Jehová Diosan Arupax jakkiriwa

Tito, Filemón ukat Hebreos libronakan aski yatichäwinakapa

KHAYA 61 maranxa, Pablox Roma markan carcelar nayrïr katuntäwipatwa mistüna. Ukatsti, Creta islankirinakaruw tumptʼir saräna. Ukat Diosar yupaychañ tuqit aynachtʼapxatap uñjasaxa, Titoruw jupanakar chʼamañchtʼañatakix qhiparamaya sas achiktʼatayna. Ukat qhiparusti —inas Macedonia markatächina—, jupax kunjamsa taman apnaqañapäna uk qhanañchtʼañataki, ukat walik ukham lurasktax sañatakirakiw Pablox Titor qillqanitayna.

Carcelankkasinwa, 61 maranxa, Pablox jupatakiw yanap mayïna, ukatwa Colosas tamankir Filemón amigopar mä carta qillqatayna.

Ukat 61 maranxa, Judean jakasir hebreo jilat kullakanakarurakiw qillqatayna, uka qillqatanxa, cristianonakax Diosar yupaychañ tuqitxa judionakat sipansa jukʼamp sumätapwa uñachtʼayäna. Tito, Filemón ukat Hebreonakaru qillqaskäna uka kimsa cartanakanxa, wali suma iwxtʼanakaw jiwasatakix utji (Heb. 4:12).

IYAWSÄWISAN SUMA SAYTʼATÄPXAÑÄNI

(Tito 1:1–3:15)

Kunjamsa Titox sapa markan “jilïri irpirinak uttʼayaña[pä]ki” uk sum qhanachtʼasaxa, Pablox akham sasarakiw iwxtʼi, “[jan istʼasirinakarux] jumax waI tuqinuqam iyawsañanakapan chiqäpxañanakapataki”. Ukat “juchampi, akapachar munañampi apanuk[upxañapataki]. Ukatsti [...], chiqapana Dios chuymaraki sarnaqa[pxañapatakiw]” sasaw Creta markankir tamanakarux iwxtʼatayna (Tito 1:5, 10-13; 2:12).

Pablox Cretankir jilat kullakanakarux iyawsäwin suma saytʼatäpxañanakapatakixa, jukʼamp sum iwxtʼarakïna, ukat Titorux akham sarakïnwa: “Jan munamti jan wali jisktʼanaka, [...], ukhamarak Moisesan leyipxata chʼaxwañanaka” sasa (Tito 3:9).

Biblia tuqit jisktʼäwinakar qhanañchäwinaka:

1:15. “Qʼuma amuyunïpki ukanakatakix taqi kunas qʼumawa, ukampis jan suma amuyunïpki ukanakatakix janiw kunas walïkiti”, ¿kunjamatsa ukax ukhamäspa? Ak yatiñatakixa, “taqi kunas” siski uka arunakampix Pablox kamsañs munäna, ukwa nayraqat sum amuyañasa. Janiw kuntï Diosan Arupax juchaw siski ukanakat parlkänti, jan ukasti Bibliarjamaw kun lurañatakis sapa maynix amuytʼxañapa, uka tuqitwa Pablox parlaskäna. Ukat Diosan mayitaparjam lurapki ukanakatakixa, ukanakax qʼumawa, ukampis khitinakatix jan suma chuymanïpki ukat amuyunakapas qʼañuchatäki ukanakatakixa janiw ukhamäkiti. *

3:5. ¿Kunjamsa ajllit cristianonakar “jariqäwi tuqi” qhispiyasi, ukat kunjamsa qullan ajay tuqi machaqaptayatäpxaraki? Diosaw “jariqaw tuqi”, mä arunxa, Jesucriston wilap wartat tuqiw jupanakarux qhispiyi. Ukat qullan ajay tuqi machaqaptayatäpxaraki, kunattix Diosan wawanakapjamaxa, mä ‘machaq luräwixapxiwa’ (2 Cor. 5:17, MT).

Yatichäwinaka:

1:10-13; 2:15. Irpir chuymaninakaxa, tama taypin jan walinak utjipanxa jan axsarasaw chiqañchapxañapa.

 2:3-5. “Janiraki aru apnaqirïpxpati ni machirïpxpasa. Mayninakatakisti mä sumar uñtatäpxañapawa.” Ukhamäpxänwa nayra cristiana kullakanakaxa, jichhürunakanxa jilïr kullakanakax ukhamäpxarakiñapawa. Ukhamatwa “tawaq warminakarus” iwxtʼapxani ukhax istʼapxarakini.

3:8, 14. “Aski lurañanakaru uchasipxa[ñax] [...] askiwa.” Kunattixa, Diosar luqtaskakiñatakiw yanaptʼistu ukat aka ñanqha pachat jithiqtañasatakiw yanaptʼarakistu.

