¿Jumax sumti “qʼuma aru” parlta?

“Ukatsti taqi markanakaruw mä qʼuma aru churä, ukhamata taqinis Jehová Diosan sutip jachʼañchapxañapataki.” (SOF. 3:9, NM.)

1. ¿Kuna suma churäwsa Jehová Diosax churistu?

 JAQIX janiw akatjamat parlañ yatiqawaykiti. Jan ukasti Jehová Diosatwa uka suma churäw katuqawayi (Éxo. 4:11, 12). Kunapachatï Diosax Adanar lurkäna ukhaxa, janiw parlir mayak lurkänti, jan ukasti sum parltʼañapatakix jukʼamp arunak yatxatañapänwa (Gén. 2:19, 20, 23). ¡Kunja sumas uka churäwixa! Uka suma churäwi laykuw alaxpachankir Awkisampix parltʼastanxa ukat jachʼa sutipsa jachʼañcharaktanxa.

2. ¿Jaqinakaxa kunatsa jan mä sapa arutak parlxapxi?

² 1.600 maranakaw jaqinakax “mä casta parlanikïpxäna”, mä sapa arutakwa parlapxäna (Gén. 11:1). Ukampis Nemrod sat jaqin urunakapanxa janiw ukhamäxanti kunattix jaqinakax Diosaruw kutkatasipxäna. Jehová Diosar jan istʼasaxa, walja jaqinakaw mä chiqana tantachasipxäna ukat uka chiqan jakañ amtxapxäna, tiempompix uka chiqax Babel satäxänwa. Ukatxa mä jachʼa torre lurapxäna, ukax janiw Jehová Diosar jachʼañchañatakïkänti, jan ukasti jupanakax ‘taqinin uñtʼatäpxañapatakiw’ lurapxäna. Ukatwa Jehová Diosax arunakap mayjtʼayäna ukat yaqha yaqha arunak parlxapxäna, ukhamatwa taqi aka Uraqpacharu phuqantayäna (Génesis 11:4-8 liytʼasiñapawa).

3. Jehová Diosax Babel sat chiqan jan istʼasirinakan arunakap mayjtʼaykäna ukhaxa, ¿kunas pasäna?

³ Jichhürunxa, waranq waranqa kunayman arunakat parlañaw aka Uraqpachan utji (6.800 jila arunakaw utji sasaw sapxi) uka arunak  parlirinakaxa janiw kikp amuyapkiti. Ukat kunapachatï Jehová Diosax jan istʼasirinakan arunakap mayjtʼaykäna ukhaxa, nayraqatax kunjamtï parlasipxirïkäna uk qʼal armayäna ukatxa janiw yaqha aruki churkänti, jan ukasti lupʼïwinakapsa mayjtʼayarakïnwa, ukhamatwa mayj mayj qillqtʼañanakas parltʼañakas utjaraki. Ukatwa uka jachʼa torre jikxataskän uka chiqax Babel satänxa kunattix Jehová Diosaw uka chiqan arunakap mayjtʼayäna (Gén. 11:9). Chiqpachansa, kunatsa walja arunak jichhürunakan utji uka tuqitxa Biblia sapakiw sum qhanañcharaki.

Mä machaq qʼuma aru

4. ¿Kunsa Jehová Diosax jichha tiempotak arsutayna?

⁴ Kunjamsa Jehová Diosax uka jaqinakan arunakap mayjtʼayäna ukax wali muspharkayäkchisa, jichhürunakanxa jukʼamp muspharkañanakaw uñjasiraki. Sofonías sat profet tuqnamwa Jehová Diosax akham säna: “Ukatsti taqi markanakaruw mä qʼuma aru churä, ukhamata taqinis Jehová Diosan sutip jachʼañchapxañapataki, ukat mayachtʼat luqtapxañapataki” sasa (Sof. 3:9). ¿Kunas aka ‘qʼuma uruxa’, ukat kunjamatsa uka arut sum parltʼañ yatiqaraksna?

5. ¿Kunas uka qʼuma aruxa, ukat uka arut parlapxatapatxa kunas uñjasiski?

