Kunanakas utji uk yatiñataki

Skip to table of contents

Jiwañar walpun axsarayäta

Jiwañar walpun axsarayäta

Jiwañar walpun axsarayäta

Piero Gatti jilatan arsutaparjama

WALPUN avionanakan jalnaqatapax istʼasïna. Sirenanakar wararir istʼasax imantasiñ chiqaruw jaqinakax tʼijtxapxäna. Ukat bombanakan phallatapax uqartʼayasirjamaw istʼasirakïna, qʼala tukjatäsax wali axsarañaw utjarakïna.

Ukanakax 1943 ukat 1944 maranakanwa Italia markan Milán sat chiqan pasaskäna. Uka chiqaruw nayar khitapxitäna, ukat kawkïr imantasiñ chiqantï bombax phallkäna ukharuw jiwatanak apthapir sarirïta, janiw khitïtapas yatiñjamäkänti. Walja kutiw nayax jiwañat qhispirakta, niyak jiwañar purirjamäsax Diosat walpun mayisirïta, ukat Jumatï jiwañat qhispiyitätaxa, taqi chuymaw jakäwix katuyasxäma sasaw sirïta.

Janiw jiwañar axsarxayätti

Nayax Como markan nasirïtwa, ukax Italiat 10 kilometronak sarañankarakiwa, ukat Suiza markamp qurparakiwa. Wawäkasin tʼaqhisitaj laykuw jiwañar wal axsarirïta. Khä 1930 maran suxta maranïkayät ukhaw Luigia sat mamitajax jiwi, ukat pä kullakajax gripe española sat usumpiw jiwapxaraki. Católico familia taypinwa jilsuwayta, ukat iglesian mayitanakaparjamaw sapa semanan misa istʼir sarirïta. Ukampis jiwañar jan axsarañxa, walja maranak qhipatwa mä ñikʼut muruyasiñ chiqan yatiqawayta.

Khä 1944 maranxa, Payïr Jachʼa Chʼaxwäwinx jaqinakax wal tʼaqhisipxäna. Ukatwa waranq waranqa soldadonakax guerrat Suiza markar imantasir sarxapxäna. Uka markanxa, puritjamaruw imantasiñ chiqanakar khitapxitäna. Nayarux inti jalanta tuqiruw Steinach sat markar khitapxitäna, ukanx sumakiw jakasxapxayäta. Pachpa markankir ñikʼut murur jaqiw mä qhawqha urunak jupamp irnaqañatak utapar katuqitäna. Uka chiqanx mä phaxsikis irnaqkchiyätxa, jupïpanwa sarnaqäwijan yanaptʼir mä jilatar uñtʼawayta.

Uka jilatax ñikʼut muruyasiñatakiw jutirïna, Adolfo Tellini satarakïnwa. Jupax Italiat jutasin Suiza markan jakasir qamir jaqïnwa, ukat Jehová Diosan Qhanañchiripänwa. Uka tiempon janiw khiti Qhanañchirirus uñtʼkayätti; ukhamarus Italianx niya 150 ukhanikïpxänwa. Chiqas Bibliat yatichatapax muspharkañänwa, yamas jutïrin sumankaña ukat ‘jilarkir jakañ’ utjañap yatiñax khusapunïnwa (Juan 10:10; Apo. 21:3, 4). Chiqas guerranakas jiwañas chhaqtxaniwa satax walpun kusisirïta. Ukat imantasiñ chiqar kuttʼasaxa, Italiankir Giuseppe Tubini sat waynaruw yatiqatax yatiyirïta, ukat ukhamarakiw jupas musphariri. Awisax Adolfomp ukat yaqha jilatanakamp kunaw visittʼir jutapxirïtu.

