Kunanakas utji uk yatiñataki

Skip to table of contents

¿Kunjamsa Jehová Diosajj jiwasamp parli?

¿Kunjamsa Jehová Diosajj jiwasamp parli?

“Istʼita, nayasti parlañwa munsma.” (JOB 42:4)

113, 114 QʼOCHUNAKA

1-3. 1) Jehová Diosan amuyunakapasa parlatapasa jaqenakat sipansa jukʼampiwa sasin ¿kunatsa sistanjja? 2) ¿Kuna toqenakatsa aka yatichäwin yatjjataskañäni?

JEHOVÁ DIOSAW angelanaksa jaqenaksa Jupjam kusisita jakasipjjañapatak lurawayi (Sal. 36:9). ‘Taqe kuntejj Diosajj lurki ukan qalltapajja’ Jesusawa, juparusti ‘Aru’ sasaw apóstol Juanajj säna (Juan 1:1; Apo. 3:14). Jehová Diosajja, kunsa amuyi kunjamas jikjjatasi ukjja Jesusarojj sapunirïnwa (Juan 1:14, 17; Col. 1:15). Apóstol Pablojj ‘angelanakan parlatanakapatwa’ parlarakïna, jupanakajj janiw kunjamtï jaqenakajj parlapki ukham parlapkiti (1 Cor. 13:1).

2 Jehová Diosajja, angelanakarusa aka Oraqen jakasiri jaqenakarusa sumwa uñtʼi. Aka Oraqen kunayman aru parliri millón millón jaqenakan oracionanakap istʼkasajja, angelanakampejj uka pachpa horasan parlaspawa, ukatsti luräwinaksa jupanakar churarakispawa. Cheqansa, Jehová Diosan amuyunakapasa parlatapasa jaqenakan amuyunakapata parlatanakapat sipansa jukʼampiwa (Isaías 55:8, 9 liytʼañataki). Ukatwa arunakap jiwasar yatiyañatakejj amuytʼkaya qhana arunakamp parlistu.

3 Jehová Diosajja, nayra tiempon qhana arunakampipuniw jaqenakampejj parlirïna, kunjamsa uk lurawayi uka toqetwa aka yatichäwin yatjjataskañäni. Arunakajj jichhürunakan mayjtʼawaykchisa, kunjamsa Jehová Diosajj jaqenakar yatichaskaki uksa yatjjatarakiñäniwa.

JEHOVÁ DIOSAJJ JAQENAKAMPIW PARLI

4. 1) ¿Kuna arutsa Jehová Diosajj Moisés, Samuel, David chachanakampejj parläna? 2) ¿Kuna toqenakatsa Bibliajj parli?

4 Kuna artï Adán chachasa Eva warmisa parlapjjerïkäna uka arutwa Jehová Diosajj jupanakamp parlirïna, uka arojj inas nayra hebreo arur uñtasitächïna. Qhepatsti, Biblia qellqeri Moisés, Samuel, David chachanakampis parlarakïnwa. Jupanakasti kunjamtï hebreo aru parlasipjjerïkäna uka arunakampiw Diosan arunakap qellqapjjäna. Awisajja Jehová Dios pachpaw kunsa qellqapjjañapa uk säna, awisasti kuntï jupanakajj uñjapkäna ukanakwa qellqapjjarakïna, sañäni: kunjamsa Diosajj markapamp apasïna, kunjamsa servirinakapajj Jupar munasiñsa iyawsañsa uñachtʼayapjjäna, jan ukajj kunjamsa Diosan yaqhep servirinakapajj jan walinak lurapjjäna uka toqenakatwa qellqapjjäna. Cheqasa, uka toqenakat yatiñajj jiwasatak wali wakiskiripuniwa (Rom. 15:4).

5. Jehová Diosajja, ¿servirinakapan hebreo aru parlapjjañapakti munpachäna?

5 Jehová Diosajja, jaqenakampejj janiw hebreo arutak parlkänti, jan ukasti yaqha arunakatsa parlarakïnwa. Amuytʼañataki, israelitanakajj Babilonia markar apatäpkäna uka qhepatjja, Diosan yaqhep servirinakapajj arameo arwa parljjapjjäna. Ukatwa Daniel, Jeremías, Esdras profetanakajja arameo arut mä qawqha cheqanak libronakapan qellqapjjpachäna. *

6. ¿Kunatsa Hebreo Arut Qollan Qellqatanakajj griego arur jaqokipasïna?