⁵ Aka qʼuma aruxa Diosata, amtanakapata chiqa yatichäwinakapawa, uka yatichäwinakaxa Biblian jikxatasi. Kunas Diosan Apnaqäwipaxa, kunjamas Jehová Diosan sutipax qʼumachasini, kunjamatsa Apnaqäwipax jachʼañchasini ukat istʼasir jaqinakatakix kunjams wiñay kusisiñ apanini ukanakwa uka “qʼuma aru” parlirinakax sum amuyapxi. ¿Uka “qʼuma aru” parlasax kunanakas uñjasiski? Profeciarjamaxa, jaqinakax ‘Jehová Diosan sutip jachʼañchapxañapäna, ukat mayachtʼat luqtapxañaparakïnwa’. Chiqpachansa ukaw uñjasiski: Babel sat chiqan arunakax mayjtʼänwa, ukampisa aka machaq arumpixa Jehová Diosaruw yupaychasiski ukat markapas mayachtʼatarakiwa.

Kunjamsa qʼuma aru parlañ yatiqsna

6, 7. 1) ¿Yaqha aru yatiqañampi ukat qʼuma arut parlañ yatiqañampix kikpakïspati? 2) ¿Kunsa jichhax yatiqañäni?

⁶ Yaqha aru parlañ yatiqañatakixa janiw arunakak pʼiqisar yatsuñ sañ munkiti. Maynitix sum parlañ munchixa uka arurjam amuytʼañ yatiqañapa. Ukhamaraki kunjamsa uka arut parltʼirinakax amuytʼkay parltʼapxi kunjamsa sawktʼasipxaraki ukanakax sapa arunwa mayjaxa uk amuyapxañaparakiwa. Maysa tuqitsti, aru jikikipayañatakix mallqʼasarusa, laxrasarusa yatichsuñäspawa. Ukhamaraki khitinakatix uka qʼuma arut jan ukax Biblian chiqa yatichäwipat parlañ yatiqasipki ukanakax lurapxañapa. Janiw Biblian qallta yatichäwinakapak yatiñakïkiti. Uka qʼuma aru sum parltʼañatakixa wakisirakiwa amtanakasansa machaqat amtasxapxañasa (Romanos 12:2; Efesios 4:23 liytʼasiñapawa).

⁷ Janiw qʼuma aru sum amuytʼañak sañ munkiti jan ukasti sum parltʼañasarakiwa parlañ yatxatasax qhanpach parltʼañasaw wakisiraki. ¿Uk lurañatakix kunas yanaptʼistaspa? Jaqinakax yaqha aru parlañ yatiqañatakix kuns lurapxi ukham lurañarakiw wakisispa. Ukanakat mä qhawqha yatxattʼañäni ukatxa kunjamsa Biblian chiqa yatichäwipata mä arunxa qʼuma arut sum parlañatakix kunas yanapistaspa uk amuykiptʼañäni.

Kunjamsa qʼuma aru sum parlañ yatiqsna

8, 9. ¿Kun lurañasasa qʼuma aru yatiqañatakixa, ukat kunatsa uk lurañax wali wakisirixa?

⁸ Sum istʼañamawa. Kunapachatï maynix yaqha arut parlir istʼki ukhaxa, janiw kuns amuykaspati (Isa. 33:19). Ukampis sum istʼañ yatiqasaxa mä qhawqha arunaksa amuyxapxaspawa. Bibliax akham sasaw iwxtʼistu: “Kuntix istʼktan ukarux wali amuyu uchañasa, jan thakit maysar saranukuñataki” sasa (Heb. 2:1). Ukhamaraki Jesusax sapa kutiw arkirinakaparux akham iwxtʼäna: “Istʼañ munirixa istʼpan” sasa (Mat. 11:15; 13:43; Mar. 4:23; Luc. 14:35). Ukhamaxa, istʼañasawa ukat kuntï istʼktan  ukxa sum amuyañasawa ukhamatwa kunas uka qʼuma aruxa uk sum amuyxañäni (Mat. 15:11; Mar. 7:14).

⁹ Chiqasa, sum istʼañatakix janiw yaqhanakat lupʼiñasäkiti, ukham lurañänixa askinakwa apsuñäni (Luc. 8:18). ¿Kuntï tantachäwinakan yatichaski uk sumti istʼirïta, jan ukax yaqhanakatcha lupʼiskirïta? Sum istʼañatak jan chʼamachaskañänixa, janiw mäki amuykarakiñäniti (Heb. 5:11).

10, 11. 1) ¿Yaqha aru yatiqañatakixa, sum istʼañat sipansa kunamp lurañasas wakisispa? 2) ¿Qʼuma aru sum parlañatakix kunas munasi?

