Kunanakas utji uk yatiñataki

Skip to table of contents

Qullan ajayun chʼamapampiw taqi kunas lurasiwayi

Qullan ajayun chʼamapampiw taqi kunas lurasiwayi

Qullan ajayun chʼamapampiw taqi kunas lurasiwayi

“[Jehová] Tatitux arupampikiw alaxpach akapach luri; lakapan samanapakiw taqi kun utjayi.” (SAL. 33:6.)

1, 2. 1) ¿Kunjamsa alaxpachatsa Uraqitsa jukʼamp yatxatasiwayi? 2) ¿Kamsasas jisktʼasiñasäspa?

 KHÄ 1905 maranxa, Albert Einstein ukat mayni cientificonakampixa, Vía Láctea sat galaxia sapakis utjkaspa ukham amuyapxäna. Chiqas ¡alaxpachasa, aka Uraqisa kunja muspharkañas uk janiw yatipkänti! Jichhürunakanxa, patak waranq millón galaxianakat sipans jukʼamp utjatapaw yatisxi, mä galaxianxa millón millón warawaranak utjatapaw amuyasi. Ukat alaxpach uñchʼukiñataki observatorio sat utanak utjatapatsa ukat jukʼamp suma telescopionak alaxpachar uchasinxa, jukʼampi galaxianak utjatapaw yatisxaraki.

2 Khä 1905 maranxa, pachpa científico jaqinakas janiw alaxpachsa ni aka Uraqsa sum uñtʼapkänti. Chiqas uka maranakanx cientificonakax nayra jaqinakat sipansa suma yatxattʼatäpxänwa. Ukampis jichhakamax nayra cientificonakat sipansa jakäwisax kunja sumasa, ukat animalanakasa, quqanakasa ukat Uraqis kunjam muspharkañ lurtʼatasa ukanakxa jukʼampwa amuyxtanxa. Ukat jutir pachanwa alaxpachatsa, aka Uraqitsa jukʼampi yatxataskañäni. Ukhamarus ¿taqi kunatï utjki ukanakax kunjamatsa uñstawayi? sasaw jisktʼasiñasa. Chiqas uka jisktʼarux taqi kun Lurir Jehová Dios sapakiw Biblia tuqix qhanañchistaspa.

Diosan muspharkañ luratanakapa

3, 4. ¿Kunjamsa alaxpachasa Uraqisa lurasïna, ukat kunjamsa ukax Diosar jachʼañchi?

3 Biblian qallta arunakapaw kunjamatsa taqi kunas utjawayi ukanakat akham qhanañchistu: “Taqi kunan qalltäwipanxa Diosax alaxpacha, ukhamarak akapacha luräna” sasa (Gén. 1:1). Janïr kunas utjkipanwa Jehová Diosax “alaxpacha, ukhamarak akapacha”, qullan ajayup tuqix luratayna. Kunjamtï jaqinakax amparapampi ukat herramientanakamp yanaptʼayasisax kuns wali sum lurtʼapkixa, ukhamarakiw Diosax qullan ajayup tuqix taqi kuns wali sum lurawayi.

4 Qullan ajayux Diosan ‘lukʼanapawa’ sasaw Biblian qhanañchi (Luc. 11:20, MT; Mat. 12:28). Taqi kuntï Jehová Diosax ‘amparanakapampi’, mä arunx qullan ajayupamp lurawayki ukanakaw jachʼañchapxi. Salmonak qillqirix akham sänwa: “Alaxpachax Diosan qhapaq kankañap yatiyi, alaxpachax amparanakapan luratap qhanañchi” sasa (Sal. 19:1). Jïsa, Diosan luratanakap pachpaw qullan ajayux wali chʼamanïtap qhanañchi (Rom. 1:20). Uka tuqit mä qhawqha uñjañäni.