6 Alejandro Magno chachajj walja markanak katuntkäna ukhajja, griego (koiné) aruw niya taqe markanakan parlasjjäna. Judionakas uka arwa parljjapjjarakïna, ukatwa Hebreo Arut Qollan Qellqatanakajj uka arur jaqokipasiñapajj wakisïna. Jaqokipaskäna uka qellqatanakat wali uñtʼata ukhamarak nayrïrejja, Septuaginta sasin uñtʼatänwa. Uka qellqatjja, 72 jaqenakaw jaqokipapjjäna, ukatwa taqpach qellqatajj jan mä kikpak luratäkiti. * Yaqhepajja jaqokipañatakejj sapa arutakejj mä aru jikjjatañatakiw chʼamachasipjjäna, yaqhepasti amuyuparjamakiw jaqokipapjjarakïna. Kunjamsay jaqokipapkchïnjja, griego aru parliri judionakasa cristianonakasa, Septuaginta qellqatarojj Diosan Arupawa sasaw sapjjerïna.

7. ¿Kuna arutsa Jesusajj arkirinakapar yatichirïpachäna?

7 Jesusajj hebreo arwa parlpachäna (Juan 19:20; 20:16; Hech. 26:14). Amuyatajja, Jesusajj aka Oraqenkkäna uka tiemponakanjja, hebreo arojj arameo arumpi niya kitantatänwa, ukhamajj inas Jesusajj arameo aru mä jukʼa yatchïna. Janiw ukakïkiti, Moisés chachasa profetanakas parlapkäna uka hebreo arsa yatirakïnwa, ¿kunatsa ukham sistanjja? Uka chachanakan qellqatanakapajj sapa semanaw sinagoganakan liytʼasirïna, ukatwa Jesusajj hebreo aru yatpachänwa sistanjja (Luc. 4:17-19; 24:44, 45; Hech. 15:21). Jesusajj jakkäna uka cheqanakanjja griego arusa latín arusa parlasirakïnwa, Jesusajj inas uka arunak yatirakchïna, ukampis uka toqetjja janiw Qollan Qellqatanakajj kamskisa.

8, 9. ¿Kunatsa Bibliankir yaqhep libronakajj griego arut qellqasïna, ukat kunsa ukajj Jehová Diosat yatichistu?

8 Jesusan nayrïr arkirinakapajj hebreo arwa parlapjjäna, ukampis Jesusajj jiwjjäna uka qhepat arkiripar tukurinakajj yaqha arunakwa parlapjjäna (Hechos 6:1 liytʼañataki). Jesusan arkirinakapajj jiljjattaskakïnwa, ukhamajj jukʼampi griego aru parliri jaqenakaw cristianor tukupjjäna. Niyakejjay griego arojj taqenin parlatächïnjja, Mateo, Marcos, Lucas, Juan qellqatanakajj griego arutwa qellqasïna. * Apóstol Pablojj qellqkäna uka cartanakasa, yaqha ukham qellqatanakasa griego arutwa qellqasirakïna.

9 Griego Arut Qollan Qellqatanakanjja, walja cheqanakanwa Hebreo Arut Qollan Qellqatanakat copiasïna, ukanakat jila partejj Septuaginta qellqatatwa copiasïna. Uka qellqatjja jiwasjam pantjasir jaqenakas jaqokipapkchïnjja, ukhamarak janis arut arurjam jaqokipapkchïnjja, uka qellqatanakajj jichhürunakan Diosan Arupat uñtʼatawa. Taqe ukanakajja, Jehová Diosajj taqe arunaksa, costumbrenaksa mayak uñjatapwa uñachtʼayistu (Hechos 10:34 liytʼañataki).