¹⁰ Khitinakatï sum parlapki ukanakat yatiqasiñamawa. Khitinakatix yaqha arut parlañ yatiqasipki ukanakax janiw sum istʼapxañapakïkiti, jan ukasti kunjamtï uka aru parlirinakax arsupxi ukanakat yatiqasipxañapawa. Ukhamatwa sum parlani, uka arut parlirïkaspas ukhama ukat parlatapas qhan amuyasxarakini. Jiwasax ukhamarakiw khitinakatï qʼuma aru parlañ yatipki ukhamaraki ‘[sum] yatichapki’ ukanakat yatiqasipxañasaxa (2 Tim. 4:2). Yatiqaskta ukhax yanaptʼa mayiñama ukat pantjasi ukhax amuytʼayitätawa sasin sañama (Hebreos 12:5, 6, 11 liytʼasiñapawa).

¹¹ Qʼuma aru sum parlañatakixa janiw kuntï yatiqktan ukat jaqir yatichktan ukak sañ munkiti. Jan ukasti Jehová Diosan yatichäwinakapa ukat kamachinakapa istʼañasawa. ¿Kunjamsa uk lursna? Mayninakan sarnaqäwipat yatiqasiñasa, sañäni iyawsäwipata, taqi chuyma Diosar luqtäwipata. Uka tuqit mä suma yatiqäskayaxa, Jesusawa (1 Cor. 11:1; Heb. 12:2; 13:7). Ukham lurañänixa, Jehová Diosan markapan mayachtʼat sarnaqañatakiw yanaptʼañäni ukat mä sapa arutaksa parlksna ukhamarakïniwa (1 Cor. 4:16, 17).

12. ¿Yaqha aru parlañ yatiqañatakix kunsa yaqhip jaqinakax lurapxi?

¹² Jan armtʼasiñatakiw yatsuñama. Khitinakatï yaqha aru parlañ yatiqapki ukanakaxa, arunaka, jan uñtʼkän uka arunaka, ukat yaqhanakamp pʼiqir yatsupxañapa. Ukhamaraki qʼuma aru sum parlañatakixa Diosan luqtirinakapax pʼiqir yatsupxaraki. Sañäni, qalltat tukuykamax Biblian jikxataski uka libronakan sutinakapax kawkïrinakasa uk yatsupxaspa. Yaqhipanakax qʼuchunaka, ukat kawkïrinakas qullan ajayun luräwipaxa, Israelan tunka payani tribun sutinakapa ukhamaraki tunka payan apostolanakan sutinakapsa yatsupxi. Yaqhipanakasti Biblian jiskʼa tʼaqanakap pʼiqir yatsuñatakiw chʼamachasipxaraki. Amuytʼañataki, suxta maran mä yuqall wawaxa, 80 Bibliat apstʼat jiskʼa tʼaqanakap pʼiqir yatsutayna. Nayra tiemponakanxa, walja israelitanakaw salmo qʼuchunakxa pʼiqir yatsupxäna. ¿Jumaxa ukham pʼiqir yatsuñatakix chʼamachtʼasirakismati?

13. ¿Kunatsa mayamp mayamp yatsuñax wali wakiskirixa?

¹³ Mayamp mayamp yatsuñax jan armasiñatakiw yanapistu. Ukatwa Biblian iwxanakapsa  kamachinakapsa mayamp mayamp amtañax wali wakiskirixa. Apóstol Pedrox akham satayna: “Nayax jumanakarux taqi akanakxa amtayasinipkakïmaxa, yatipktas, ukhamarak iyawsapktas uka chiqa arunakanxa suma saytʼasipksta ukasa” sasa (2 Ped. 1:12). Mayamp mayamp yatsuñaxa kuntï yatktan uk jukʼamp amuytʼañatakiw yanapistu, ukat Jehová Diosar taqi chuyma istʼañ amtkayätan ukar phuqañatakis yanaparakistuwa (Sal. 119:129). Jiwasatï Diosan mayitanakapa, iwxanakapa sapa kuti uñakipañänixa, kunjamasktansa Jehová Diosan nayraqatapanxa uk amuyarakiñäniwa, ukat kuntï istʼktan uksa janiw armaskañäniti, kunjamtï Bibliax siskixa janiw ‘armtʼasir’ jaqïkañäniti (Sant. 1:22-25). Jan ukham lurkañänixa, yaqha amtanakaw chuymanakasankxaspa ukat qʼuma arxa janirakiw sum parlxsnati.

