Kunanakas utji uk yatiñataki

Skip to table of contents

‘¿Khitis jumanak taypin wali yatiñani ukat amuytʼasiri jaqixa?’

‘¿Khitis jumanak taypin wali yatiñani ukat amuytʼasiri jaqixa?’

‘¿Khitis jumanak taypin wali yatiñani ukat amuytʼasiri jaqixa?’

“Jumanak taypintix maynix wali yatiñan utjchixa amuytʼasiriraki, uñachtʼaypan uka yatiñapxa suma sarnaqatapampi, llampʼu chuymampiraki kunjämtï uka yatiñapax churki ukhamarjama.” (SANTIAGO 3:13.)

1, 2. Yatiñanjam uñtʼatäpki uka jaqinakatxa, ¿kamsasispasa?

 KHITIS wali yatiñanix sasin jisktʼapxiristam ukhaxa, ¿kamsasmasa? ¿Khitiw sasmasa? ¿Awkima? ¿Taykama? ¿Mä jilïr jaqi? ¿Jan ukax universidadan mä yatichiri? Kunjamxay maynix jilsuwaychi ukat kunjamanxay jichhax jakaschi ukarjamaw saspaxa. Ukampis Jehová Diosan luqtirinakapatakixa, kunjamsa Diosax uñjistu ukaw wali wakiskirixa.

2 Akapachan yatiñaninakjam uñtʼatäpki ukanakax janiw Dios nayraqatanxa yatiñaninakjam uñtʼatäpkapuniti. Amuytʼañataki, yatiñanïkaspas ukham amuyasir jaqinakampiw Job chachax parläna, ukatsti akham sänwa: “Jumanak taypinxa janiw mayni yatiñan jaqsa jikxatkäti” sasa (Job 17:10). Ukhamarakiw apóstol Pablox Diosar jan uñtʼañ munir mä qhawqha jaqinakat akham sas qillqäna: “Jupanakax wali yatiñanjamakiw tukupxi, ukampis janiw kuns yatipkiti” sasa (Rom. 1:22). Ukat Jehová Dios pachpaw Isaías profetnam akham säna: “¡Ay, kunakïkani, jumanakatakixa taqi kuns yatiri, wali chʼikhi amuyasipkarakta ukanakatakixa!” sasa (Isa. 5:21).

3, 4. Chiqpach yatiñanïñasatakixa, ¿kunas munasi?

3 Kunjamtï uñjawayktanxa, ukhamax kunas yatiñanïñasatakix wakisi uk yatxatañasawa, ukhamatwa Diosans katuqatäñäni. Proverbios 9:10 siwa: “Yatiñ kankaña jikxatañatakisti nayraqatax Diosar axsartañawa; qullana Tatitur uñtʼañax chʼikhi kankañanïñawa” sasa. Ukhamasti yatiñan jaqixa munasitap laykuw Diosar axsarañapa ukat kamachinakaparjamaw sarnaqañapa. Janiw Diosax utjiw sañakïkiti, ni kamachinakaniwa sañakïkisa. Criston Santiago sat arkiripaw uka tuqit sum amuytʼayistu (Santiago 3:13 liytʼasiñapawa). “Uñachtʼaypan uka yatiñapxa suma sarnaqatapampi” sasaw säna. Chiqpachansa ukhamawa, luratanakasana ukat parlatanakasanwa yatiñanïtasax qhanäñapa.

4 Chiqpach yatiñanïñasatakixa, amuytʼirïñasawa ukat uñtʼktan yatktan ukarjam chʼikhikankañampi lurañasawa. ¿Kunjamatsa luratanakasampix yatiñanïtasxa uñachtʼaytanxa? Santiagow kunjam jaqisa yatiñan jaqixa uk uñachtʼayistu.  * ¿Kunjamsa jilat kullakanakasampi yaqha jaqinakampi sum apasiñ Santiagon arunakapax yanaptʼistu?