10. Kunjamtï Jehová Diosajj jaqenakampi parlaski ukatjja, ¿kunsa yateqsna?

10 Jehová Diosajj kunatï wakiski ukarjamaw jiwasar parlistu, ukwa jichhakamajj yatjjataniwaytanjja. Ukhamasti Diosajja jupar uñtʼañasatakisa arsutanakap yatiñatakis janiw mä aru yateqañas maykistuti (Zacarías 8:23; Apocalipsis 7:9, 10 liytʼañataki). Diosan amuytʼayataw Bibliajj qellqasiwayi, ukampis Diosajj sapa qellqeriruw kunjamtï parlasipkäna ukarjam qellqapjjañapatak jaytäna.

DIOSAN ARUPAJJ JANIW CHHAQTAYATÄKITI

11. Walja arunak utjatapatjja, ¿Jehová Diosajj janit parljjestu?

11 Jichhürunakan walja arunakas parlaskchejja, janiw ukajj Jehová Diosamp parlasiñat jarkʼkistuti. ¿Kunatsa ukham sistanjja? Jehová Diosajja, amtanakap jaqenakar yatiyañatakejj walja arunakaruw Biblia jaqokipayawayi. Amuytʼañataki, Mateo, Marcos, Lucas, Juan qellqatanakanjja, Jesusajj kuna aruttï parlaskäna ukajj mä qawqhakiw uñsti (Mat. 27:46; Mar. 5:41; 7:34). Ukampis Jesusan arunakapa griego arur jaqokipasiñapatakisa, yaqha arunakar jaqokipasiñapatakisa Diosaw yanaptʼawayi. Qhepatjja, judionakasa, cristianonakasa Biblian qellqatäkäna uka arunak kutin kutinwa copiapjjäna, ukhamatwa Bibliajj jichhakam jan chhaqtawaykiti, ukhamarus walja arunakaruw jaqokipasiwayaraki. Khä 400 maranakanjja, Juan Crisóstomo chachajj akham sänwa: “Mateo, Marcos, Lucas, Juan qellqatanakajja Siria, Egipto, India, Persia, Etiopía markanakan parlaski uka arunakampiru, ukhamaraki yaqha arunakampiruw jaqokipasiwayi” sasa.

12. ¿Bibliajj kuna jan walinakansa uñjasiwayi?

12 Bibliajj walja arunakaruw jaqokipasïna ukatwa enemigonakapajj jan chhaqtayapkänti. Sañäni, 303 maranjja Roma marka apnaqeri Diocleciano chachajj taqpach Biblianak tukjasiñapwa munäna. Ukatwa uka tiemponjja Biblia jaqokipirinakasa, lakiririnakas tʼaqhesiyata uñjasipjjäna. 1500 maranakanjja William Tyndale chachajja, hebreo, griego arunakat inglés aruruw jaqokipäna, jupajj akham sänwa: “Diosan yanaptʼapampitï jakaskakëjja, uywampi sarnaqer jaqejja mä tatakurat sipans Bibliat jukʼampiw yatini” sasa. Uka amtap phoqañatakejja, Inglaterra markat Alemania markaruw sarjjäna. Tiempompisti, Tyndale chachajj uñisirinakapamp aljantataw uñjasïna ukatsti uñisirinakapajj jaychkatasinwa phichantapjjäna. Ukhampachasa jaqokipkäna uka Bibliajja janiw chhaqtayatäkänti. Kʼari yupaychäwi pʼeqtʼirinakajja, Tyndale chachan jaqokipat Bibljja qʼalwa thaqsupjjäna, katupkäna ukanakjja jaqenakan uñjkataw phichhantapjjäna. Ukhamäkchïna ukasa, janiw taqpachajj chhaqtayatäkänti. Cheqas uka Bibliatwa Versión del Rey Jacobo (King James Version) Bibliajj jaqokipasiwayi, jichhürunakansa uka qellqatajj jaqenakan utjaskakiwa (2 Timoteo 2:9 liytʼañataki).

13. ¿Kunas nayra qellqatanak uñakipasajj jikjjatasiwayi?