14. ¿Qʼuma arut sum yatxatañatakix kunas yanaptʼistani?

¹⁴ Jachʼat liytʼañamawa (Rev. 1:3 NM). Yaqha arut yatiqasipki ukhaxa yaqhipanakax amukiw uñxattʼapxi, ukham lurañax janiw askipunïkiti. Ukampisa qʼuma arut yatiqañatakixa awisax jiskʼat liytʼañaw wakisispa ukhamat sum amuytʼañataki. Ukatwa salmo qillqtʼirix akham säna: “[Jaqin] kusisiñapax Tatitun arupawa, uka arupatsti arumay uruw lupʼi [jiskʼatwa liytʼi, NM]” (Salmo 1:2). Ukaw kuntï yatiqktan uk jan armasiñatakix yanapistani. Hebreo arun ‘jiskʼat liytʼi’ siski uka aruxa lupʼiña sañ munaraki. Kunjamtï purak manqhasan manqʼax taqi janchisar chʼamañchañataki jalanuqtkixa, ukhamarakiw kuntï liyktan ukat lupʼiñax chʼamañchistaspa. Bibliat liytʼasaxa, ¿lupʼiñatak tiempo apstʼastati?

15. ¿Kunatsa qʼuma arun “gramaticapa” yatiqañasäspa?

¹⁵ Kunjam qillqtʼasiñapasa, liytʼasiñapasa (gramática) uk yatiqañamawa. Yatiqkasaxa, kunjamsa qillqtʼasiñapa liytʼasiñapa uk sum yatiqañäspawa ukhamatwa jan pantjasis sum parltʼaraksnaxa. Ukhamarakiwa, Biblianki uka qʼuma aruxa ‘suma yatichäwinakaniwa’ uk yatiqasiñasarakiwa (2 Tim. 1:13).

16. ¿Kunatsa yatxataskakiñasäspa ukat kunjamsa uk lursna?

¹⁶ Yatxataskakiñamawa. Yaqhipanakaxa yaqha arut parlañ yatiqxapxi ukhaxa ukharukiw qhiparxapxi. Khitinakatï qʼuma arut parlañ yatiqasipki ukanakax ukhamarakiw Diosar yupaychañ tuqitxa qhiparapxaspa (Hebreos  5:11-14 liytʼasiñapawa). ¿Ukham jan qhiparañatakix kun lurañasäspasa? Sum parlañatakix yatsuskakiñasawa. Bibliax akham siwa: “Ukhamasti nayrar sarantañäni jachʼa jaqir tukuñkama, Cristo tuqit qallta yatichäwinak maysar apanukusa. Jan jukʼamp parlkxañäniti qallta yatichäwinakatxa, kuna luräwinaktix jiwañar apki ukanakat arrepientisiñata, ukhamarak Diosar iyawsañampita, bautismo tuqit yatichäwimpita, iyawsirinakxaru amparanak uchañxata, jiwatanakan jakatatañapata, ukhamarak wiñay tʼaqhisiñampitxa” sasa (Heb. 6:1, 2).

17. Tiempo apstʼasisa sum yatxatañaxa, ¿kunamp sasisa?

¹⁷ Yatiqañataki tiempo apstʼasiñamawa. Walja yatiqañat sipansa wali askiw mä jukʼa jan jaytas sapüru yatiqañaxa. Kunapachatï jan qaritäksta ukat jan walja lurañanakanïksta ukhaw yatiqañamaxa. Yaqha arut yatiqañaxa mä chʼumi taypin thak jistʼarksnas ukhamäspawa. Wali sarnaqatax thakichjsnawa ukat janiw sarnaqañax chʼamäxaspati. Ukampisa, uka thaknäm jan sarnaqxañäni ukhaxa chʼumix uka thakirux chhaqtayxaspawa. Ukatwa jan jaytas yatiqaskakiñasaxa (Dan. 6:16, 20). Ukhamax ‘jankʼakïpxañäni, jan payachasisa’ ukat ‘oracionampipuni lurapxañäni’ ukat Biblia tuqit yatiyasin qʼuma aru parlaskakiñäni (Efe. 6:18).

18. ¿Wakisirjamächi ukhaxa kunatsa taqi chiqanakan qʼuma arut parlañax askïspa?