Yatiñanïtanti janicha ukax sarnaqäwisanwa amuyasi

5. Chiqpachapuni yatiñanïki uka jaqixa, ¿kunjamsa sarnaqi?

5 Kunjamtï uñjaniwayktanxa, yatiñan jaqix sum sarnaqir jaqiw sasaw Santiagox amuytʼayaskäna. Ukhamasti yatiñkankañ jikxatañatakix nayraqatax Diosar axsartʼañasaw munasi sasaw sasiskäna, ukatwa, yatiñan jaqixa Diosan mayitanakaparjama ukat yatichäwinakaparjam sarnaqañatakix chʼamachasi. Janiw khitis yatiñanix yurktanti, ukampis Bibliat jan armasisa yatxatañäni ukat lupʼirakiñäni ukhaxa yatiñanïptsnawa. Efesios 5:1 qillqatax siwa: “[Diosax] kunjämäkitix ukhamäpxarakimaya” sasa. Ukhamasti yatxatañasa lupʼiñasa ukar istʼañasatakiw yanaptʼistu. Jehová Diosat sum yatiqasiñataki chʼamachastan ukhaxa, jukʼamp yatiñampiw sarnaqtanxa, kunattix Diosan luräwinakapax janiw jiwasan luräwinakasjamäkiti (Isa. 55:8, 9). Ukat Diosat yatiqastan ukhaxa, janiw Diosar jan istʼir jaqinakjamax sarnaqxtanti ukwa yaqha jaqinakas amuyapxi.

6. ¿Kunatsa llampʼu chuymanïtasax Diosat yatiqatas uñachtʼayi ukat llampʼu chuyman jaqix kunjamasa?

6 Jehová Diosat yatiqasisaxa maynix ‘llampʼu chuymanïñaparakiwa’ siw Santiagoxa. Llampʼu chuyman jaqix janiw colerasirïkiti, ukhamäkchi ukhasa wakiski ukhaxa chiqap tuqit saytʼasi. Jehová Diosax wali chʼamanïkchisa llampʼu chuymaniwa, ukatwa jakʼachasiñ jan axsarktanti. Yuqapax Awkipjamarakikïnwa, ukatwa akham säna: “Nayar jutapxam taqi qarjatanaka jatjatanaka, nayaw samarayapxäma. Nayan yugoxa apapxam, ukatsti nayat yatiqasipxarakita. Nayasti llampʼu chuymani, altʼat chuymanirakïtwa, ukatwa almaman samarañapxa jikxatapxäta” sasa (Mat. 11:28, 29; Fili. 2:5-8).

7. Llampʼu chuymanïñxa Moisesatwa yatiqassna sasaxa, ¿kunatsa sistanxa?

7 Bibliax llampʼu chuyman yaqha jaqinakatwa parlaraki, sañäni, Moisesat parli. Jachʼa luräwsay phuqkchïnxa, ukampis jupax “chiqpachansa llampʼu chuymani jaqïnwa [ukapachanxa]” siw Bibliaxa (Núm. 11:29; 12:3). Ukat amtapxañäni, Jehová Diosax amtaparjam lurañapatakiw chʼam churäna. Jehová Diosax llampʼu chuyman jaqinakaruw amtap phuqañatakix ajlli.

8. ¿Kunjamatsa juchan jaqïkasinsa ‘llampʼu chuymanïtasxa’ uñachtʼaysna?

8 Ukhamasti juchanïkstansa ‘llampʼu chuymanïtasxa’ uñachtʼaysnawa. Ukampis ¿kunjamsa jukʼampi ukhamarjam lursna? Jehová Diosax qullan ajayu churkistu ukax llampʼu chuymanïñasatakiw yanaptʼistu (Gál. 5:22, 23). Ukhamasti, Jehová Diosar qullan ajayup mayipxañäni, ukat llampʼu chuymanïtas uñachtʼayañataki chʼamachasipxañäni. Jupax jukʼampi llampʼu chuyman jaqïñasatakiw yanaptʼistani. Kunatsa ukham jaqïñasatakix chʼamachasiskakiñasa ukwa Salmo qillqirix akham sas säna: “[Diosaw] llampʼu chuymaninakarux chiqa thakin irpi” sasa, ukhamasti jupaw yatichaskistani (Sal. 25:9).

9, 10. ¿Kunatsa llampʼu chuymäniñax wali chʼamaxa?