Diosan jan tukuskir chʼamapa

5. Jehová Diosan qullan ajayupax wali chʼamanïtap mä uñachtʼäwimp qhanañchtʼma.

5 Taqi kunatï alaxpachansa aka Uraqinsa utjki ukanakaxa, Jehová Diosan jan tukuskir chʼamanïtapwa uñachtʼayistu (Isaías 40:26 liytʼasiñapawa). Uk amuytʼañatakix Intit parltʼañäni, Intix mä warawararakiwa, Uraqitsti 150 millón millón kilometronak jayankiwa, ukat 15 millón centígrados ukha juntʼurakiwa. Ukham wali juntʼükchisa, yäpar usktʼatawa, ukaw aka Uraqin jakañ utjañapatakix yanaptʼi. Ukhamasti, Inti ukat waranq waranqa warawaranak lurañatakixa wali chʼamapuniw munasïna, Jehová Diosakipuniw ukham chʼamanïsax uk luri.

6, 7. 1) ¿Kunatsa Diosax qullan ajayupampiw taqi kuns yäpar luri sistanxa? 2) ¿Kunjamatsa Alaxpachasa aka Uraqisa mä luririnïtap yattanxa?

6 Taqi kuntï uñjktan ukanakaxa, Diosax qullan ajayup tuqi ukanak yäpar usktʼatap uñachtʼayistu. Amuytʼañataki, jumatï kunayman colorat chʼankha muruqʼunak mä bolsaru winantasin waranukusma ukhaxa, ¿azul chʼankhanakax mä tuqina ukat qʼillu chʼankhanakas maysa tuqiru ukhamti purini? ¡Janiwa! Kitantataw ukax purini, maynin yanaptʼapampikiw sum jalanuqtaspa, chiqas alaxpachansa aka Uraqinsa taqi kunas maynin uchtʼatakiw sum yäpankaspa. *

7 Ukhamarus telescopionakat alaxpach uñchʼukisaxa, ¿kunsa jaqinakax uñjapxi? Kunjamsa galaxianakasa, warawaranakasa ukat planetanakas yäpar unxtasipki ukwa uñjapxi. ¿Taqi ukanakax akatjamatti uñstpacha? Janiwa. Ukhamax ¿khitirak taqi ukanak yäpar uskpachasti? Chiqas janiw cientificonakasa ni kunayman tuqit alaxpachat yatxatirinakas uk qhanañchapkaspati. Ukampis taqi ukanakax wali chʼaman qullan ajayun yanaptʼapampiw lurasiwayi sasaw Bibliax qhanañchi. Salmonak qillqirix akham sarakiwa: “[Jehová] Tatitux arupampikiw alaxpach akapach luri; lakapan samanapakiw taqi kun utjayi” sasa (Sal. 33:6). Aruman alaxpach uñtasaxa jan jaktʼkay warawaranakwa uñjtanxa, ukampis ukax janiw kunäkisa jukʼampinakaw utji.

Qullan ajayumpi ukat Uraqimpi

8. ¿Jehová Diosan luratanakapat qhawqsa yattanxa?

8 Diosan luratanakapat yatxatawayktan ukaxa, janiw kunäkisa. Ukatpï Job chachax Diosan taqi luratanakapat uñtʼktan ukanakax “mä jukʼakiwa” sänxa. Ukxarusti saskakïnwa: “[luratanakapat] istʼktan ukasti jiskʼa arunakakiwa” sasa (Job 26:14). Patak patak maranakatxa, Diosan luratanakapat yatxatir Salomón reyix akham sänwa: “Diosasti horasaparuwa taqi kunsa suma luri; ukhamarakiw jupax jaqin chuymaparu amuytʼayi kunatï wiñayäki uka, janisay jaqix taqpacha amuytʼkpan Diosan luratanakapa, ukhamaraki kuntï lurkani ukanakata” sasa (Ecl. 3:11; 8:17).

9, 10. 1) ¿Kuna chʼamampis Diosax aka Uraqi luräna? 2) ¿Kunanaksa nayrïr kimsa urunakan Diosax luräna?