Mä urux Steinach sat markat 10 kilometronak sarañar Arbon sat chiqaruw Adolfox irpitu, ukanwa Jehová Diosan Qhanañchirinakapax italiano arut parlirinakax mä qhawqhan tantachasipxatayna. Wali askïtap uñjanisax jutïr semanan kayukiw wasitamp sarta. Uka qhipat Zurich sat markan jachʼa tantachäwiruw sararakta. Ukanwa kunjamsa jaqinakar uka chiqan qʼal jiwarayasïna ukanakwa jachʼa fotonakjam uñachtʼayapxäna. Chiqas sintkañapuniw walja jiwatanakax uñjasïna, ukat kunjamsa alemaniankir jilat kullakanakax Jehová Diosar yupaychirïtap laykux jiwayat uñjasipxäna ukanaks qhanañchtʼapxarakïnwa. Pachpa jachʼa tantachäwinak apañ utanxa, Maria Pizzato sat kullakaruw uñtʼaniwayta, juparux 11 maranakaw Jehová Diosar yupaychipan carcelar jistʼantapxatayna, uksti fascista sat gobiernorakiw ukham luratayna.

Guerra pasatatxa, Como sat chiqar sarañatakiw Italiar kuttʼarakta. Chiqas Bibliat janiw sumpach yatxatkayätti, ukampis Biblian qallta yatichäwinakapatxa sum yatiyäta. Pachpa tamankir María sat kullakax kunja wakiskiris bautisasiñax uk qhanañchtʼasaxa, Marcello Martinelli sat jilatamp jikisiñatakiw yanaptʼitu. Uka jilatax Sondrio sat provinciana, Castione Andevenno sat municipion jakarakïna. Ukat Jehová Diosat jan jithiqtiri ukhamarak alaxpachar sarañatak ajllita jilataxa, 11 maranakaw régimen dictatorial leyinakarjamax carcelan jistʼantat uñjasitayna. Jikisiñ laykux 80 kilometronakwa bicicletat sarirïta.

Bautisasiñatakix kun lurañas wakisi ukanakwa Marcello jilatax qhanañchtʼitu, ukat nayamp chika Jehová Diosat maytʼasisax Adda sat jawiran bautisasiñajatakiw irparakitu. Chiqas 1946 maran septiembre phaxsit janipuniw armaskäti. Ukhaw Jehová Diosar jakäwix katuyasta jan jithiqtas yupaychañataki, ukat mä suytʼäwini kunäxayätwa. Wali kusisit jikxatasisax aruman utar purisax 160 kilometronak mä urun bicicletat saratajax janiw kunäkänsa.

Guerra pasatatxa, Italian nayrïr jachʼa tantachäwix 1947 maranwa Milán sat chiqan utjarakïna. Uka chiqanx 700 ukhaniw tantachasipxäna, ukat fascista gobiernompi arknaqatanakas waljaniw ukankarakïna. Tantachäwinx imantasiñ chiqan Giuseppe Tubini sat waynar Bibliat yatiykayät ukaw bautisasiñatak arstʼäw arstʼaskäna, uka pasatatsti, ¡pachpa arstʼiriw bautisasxarakïna!

Ukharakiw Brooklyn markat Betel utankir Nathan Knorr sat jilatar uñtʼaniwayta. Ukat Giuseppe sat jilatampir nayampirux sapürunjam Diosatak irnaqtʼañatakiw chʼamañchtʼapxitu. Maya phaxsiw ukamp qalltaxa sasaw sirïta. Utar purisax familiajaruw ukanak yatiyta, ukampis janikiw amtanakax phuqañax munapkänti, ukhampachas nayrar sarantaskakiyätwa. Mä phaxsitxa, Milán markankir Betel utankxayätwa. Ukansti, Giuseppe (Joseph) Romano ukat Angelina esposapampi, Carlo Benanti ukat Costanza esposapampi sat jilat kullakanakaw ukankarakïna. Ukxarux Giuseppe Tubini sat jilataw purinirakïna ukat nayampix suxtanïpxayätwa.

Mä phaxsitxa, tamanak tumptʼirjam uttʼayapxitäna, ukat tamanak tumptʼiritx nayakiw Italia markankiriyätxa. Uka tiempotakixa, George Fredianelli sat jilataw tamanak tumptʼaskäna, jupax 1946 maranwa Estados Unidos markat Italiar nayrïr misionerjam jutatayna. Walja semananak jupamp sarnaqasinxa, sapakiw yatiqatajarjam uka lurañamp qalltayäta. Faenza chiqankir nayrïr tama tumptʼatax amtapuntwa. Yatkasma, janipuniw nayax ni mä arstʼawsa arstʼañ yatkayätti, ukampis ukhampachaw Diosatak sapürunjam irnaqtʼapxañapatak taqinir iwxtʼañatak chʼamachasta. Tantachäwinx walja waynanakaw utjäna, ukat jutïrinx yaqhipax aski lurañanak markapan katuqapxarakïna.