13 Nayra tiempon lurasiwayki uka Biblianakanjja, yaqhep cheqanakajj pantjatawa. Ukampis Biblia toqet yatjjatatanakajja, uka Biblianakajj sinti jan wali luratapuniti janicha uk yatiñatakejja, nayra qellqatanakwa uñakipawayapjje. Ukanak uñakipasajj ¿kunsa jikjjatawayapjje? Biblian yatichäwinakapajj jan mayjtʼayatätapwa uñjawayapjje. Ukatwa Biblia liytʼirinakajj Diosan arunakapat jan pächasipkiti (Isa. 40:8).

14. ¿Kunatsa Bibliajj yaqha libronakat sipans mayjajja?

14 Waljanis Diosan Arup chhaqtayañ munapkchïnjja, Bibliajj taqe libronakat sipansa Jehová Diosan yanaptʼapampejj walja arunakaruw jaqokipasiwayi. Jichhürunakanjja, jila parte jaqenakajj Diosan utjatap janiw iyawsapkiti, ukhamäkchi ukasa, taqe libronakat sipansa Bibliaw jilpach imprimisi. Taqpachasa jan ukajj chikatakisa 2.800 jila arunakaruw jaqokipasiwayi. Ukhamajj niya taqe jaqenakanwa Bibliajj utji. Cheqansa janiw taqpach Biblianakajj qhana amuykayapunïkiti ni confiykayäkisa, ukampisa taqe Biblianakaw mä suytʼäwinïñatakisa wiñay jakañ katoqañatakis yanaptʼistaspa.

AMUYKAY BIBLIAW MUNASÏNA

15. 1) Bibliat taqenin yateqapjjañapatakejja, ¿kunas lurasiwayi? 2) Bibliat apstʼat qellqatanakajj inglés arun lurasitapajja, ¿kunjamsa yanaptʼawayistu?

15 Khä 1919 maranjja, Bibliat Yatjjatirinakat mä qawqhaniruw ‘amuyasiri cheqapa uywatjama’ uttʼayasïna. Uka tiemponjja Amuyasiri Cheqapa Uywatajj inglés arutwa Diosan markapampejj jila parte parlirïna (Mat. 24:45, MT). Jichhürunakanjja cheqa yatichäwinak taqeniru purtʼañapatakejja, Bibliat apstʼata qellqatanakajj 700 jila arunakaruw jaqokipasi. Nayrajj waljaniw griego aru parlapjjerïna, jichhürunakanjja ukhamarakiw inglés arojj niya taqe cheqan parlasi. Niyakejjay Bibliat apstʼata qellqatanakajj inglés arut qellqatächejja, yaqha arunakar jaqokipañajj janiw chʼamäkiti.

16, 17. 1) ¿Kunas Diosan servirinakapatakejj munasïna, ukat ukatakejj kunas lurasïna? 2) ¿Kunänsa Nathan Knorr jilatan amtapajja?

16 Jehová Diosan markapanjja, qellqatanakajj Bibliarjamaw lurasi. Khä 1900 maranakanjja, Versión Rey Jacobo Bibliajj wali apnaqatänwa, niyakejjay uka Bibliajj 1611 maran luraschïnjja nayra arunakampi qellqatänwa. Ukampis nayra qollan qellqatanakat sipansa, uka Biblianjja mä qawqha cheqanakwa Diosan sutipajj uñstäna. Ukhamarusa janiw suma luratäkänti, nayra qellqatanakat sipansa yaqhep jiskʼa tʼaqanakajj yapjjatatänwa. Inglés arur jaqokipat yaqha Biblianakas niya ukhamarakïnwa.

17 Ukhamajja, nayra qellqatanakarjam jaqokipata ukhamaraki amuytʼkay arunakampi lurata mä Bibliaw Diosan markapan munasïna. Uka amtampiw mä qawqha jilatanakarojj Traducción del Nuevo Mundo Biblia lurapjjañapatak uttʼayasïna. Uka Bibliajja, 1950 marat 1960 marakamajj sojjta libror jaljataw apsusïna. Nayrïr librojja, agosto 2, 1950 maranwa mistüna, uksti Nathan Knorr jilataw mä jachʼa tantachäwin utjatap yatiyäna. Uka tantachäwin jilatajj akham sänwa: “Diosan servirinakapatakejja, jichha tiempon parlaski uka arur jaqokipata, qhana amuykaya, ukhamarak nayra qellqatanakarjam jaqokipata Bibliaw munasi. Ukhamatwa jupanakajj Diosan cheqa yatichäwinakap yateqapjjaspa. Jesusan arkirinakapajj qellqapkäna uka qellqatanak amuytʼañajj janiw chʼamäkänti, ukham amuykaya Bibliaw taqenitak munasi” sasa. Nathan Knorr jilatajja, walja millón millón jaqenakajj uka Biblia toqe Jehová Diosar uñtʼapjjaspa ukwa munäna.