9 Ukampis Jehová Diosax luratanakapat wakiskirinakwa qhanañchistu. Amuytʼañäni, qullan ajayux qalltatpachwa aka Uraqin unxtaskäna sasaw Bibliax qhanañchi (Génesis 1:2 liytʼasiñapawa). Uka tiemponxa, janiw waña uraqisa, qhanasa ni samanasa utjkänti.

10 Jehová Diosax urut urutjamwa luratanakap uñstayäna sasaw Bibliax qhanañchi, ukampis mä uru sasax janiw 24 horanakani urut parlkiti, jan ukasti walja tiempotwa parli. Nayrïri urunsti, aka Uraqin qhana utjañapatakiw wakichäna. Ukhamatwa tukuyañatakix Intimpi ukat Phaxsimpi aka Uraqin qhana utjañapatakix luräna (Gén. 1:3, 14, 15). Payïri urunsti aka Uraqir muyuntki uka samanaw (atmósfera) utjxarakïna (Gén. 1:6) Ukhamatwa umasa, qhanasa, samanasa Uraqin utjawayxäna, ukampis janïraw waña uraqix utjkänti. Kimsïri uru qalltansti Jehová Diosax qullan ajayupampiw Uraqir muyuntki uka umanak tantachtʼasin waña uraq uñstayäna, ukatxa inas aka Uraqin utjki uka chʼamanakamp (fuerzas geológicas) yanaptʼayasirakchïna (Gén. 1:9). Uka urunsa ukat ukxar jutir urunakansa jukʼampiw Diosax luraskañapäna.

Qullan ajayumpi ukat taqi jakirinakampi

11. Animalanakasa, ayrunakasa, yäparu uchtʼata ukat suma wakichtʼata muspharkay luratätapax ¿kunsa yatichistu?

11 Taqi kunatï aka Uraqin jakki ukanakwa Diosax qullan ajayupampix lurarakïna. Kimsïr urut suxtürkamaxa, kunayman kasta ayrunaka ukat animalanaka lurarakïna (Gén. 1:11, 20-25). Taqi uka luratanakax yäpar uchtʼata ukat suma wakichtʼat muspharkay luratarakiwa.

12. 1) ¿ADN satäkis ukax kunatakisa? 2) ¿ADN satäkis ukan utjatapax kunsa yatichistu?

12 Amuytʼañatakix ADN (ácido desoxirribonucleico) satäkis ukat parltʼañäni, ukan yanaptʼapampiw kunjamänis animalasa, alinakasa ukax yatisxi. ADN satäkis ukan yanaptʼapampiw jiskʼa laqʼunakasa, ayrunakasa, ballena azul sat jachʼa chawllasa ukat jaqis utjaraki. Taqi ukanakax kast kastäpkchisa, ADN satäkis ukampix mä kasta animalax janiw yaqha kasta animalar tukkaspati. Ukhamatwa jichhakamax kunjamtï Diosax lurawayki ukham kast kastakïski. Ukhamatarakwa animalanakasa, ayrunakasa, jiskʼa laqʼunakasa ukat jaqisa, kunatakitï luratäpki ukanak Diosan amtaparjam phuqasipki (Sal. 139:16). Chiqas Diosan qullan ajayupawa, mä arunxa, ‘lukʼanapaw’ ukhamäñapatakix lurawayi.

Diosan muspharkañ luratapa

13. ¿Kunjamsa Diosax jaqirux luräna?

13 Jehová Diosan lurat animalanakasa, quqanakasa ukat yaqha luratanakapas janiw jaktʼañjamäkiti, taqi ukanakxa waranq waranqa maranakanwa luräna. Ukhamatwa aka Uraqix jan chʼusäxänti. Ukampis Diosax qullan ajayupampix janiw ukarukix lurañanakap tukuykänti. Chiqas, aka Uraqinxa jukʼamp suma lurañapaw utjaskäna. Suxta uru janïr tukuskipanxa, Jehová Diosax qullan ajayup tuqiw jaqir laqʼat luratayna (Gén. 2:7).