Chiqas tamanak tumptʼir sarasax jan waltʼäwinakasa, kusistʼañanakasa ukat mayjtʼäwinakas utjänwa, ukampis nayatakix wali askïnwa, ukhamarak jilat kullakanakan munasiñapasa.

Guerra pasatat jan waltʼäwinaka

Guerra pasatat kunjamänsa Italia markan yupaychañaxa, uka tuqit parltʼañax wakisipuniwa. Católico Iglesiax munañaparuw kuns luräna, ukat marka apnaqañatak machaq leyinakas 1956 maran utjkchïnxa, fascista gobiernonkir leyinakaparjamax Diosan Arupat yatiyir sarañax 1956 marakamaw jarkʼatäskäna. Ukhamarus kʼari religionan pʼiqtʼiripax kunaymanitwa pä uru jachʼa tantachäwi chhaqtayañ munäna. Ukat kunjamtï 1948 maran Sulmona sat chiqan qʼal atipjatäkänxa, ukhamarakiw ukhax uñjasïna.

Domingo alwax nayaw tantachäw pʼiqtʼaskayäta. Ukat Giuseppe Romano jilatarakiw arstʼaskäna. Italianx 500 ukhaniw Diosan Arupat yatiyapxirïta, ukampis uka tantachäwinx 2.000 ukhaniw teatro pistʼayapxayäta. Arstʼäwi tukuyataruxa, iglesiankir pä sacerdotenakampi yatichasisaw mä waynax kawkhantï arstʼaskäna uka patar saysüna, ukat kunaymaninakwa jachʼat artʼasisin parlarakïna tantachasirinakar jan waltʼayañataki. Ukatwa nayax akham sista: “Parlañ munasax juma pachpa teatro alquilasim, ukanwa kuntï munkta uk parlarakïta” sasa. Ukat jaqinakan khuychʼukitasa ukat jan yäqatasa, sustukiw uka patat thuquqasin jaltxäna.

Uka tiempon tamat tama sarañax chʼamakïnwa. Bicicletatsa, trenatsa, kayukisa jan ukax thantha autonakan yaqha pasajeronakamp phuqantata kunaw sarnaqirïta. Walja kutiw uywa utanakana ukat jiskʼa thantha utanakan iktʼawayta. Chiqas guerra pasatat walja jaqinakaw pisin sarnaqasipxäna, ukat Jehová Diosan Qhanañchirinakapax jukʼanikïpkchiyätsa, ukhamarakiw pisinkapxirïta. Ukhampachas Jehová Diosar yupaychañax khusapunïnwa.

Escuela de Galaad satäkis ukaruw sarta

Khä 1950 maranxa, Giuseppe Tubini jilatamp sarañatakiw Escuela de Galaad 16 clase satäkis ukar invitapxitu. Ukat Inglés aru yatiqañaw nayatak chʼamäni sirïtwa. Chiqas ukhamapuniw yatiqañat aynachtʼirïta. Inglés arut qillqat Biblia liysupxañajänwa, ukatwa inglés yatiqañatak jachʼat Biblia liytʼasirïta, ukham lurasax awisax jan manqʼatas uñjasirakirïtwa. Mä urux clasen arstʼañaw waktʼitäna, ukat maynïr yatichirixan arunakap janipuniw armaskti, jupax akham sänwa: “Wali askiw kusisiñamp ukat amparamp amparamp arstʼatamaxa, ukampis inglesat parlkta ukhax ¡janipuniw kamsatamas amuyaskiti!” sasa. Ukampis yatichäwi phuqasax tukuyapuntwa. Ukhamatwa Giuseppe sat jilatampix wasitat Italiar kuttʼawayta. Suma yatichäwinak yatiqasax jilat kullakanakar yanaptʼañatakix jukʼamp wakichtʼatäxapxayätwa.