¹⁸ Parlañamawa. Yaqhipanakax janiw yaqha arut parlañ munapkiti, kunattix axsarirïpxiwa ukat pantjasiristwa sasaw sapxi, ukham amuyasaxa janiw jankʼak yatiqapkiti. Maynitix yaqha aru yatiqañ munchixa, parlasakipuniw yatiqaspa. Yatiqiritï uka arut parlanixa, janiw kunsa axsarxaniti. Jiwasax ukhamarakiw qʼuma aru parlañjamächi ukhax parlañasapuniwa. “Chuymampiwa iyawsañaxa Diosampi katuqatäñatakixa, lakampisti arsuñawa Jesucriston qhispiyatäñatakixa.” (Rom. 10:10.) Janiw bautisasktan ukhakix ‘lakanakasampi yupaychktanti’, jan ukasti yatiykasasa ukat kawkhan yatiyañjamächi uka chiqanakansa Jehová Diosar yupaycharaktanwa (Mat. 28:19, 20; Heb. 13:15). Ukhamaraki, tantachäwinakan qhana ukat mä qhawqha arunakampiki arstan ukhaxa, qʼuma arut parlirïtas uñachtʼaytanxa (Hebreos 10:23-25 liytʼasiñapawa).

Mayachtʼata qʼuma aru parlasa Jehová Diosar yupaychapxañäni

19, 20. 1) ¿Kunsa Jehová Diosan Qhanañchirinakapax jichhürunakan jikxatapxi? 2) ¿Kun lurañsa taqi chuyma amtañasa?

¹⁹ 33 marana mä domingo uruxa, siván phaxsit suxta uru saraqataruxa, mä qhawqha jaqinakaw Jerusalén markan mä altus utan tantachasipxäna. Janïr llätunka alwa horasäkipansti “yaqha arunak parlaña qalltapxäna” ukasti mä milagronwa. ¡Uk uñjañax wali muspharkayäpachänwa! (Hech. 2:4.) Jichhürunakan Diosan luqtirinakapax janiw jan uñtʼat walja arunakat parlktanti (1 Cor. 13:8). Ukhamarusa, pusi pataka kimsa tunk jila arunakatwa suma yatiyäwinak yatiytanxa.

²⁰ Kunayman arutsay parlaskañäni, taqiniw mä sapa aruk parlsnaxa ukasti: Diosan chiqa yatichäwipawa, qʼuma aru satarakiwa. ¡Uka arut parlañ yatiqasax wal yuspärtanxa! Babel chiqanxa jaqinakax kunayman arunak parlapxäna, jichhürunakansti janiw ukhamäkiti jan ukasti taqiniw mä sapa aruk parltanxa ukhamatwa Jehová Diosan sutip taqini mä arumpiki yupaychksnas ukhamaxa (1 Cor. 1:10). Ukhamasti Uraqpachan taqpach jilat kullakanakasampi jan payachasisa taqi chuyma, “mayachtʼat” Diosar luqtasipkakiñäni. Sapurutjama uka qʼuma arut sum parlañatak chʼamachasiñäni ukhaxa alaxpachankir Jehová Dios Awkisaruwa jachʼañcharakiñäni (Salmo 150:1-6 liytʼasiñapawa).

¿Kamsasmasa?

• ¿Kunas qʼuma aruxa?

• ¿Qʼuma arut parlañax kun sañs muni?

• ¿Qʼuma aru sum parlañatakix kunas yanaptʼistani?

[Jisktʼanaka]

[23 janankir recuadro]

Kunjamatsa amuytʼkaya qʼuma aru parltʼsna

◆ Sum istʼañamawa.

Luc. 8:18; Heb. 2:1.

◆ Khitinakatï sum parlapki ukanakat yatiqasiñamawa.

1 Cor. 11:1; Heb. 13:7.

◆ Jan armtʼasiñatakiw yatsuñama.

Sant. 1:22-25; 2 Ped. 1:12.

◆ Jachʼat liytʼañamawa.

Sal. 1:1, 2; Apo. 1:3.

◆ Kunjam qillqtʼasiñapasa, liytʼasiñapasa uk yatiqañamawa.

2 Tim. 1:13.

◆ Yatxataskakiñamawa.

Heb. 5:11-14; 6:1, 2.

◆ Yatiqañataki tiempo apstʼasiñamawa.

Dan. 6:16, 20; Efe. 6:18.

◆ Parlañamawa.

Rom. 10:10; Heb. 10:23-25.

[24 janan fotonakapa]

Jehová Diosan taqpach luqtirinakapaw qʼuma aru parlapxi