14. ¿Kunatsa jaqinakax animalanakamp jan kikpäpki?

14 Génesis 1:27 qillqatanx akham siwa: “Kunapachatix Diosax jaqi uskkäna ukapachax jupar uñtasitwa usküna; chacha, warmi” sasa. Diosar uñtasit luratätas laykuw munasiri, amtasarjam sarnaqiri ukhamätanxa, ukatwa Diosampis sum apasiraksna. Ukat animalanakat sipans amuytʼasirïtanwa, ukhamarus Jehová Diosampita ukat taqi luratanakapampit wiñay yatxatañataki suma lixwini (laxwi) luratarakïtanwa.

15. ¿Kunjamansa Adanampi Evampix jakasipxañapäna?

15 Jaqinakar lurkäna ukhaxa, Diosax aka Uraqwa Adanampiru ukat Evampirux churäna, taqi muspharkañ luratanakap uñtʼapxañapataki ukat ukan kusisit jakasipxañapataki (Gén. 1:28). Ukat mä suma huerta churäna ukanx manqʼañanakas jilarkiriw utjäna. Janiw ukakïkänti, wiñayataki jakapxaspa ukat jan juchani walja wawanïpxaspa ukwa Diosax munäna, ukampis ukax janiw phuqaskänti.

Qullan ajayurux askirjam uñjapxañäni

16. Nayrïr awk taykasax Diosar kutkatasipkchïnsa, ¿kuna suytʼäwis utjistu?

16 Jan yuspärasiri ukat jupanakatakik taqi kun muniri Adanampi Evampixa, Jehová Dios contraw saytʼasipxäna, ukatwa taqi wawanakapax jucharu ukat tʼaqhisiñanakaru katuyat nasiwaytanxa. Ukampis Jehová Diosaw uka jan waltʼäwinak askichani ukat kuntï jaqinakatak amtkäna ukanaks phuqarakiniwa sasaw Biblianx yatichi. Ukat Uraqsti, mä paraisoruw tukuyani ukanwa jaqinakax kʼumara ukat kusisita wiñayatak jakasipxani (Gén. 3:15). Chiqas janiw khitis uka suytʼäwin chuymasat chhaqtañap munktanti, ukatakix qullan ajayun yanaptʼapaw munasi.

17. ¿Kuna kasta yatichäwinakampis jan apayasiñasäki?

17 Qullan ajay katuqañatakix Jehová Diosaruw mayisiñasa (Luc. 11:13). Ukhamatwa jukʼamp iyawsäwisax utjani ukat alaxpachsa aka Uraqsa Jehová Diosan luratapatxa janiw pächaskañäniti. Jichhürunakanxa, monot jutatätanwa ukat Diosax janiw utjkiti sasaw taqi chiqans yatichasipki. Ukampis janipuniw ukham kʼari yatichäwinakampix apayasiñasäkiti, ni pächasiñasäkisa. Cristianonakaxa, ukham yatichäwinakampi ukat jaqinakan amtanakapampi jan apayasiñatakix wakichtʼatäñasawa (Colosenses 2:8 liytʼasiñapawa).

18. Alaxpachata, aka Uraqita ukat jaqin qalltäwipat yatxatasinxa, ¿kunatsa janiw khitis ukanak lurkiti sañax jan walïkaspa?

18 Taqi kunas Jehová Diosan luratätap uñachtʼaykistu ukanakat taqi chuyma yatxatañänixa, Diosarusa ukhamarak Bibliarusa jukʼampwa atinisiñäni. Alaxpachasa, aka Uraqisa, ukat jaqisa kunjamatsa qalltawayi uk yatxatasinxa, janiw kuna chʼamas ukanak lurañatakix utjkaspati sasaw sapxi. Ukampis ukham amuyumpi yatxatañax janiw walïkaspati, kunattix ‘walja jachʼa muspharkañ luratanakaxa’, janis yäpar usktʼatäkaspa ukat janis mä amtamp luratäkaspa ukham amuyañämpi sasispawa (Job 9:10; Sal. 104:25). Ukampis cristianonakax Jehová Diosaw qullan ajayup tuqix taqi kun lurawayi sasaw atinistanxa.