Khä 1955 maran Lidia sat kullakampiw casarasta, ukat paqallqu maranak nayrax kunapachatï bautisaskäna ukhax nayarakiw bautisasiñatak arstʼäw arstʼaskayäta. Domenico sat tatapax fascista gobiernomp arknaqataw uñjasitayna, ukatwa kimsa maranak yaqha markar sarxatayna. Ukhampachas paqallqu wawanakapaw chiqa yupaychäwinkapxäna. Lidiax tatapjamarakiw taqi chuym Jehová Diosar yupaychäna. Ukatpï Diosan Arupat utat ut yatiyir sarañax leyinakarjam janïr uñtʼatakäna ukhax kimsa kuti tribunalan uñjasïnxa. Kunapachatï suxta maranak casaratäxapxayäta ukhaxa, Beniamino sat nayrïr wawajaw nasiwayi ukat 1972 maranwa Marco sat payïr wawajax nasiraki. Jichhakamas panpachaniw familianakapamp Jehová Diosar taqi chuym yupaychasipki, ukax wali kusiskañarakiw nayatakixa.

Jichhakamas irnaqtʼaskaktwa

Mayninakar walja maranak yanaptʼatajat amthapiskakiristwa. Khä 1980 qallta maranakanxa, suegrojax Italiankir Sandro Pertini sat presidenteruw mä carta qillqäna. Kunapachatï fascista gobiernox jaqinakar arknaqkäna ukhaw jupamp chikax isla de Ventotene sat chiqarux sarxatayna, uka chiqarux gobiernon enemigoparjam uñjatanakaw apanukutäpxirïna. Diosan arunakapat yatiyañatakiw suegrojax jupamp parlañatak permiso mayïna, ukatwa jupamp sararakta. Chiqas janiw ukhamäniw sapkayätti, ukampis uka presidentex wali sum katuqtʼapxitu, yamas suegrojarux qhumantʼas kunaw katuqäna. Kunatsa Jehová Diosar yupaychapxta uk qhanañchtʼasaxa, Bibliat apstʼat qillqatanak kunwa churapxayäta.

Khä 1991 maranxa, 44 maranakaw tamanak tumptʼaskayäta ukhamaruw uka luräw jaytawayta. Ukat pusi maranakaw jachʼa tantachäwinak apañ utan irpir chuymanjam irnaqxayäta, ukhamatwa usuntxarakta. Ukampis Jehová Diosan yanaptʼapampix sapürunjam Jupatak irnaqtʼaskapuntwa. Diosan Arupat yatiyir sarañatakix wal chʼamachasta ukat waljaniruw Bibliat yatichaskta. “Kunjamtï nayratpach kusisiñamp arstʼirïktax ukham jichhakamas arstʼasktaxa” sasaw yaqhip jilat kullakanakax sapxarakitu. Chiqas walpun Jehová Diosar yuspärta chuymankipstatas Jupïpanwa kusisit sarnaqaskta.

Waynäkasax wal jiwañar axsarirïta. Ukampis Biblian chiqa yatichäwinakap yatiqasax jan pächasisaw wiñay jakañ suyaskta. Jïsa, Jesusan arsut ‘jilarkir jakaña’ (Juan 10:10). Kunja sumänis Jehová Diosan bendicionanakap jutïrin katuqañaxa, ukhapï sumankañana, jan axsaras jakasxañänixa. ¡Taqi kun Lurir Jehová Diosar jachʼañchaspan! Sutip apañas wali askipuniwa (Sal. 83:18NM).

[22, 23 jananakankir mapa]

(Sumpach amuyt’añatakix qillqatan mistki uk uñxatañamawa)

SUIZA

BERNA

Zurich

Arbon

Steinach

ITALY

ROMA

Como

Milán

Río Adda

Castione Andevenno

Faenza

Sulmona

Ventotene

[22 janan fotopa]

Galaad sat escuelar sarkasina

[22 janan fotopa]

Galaad escuelan Giuseppe jilatamp nayampi

[23 janan fotopa]

Casaraskta uküru

[23 janan fotopa]

Munat esposajampix 55 maranak jilaw casaratäjapxta