“MUNASIÑAT JUMARUX ACHIKTʼASSMA”

(File. 1-25)

Filemonax yatiqaskañ ‘munasiñani ukat iyawsäwinïnwa’, ukatwa Pablox walik ukhamätaxa sasin chʼamañchtʼäna. Filemonax kunjamsa cristiano masinakapar yanaptʼaskäna uk uñjasaxa, apóstol Pablox ‘wali kusisita, chʼamañchtʼata’ ukhamwa jikxatasïna (File. 4, 5, 7).

Onésimo tuqit parlkasasti, Pablox Filemonarux janiw kun lurañapsa maykänti, jan ukasti “munasiñampiw jumarux achiktʼassma” sasaw säna, ukhamatwa mä uñachtʼäwi irpir chuymaninakatakix jaytawayi. Jupax akham siwa: “Qillqansmawa, juman jaysasir, chuymanïtam yatisa, ukhamarak kuntix mayksma ukatxa jukʼampi lurañamxa yatiraktwa” sasa (File. 8, 9, 21).

Biblia tuqit jisktʼäwinakar qhanañchäwinaka:

10, 11, 18. “Onesimox jan kunatak aski esclavönwa”, ukampis jichhaxa, ¿kunjamatsa ‘askïxi’? Onesimox janiw esclavüñ munkänti, ukatwa Colosas markat Filemonan utapat Roma markar sarxäna. Inas 1.400 kilometronak sarañatakix uywiripat qullq lunthatawayarakchïna. Ukatwa Filemonatakix jan kunatak aski esclavünxa. Ukampisa, Roma markanxa Pablow cristianüñapatak yanaptʼatayna. Jichhax Criston arkiripäxänwa, ukhamatwa “jan kunatak aski” esclavotxa ‘aski’ esclavor tukuwayxäna.

15, 16. Filemonaruxa, ¿kunatsa Pablox ‘Onesimorux jan esclavorjam uñjamti’ sas sispachäna? Kunjamsa mä uywirix asclavopampix apasipxañapa uka tuqit jupax janiw mitisiñ munkänti. Kunattix ‘Diosan reinopata’ ukhamaraki ‘Tatit Jesucristut’ yatiyañatakiw chʼamachasiñ munäna (Hech. 28:31).

Yatichäwinaka:

2. Tantachäwinak utjañapatakiw Filemonax utap maytʼäna. Ukat utasan yatiyir sarañataki tantachasiñanakax utjani ukhaxa, wali askit uñjañasarakiwa (Rom. 16:5; Col. 4:15).

4-7. Munasiñani ukat iyawsäwin yatiqasiñjamäki uka jilat kullakanakarux jiwasaw walik ukham lurasktax sañatakix nayrankañasa.

15, 16. Jan waltʼäwinak utjkipanxa, janiw añch llakisiñasäkiti. Kunjamatï Onesimon sarnaqäwipat amuytʼawaytanxa, wali askinakax utjarakispawa.

21. Filemonax Onesimor jan wali luratanakapat perdonañapwa Pablox suyäna. Ukhamarakiw jiwasax jan wal lurapkistaspa uka jilat kullakanakarux perdonañasa (Mat. 6:14).

“NAYRAR SARANTAÑÄNI [SUM AMUYTʼASIRÏÑKAMA]”

(Heb. 1:1–13:25)

Moisesax katuqkäna uka Leyirjam phuqañat sipansa Jesucriston jiwäwipar iyawsañaw jukʼampi wakiskirixa, ukwa Pablox sum qhanañchäna. Chiqpachansa, cristianismo uttʼayirjamasa jilïr sacerdotjamasa jakäwip luqtirjamasa ukat machaq arustʼäwi uttʼayirjamasa ukaw jukʼamp askïnxa (Heb. 3:1-3; 7:1-3, 22; 8:6; 9:11-14, 25, 26). Ukanak yatiñawa hebreo jilat kullakanakarux judionakampi arknaqat uñjasipkäna ukhax aguantañatak yanaptʼpachäna. Ukampisa, apóstol Pablox nayrar sum amuytʼasirïñkama saraskakiñatakiw hebreo jilat kullakanakarux chʼamañchtʼäna (Heb. 6:1).

“Janiw Diosarux jan iyawsañampix kunapachas kusisiyksnati” sasaw Pablox säna, ukhamatwa kunja wakiskiris cristiano jakäwipan iyawsäwinïñax uk uñachtʼayäna. Iyawsäwimpi “ukatsti chʼamañchasisa jalañäni  kunatix nayraqatar jalañasäki ukanxa” sasaw hebreonakarux chʼamañchäna (Heb. 11:6; 12:1).