Iyawsäwisampi ukat Qullan ajayumpi

19. ¿Kunatsa Diosax utjaskapuniw ukat qullan ajayupampiw taqi kuns luri sasma?

19 Diosar munasiñatakisa, iyawsäwinïñatakisa, ukat taqi chuyma respetañatakisa janiw Jupan Luratanakapat taqpach yatxatañax wakiskapuniti. Chiqas Diosar iyawsañatakix janiw ukanak yatiñakix munaskiti. Kunjamtï pä amigox sum uñtʼaskasax wali sum apasxapxixa, ukat Diosat jukʼampi yatxatktan ukhaxa, iyawsäwisax jilxattarakiwa. Ukat mayisitanakas istʼatapa, yatichäwinakapas askisatakïtap yatisaw Diosax utjaskapuniw sasin taqi chuyma atinistanxa. Ukat kunjamsa Jehová Diosax thakipan sapür irpnaqasistu, jarkʼaqistu, kunatï wakiski ukanak churistu ukat chʼamachasitasarjam bendicistu ukanak yatisaw Diosampix jukʼamp sum apastanxa. Ukhamatwa Diosax utjaskatapsa ukat qullan ajayupampi taqi kun lurirïtapsa amuytanxa.

20. 1) ¿Kunatsa Diosax Alaxpachsa, Uraqsa ukat jaqirus luri? 2)  Qullan ajayumpi sapüru irpayasisaxa, ¿kunanaksa jikxatañäni?

20 Diosax kunjamsa qullan ajayup apnaqi ukxa Biblianwa amuyasiraki, kunattix qillqirinakapax “Dios tuqitarakwa parlapxänxa, qullan ajayun amuytʼayata” (2 Ped. 1:21). Bibliat taqi chuym yatxatasaxa, Jehová Diosapuniw taqi kuns lurawayi sasaw atinisiñäni (Apo. 4:11). Chiqas wali munasirïtap laykuw taqi kuns lurawayäna (1 Juan 4:8). Jehová Diosax wali munasir Awkisawa ukat suma Amigosarakiwa, ukhamax uñtʼapxañapatakiw jaqinakar yanaptʼañasa. Ukat ajayupampis irpayasisipkakiñäni, ukhamatwa wiñayataki Jehová Diosat yatiqaskakiñäni (Gál. 5:16, 25). Diosan taqi luratanakapata ukat kunjam Diosasa uk yatxatañatak chʼamachasiñasawa. Ukatsti, kunja munasiñampitï Alaxpachsa, Uraqsa ukat jaqirusa lurawayki uka pachpa munasiñ uñachtʼayañatak chʼamachasiñasawa.

[Qhanañchäwi]

¿Qhanañchtʼasmati?

• ¿Kunsa alaxpachasa, Uraqisa Diosan ajayupat yatichistu?

• ¿Diosar uñtasita luratätas laykux kunanaksa lursna?

• Taqi kunas Diosan luratätap uñachtʼayki ukanakatxa, ¿kunatsa yatxataskakiñasa?

• ¿Jehová Diosamp apasitasax jukʼampi chʼullqhïñapatakix kun lurañasäspasa?

[Jisktʼanaka]

[7 janan fotopa]

Alaxpachansa, Uraqinsa taqi kunas yäpar suma usktʼatawa, ¿kunsa ukax yatichistu?

[Fotox khitin apsutasa]

Warawaranaka: Anglo-Australian Observatorio/ David Malin sat chachan fotopawa

[8 janan fotonakapa]

¿Jakañanïpki ukanakarux kunjamsa ADN satäkis ukax yanaptʼi?

[10 janan fotopa]

¿Iyawsäwis arxatañatakix wakichtʼatätanti?