“Lamar qutan qʼuchtʼäwi” mä wakiskir qillqata

MAYO phaxsit 22 urunak saraqataru 2007 maranxa, Museo de Israel Jerusalén markanxa, 600 jan ukax 700 uka maranakat hebreo arut rollo qillqatatwa mä jiskʼa qillqatax jaqinakarux uñachtʼayasïna. Uka qillqatanxa Éxodo 13:19-16:1 uka qillqatanakaniwa. Uka jiskʼa qillqatanxa “Lamar Qutan Qʼuchtʼäwi” Wila lamar qutat qhispiyatäsin kusisiñat qʼuchtʼapkäna uka qʼuchuw ukan jikxatasi. ¿Kunatsa aka jiskʼa qillqatax wali wakiskirixa?

Kuna maranakansa qillqasïna ukaw wali wakiskirixa. Rollos del mar Muerto ukham uñtʼatäkis uka rollonakax niya 200 nayrïr pacha maranakat 100 jichha pacha maranakan qillqasitayna. Ukat janïra aka rollonak jikxataskipanxa, Códicie de Alepo satäkis uka qillqataw jukʼamp nayrïrit uñtʼätanxa, ukaxa niya 930 maranakatawa. Yaqha hebreo arut jiskʼa qillqatanakat sipansa janiw yaqha qillqatanakax ukham walja maranakan qillqatax jikxataskänti.

Museo de Israel James S. Snyder pʼiqtʼirixa akham siwa: “Lamar Qutan Qʼuchtʼäwi sat qillqataxa Rollos del mar Muerto ukat Códice de Alepo uka qillqatanakaruw mayachthapi, ukatwa wali wakiskirixa” sasa. Ukat saskakïnwa: “Kunjamsa [Bibliax] jichhürkamax kikpaki phuqatpach qillqaqtʼasitayna” ukwa aka qillqatampi ukat Bibliat yaqha qillqatanakampix uñachtʼayistu sasa.

Amuyatatxa, niya 1800 mara tukuyanakan El Cairo (Egipto) markan mä sinagogan walja qillqatanak jikxatapxäna uka taypinwa uka jiskʼa qillqatax jikxatasïna sasaw sapxi. Ukampis 1970 marakamax janiw uka qillqatan askïtap yatiskänti, kunapachatï hebreo arut qillqat rollonaka alasin imiri jaqix mä yatxattʼat jaqir jisktʼasïna ukhaw wali wakiskirïtapax yatisxäna. Aka jiskʼa qillqatax qhawqha tiemponïpachasa uk yatiñatakix carbono 14 satäkis ukampiw yantʼapxäna ukat Museo de Israel ukan uñjapxañapatakiw uskuñ amtapxäna, ukhakamasti uka qilqatax imatäskänwa.

Rollos del mar Muerto sat qillqatanak imiri ukat Museo de Israel Santuario del Libro satäkis ukan pʼiqtʼiri Adolfo Roitman sat chachaxa, uka wakiskir jiskʼa qillqatatxa akham siwa: “Kunjamsa patak patak maranakan jan mayjtʼayasa masoretanakax Bibliat qillqtʼapxatayna ukwa Lamar Qutan Qʼuchtʼäwi sat qillqatax uñachtʼayistu. Ukat uka Lamar Qutan Qʼuchtʼäwi satäkis uka qillqataxa, kunjamatï 600, 700 uka maranakan qillqaskäna ukaxa, jichhürunakanxa kikpakirakiwa, ukaw wali muspharkañaxa” sasaw säna.

Kunjamtï uñjtanxa, qillqirinakax sum amuytʼasaw yäparu Biblia qillqaqapxatayna. Ukampis Bibliax sum qillqaqasiñapatak uñjirix Diosawa, kunattix jupan amuytʼayat Arupawa. Chiqasa, apnaqktan uka Bibliaxa atiniskañapuniwa.

[32 janan fotopax khitin apsutasa]

Museo de Israel (Jerusalén) ukanwa aka qillqatax jikxatasi