Biblia tuqit jisktʼäwinakar qhanañchäwinaka:

2:14, 15. Supayax ‘jiwayañatak chʼamaniwa’, ukhamaxa, ¿khitirutï jiwayañ munki ukar jiwayakispati? Janiwa. Ukampis Supayax Edenan jan walinak lurañ qalltasaxa, jichhakamaw walja jaqinakaru kʼarinakapamp jiwayaskaki. Adanax Supayan qallasïwipar mayachtʼasisinsti, taqi wawanakaparuw jucharu ukat jiwañar aptʼawayistu (Rom. 5:12). Ukampisa, Supayan apnaqat jaqinakax Diosan luqtirinakaparux wal arknaqapxi ukat yaqhipanakarux jiwayapxi kunawa, kunjamtï Jesusarux jiwayapxäna ukhama. Ukhamax jupaxa, ¿khitir jiwayañatakis jan tukuskir chʼamanïpachati? Janiw uk sañ munkiti. Ukhamäspa ukhaxa, taqi Diosan yupaychirinakaparuw jiwayasapäna. Jehová Diosax markaparux jarkʼaqiwa ukat janipuniw Supayan jiwayañapatakix jaytkaniti. Yaqhipanakax Supayan arknaqata jiwayatas uñjaskchiñänixa, Jehová Diosaw taqi ukanakat qhispiyistani, ukaruw taqi chuym atinistanxa.

4:9-11. ¿Kunjamsa Diosan samarañ uruparux mantsna? Aka Uraqitakisa jaqinakatakisa amtanakap phuqasirïtap yatisaw suxtürun Diosax taqi luräwinakapat samaräna (Gén. 1:28; 2:2, 3). Kunatï amuyusarjam walikjamakïspa ukanak jaytañasawa ukat Jesusan jiwäwipar iyawsañäni ukhaw uka ‘aski samarañarux’ mantañäni. Jiwasatakiki taqi kun munañat sipansa, Jehová Diosar iyawsañäni ukat Yuqaparu istʼañäni ukhaxa, jan walinakat qhispiñäni ukat sapürus bendicionanakwa katuqarakiñani (Mat. 11:28-30).

11:10, 13-16. ¿Kuna “suma uttʼayata mark[sa]” Abrahamax suyäna? Janiw chiqpach markäkänti, jan ukasti mä unañchäwikïnwa. Jupax “alaxpach Jerusalén markaru[w]” suyäna, ukax Jesucristompi ukat 144.000 jaqinakäpxiwa. Jupanakax “machaq Jerusalén” satäpxarakiwa (Heb. 12:22; Apo. 14:1; 21:2). Abrahamax wal Diosan Apnaqäwipamp apnaqat jakañ munäna.

12:2, NM. ‘Kusisiñ’ uñjatap laykuwa Jesusax ‘mä tʼaqhisiñ lawan’ aguantäna, ¿kunänsa uka kusisiñaxa? Diosan arupat yatiyasaxa kunsa jikxatasapäna ukanakanwa, sañäni, Jehová Diosan sutip jachʼañchaña, Jehová Diosan Jachʼakankañap jachʼañchaña ukat jaqinakar jiwañat qhispiyaña. Ukat kunjamsa Reyjamax ukat Jilïr Sacerdotjam jiwasan askisatak uttʼayata ukwa jupax uñjarakïna.

13:20. ¿Kunatsa machaq arustʼäwix ‘wiñayatakïniw’ sasin sasispa? Kimsa tuqit amuytʼañäni: 1) janipuniw uka lantix yaqha arustʼäwix utjkaniti; 2) kuntix lurkani ukax wiñayatakïniwa, ukat 3) “yaqha ovejanak[jam]” uñtʼatäpki ukanakax Armagedón pasatatsti walja bendicionanakwa katuqasipkakini (Juan 10:16).

Yatichäwinaka:

5:14. Bibliat sum yatxatañasawa ukat uka yatiqatarjamaw taqi kuns lurañasa, ukhamatakwa “amuytʼasiñx yatxapx[añäni]. Kunatix walïki, jan walïkaraki uk uñtʼañsa yatxapxaraki[ñäni]” (1 Cor. 2:10).

6:17-19. Kuntï Diosax churapxämaw siski ukat juramentoparu taqi chuym atinisisa suytʼäwinïñani ukhaxa, janiw Diosat jithiqtkañäniti.

12:3, 4. Kunapachatï jan walin ukat arknaqata uñjaskañäni ukhaxa, ‘janipuniw qarjasipxañäsakiti ni payachasipxañasäkisa’. Antisas sum amuytʼasiñataki ukat jan waltʼäwinakan aguantañatakiw chʼamachasiñasa. Jiwañkam aguantañatakiw amtañasa (Heb. 10:36-39).

12:13-15, MT. Janipuni “jan wali saphisa”, mä arunxa, kunjamsa cristiano tamax apnaqasiski uka tuqit jan wal parlapki ukanakampix ‘chiqa thaki thaqhapxañasatakix’ jarkʼtʼayasiñasäkiti.

13:7, 17. Aka iwxtʼa arunakat jan armasiñaxa irpir chuymaninakar istʼañasatakiw yanapistani, ukhamatwa jupanakar yanapirïtas uñachtʼayañäni.

[Qhanañchäwi]