18. Bibliajj jukʼamp arunakar jaqokipasiñapatakejja, ¿kunsa Oraqpachan Jilïr Irpirinakajj lurawayapjje?

18 Nathan Knorr jilatan amtapajja, 1963 maranwa phoqasïna. Uka maranjja, Traducción del Nuevo Mundo de las Escrituras Griegas Cristianas Bibliajja holandés, francés, alemán, italiano, portugués, español arunakatwa utj-jjäna. 1989 maransti, Oraqpachan Jilïr Irpirinakajj Biblia jaqokipirinakar yanaptʼañatakejj mä qawqha jilatanakaruw uttʼayäna. 2005 maranjja, kawkïr arunakarutï Yatiyañataki revistajj jaqokipaski uka arunakar Bibliajj jaqokipasiñapatakiw amtasïna. Ukhamätapatjja, Traducción del Nuevo Mundo Bibliajj taqpachasa, jan ukajj chikatakisa 130 jila arunakar jaqokipataw utj-jje.

19. 1) ¿Kuna jachʼa tantachäwis 2013 maran apasïna? 2) ¿Kuna toqetsa jutïr yatichäwin yatjjataskañäni?

19 Walja maranak pasatatjja, inglés arur jaqokipata Traducción del Nuevo Mundo Bibliajj wasitata uñakipasiñapaw wakisïna. ¿Kunatsa? Aka qhepa urunakanjja inglés arojj mayjtʼawayjjewa, ukatwa uñakipasiñapajj wakisïna. Octubre 5 ukat 6, 2013 maranjja, Estados Unidos markan jachʼa tantachäwejj maran mä kuti apaski ukaw apasïna, ukasti jichhakamajj 129 kutiw apasjje. Uka tantachäwjja, 31 markanakankir jaqenakaw Internet toqesa, jan ukajj uka tantachäwir sarasas istʼapjjäna. Uka tantachäwjja 1.413.676 jaqenakaw istʼapjjäna. Ukanjja, Oraqpachan Jilïr Irpirinak taypinkir mä jilataw inglés arur jaqokipata Traducción del Nuevo Mundo Biblia utjatap yatiyäna, uk yatisasti jilat kullakanakajj walpun kusisipjjäna. Yaqhepasti uka Biblia katoqasajj jachaqtʼasipjjänwa. Uka tantachäwin arstʼirinakajja uka Bibliarjamaw arstʼjjapjjäna. Istʼasajja, jilat kullakanakajj Diosan arunakap jukʼampwa amuyapjjäna. Jutïr yatichäwinjja, kunjamsa inglés arur jaqokipat Traducción del Nuevo Mundo Bibliajj wasitat uñakipasiwayi ukhamarak kunjamsa yaqha arunakarus jaqokipasiski uka toqetwa yatjjataskañäni.

^ tʼaqa 6 Septuaginta arojja “paqallq tunka” sañwa muni. Uka qellqatajj Egipto markanwa niya 300 nayrïr pacha maran jaqokipasiñ qalltaspachäna, ukatjja niya 150 maranak qhepatwa tukuyaspachäna. Jichhürunakansa uka qellqatajj wakisirikïskiwa, ¿kunatsa? Bibliat yatjjatatanakajj amuytʼañajj chʼamäki uka hebreo arunaksa yaqhep jiskʼa tʼaqanaksa uka qellqatampiw amuytʼapjje.

^ tʼaqa 8 Yaqhepanakajj akham sapjjewa: “Mateo chachajja, nayraqat hebreo arutwa Mateo libro qellqäna ukatsti jupa pachpaw griego arur jaqokippachäna” sasa.