9 Ukampis inas ukham jaqïñasatakix wal chʼamachtʼasiñax wakischispa. Inas kunjamtï jilsuwayktan ukhamarjam llampʼu chuymanïñax chʼamächi. Ukat khitinakampitix muyuntat jakasktan ukanakax inas ‘tuqintatax tuqintasirakim’ sasin sapxchistaspa. Ukampis ¿amuytʼasir jaqix ukhamti luraspa? Amuytʼañataki, may utaman ninax naktawayxaspa ukhaxa, ¿kunampis jiwarayasma? ¿Kerosenampi warxatasati jan ukax umamp warxatasacha? Kerosenamp warxatasaxa jukʼamp nin wiytayasmaxa, ukampis umampix ninsa jiwarayarakismawa. Ukatpï Bibliax akham sixa: “Suma arumpi kuttʼayañaxa colerañxa apaqiwa, ukampis jan wali arumpi kuttʼayañaxa, jukʼampwa colerasiyi” sasa (Pro. 15:1, 18). Ukhamasti, kunapachatï mä jilatax jan ukax mä kullakax jan ukax yaqha jaqis colertʼayistani ukhaxa, llampʼu chuymanïtas uñachtʼayapxañäni, ukhamatwa yatiñanïtas uñachtʼayapxarakiñäni (2 Tim. 2:24).

10 Kunjamtï arsuwayktanxa jaqinakax akapachan munañanakaparjamaw sarnaqapxi, janiw munasirïpkiti, llampʼu chuymanïpkisa, ni sumankañ munir jaqinakäpkisa. Ukatpï cristianonakaxa tuqisiri ukat jachʼa jachʼa tukuri jaqinakampix sapüru jikistanxa. Uk yatisaw Santiagox jilat kullakanakaparux iwxäna, jan akapach jaqinakjam chuymanïpxañapataki. ¿Kunampsa arunakapat yatiqtanxa?

Jan yatiñan jaqinakax kunjamäpxisa

11. ¿Jan yatiñan jaqix kunjam jaqisa?

11 Kunjamasa jan yatiñan jaqixa uka tuqitxa Santiagox wali qhana arunakampiw parläna (Santiago 3:14 liytʼasiñapawa). ‘Envidiasiñanaka’ ukat ‘chʼaxwañanaka’ (MT) taqi ukanakax janiw Diosat jutkiti jan ukasti janchit juti. Ukham jaqinakax kunarus purtʼasipxi uk uñjañäni. Jerusalén markanxa Iglesia del Santo Sepulcro sat iglesiaw utji, Jesusar jiwayapkän ukat allintapkän uka chiqaruw uka utax saytʼayasïna sasin sapxi. Ukat cristianüpxtwa siri suxta tamanakawa uka iglesia apnaqapxi, ukampis jupanakax uka iglesiatxa chʼaxwarapxapuniwa. 2006 maranxa, Time sat revistax kunjamsa uka nayrïr maranakax monjenakax nuwarasipxatayna uka tuqitwa akham sas arstʼäna, ‘walja horanakaw nuwarasipxäna ukat candelabronakampiw jawqʼanuqasipxäna’ sasa. Janipuniw maynit maynirus atinisipkiti, ukatwa iglesian llavepxa mä musulmán jaqirux katuyapxäna.

12. ¿Jan yatiñan jaqjam kuns lurañäni ukhaxa kamachaspasa?

12 Cristiano tamanxa janiw ukham chʼaxwañanakax utjañapäkiti. Ukampis juchanïtas laykuwa awisax yaqhip jilatanakax jan sum amuytʼasa amuyunakaparjam kuns lurayañ munapxi, ukatwa chʼaxwañanakax utjaspa. Nayra patak maranakanxa Corinto markankir tamanxa ukham jan waltʼäwinakaw utjatayna, uk uñjasaw apóstol Pablox akham sas jilat kullakanakaparux qillqäna: “Jumanakax janchin munañanakaparukiw sarnaqasipkta, ukatwa jumanak taypin envidiasiñanakasa, chʼaxwañanakasa, jaljtañanakasa utjaski” sasa (1 Cor. 3:3). Uka jan waltʼäwinakax janiw jankʼaki chhaqtkänti. Cristianonakjamax uka tuqit sum amuytʼasipxañasa, kunattix janiw ukham jan waltʼäwinakax tamasan utjañapäkiti.

13, 14. Kunapachanakas janchin munañaparjam lurirïtas uñachtʼaysna uka tuqit arstʼma.

13 Ukham chʼaxwañanakaxa jan yäqatanak tuqitwa tamarux mantanispa. Amuytʼañataki, kunjamsa Tantachasiñ Utax lurasini uka tuqitxa awisax may maya arstʼäwinakaw utji. Ukampis inas mä jilatax amuyataparjam jan luraskipanxa jiskhisiñak munxchispa jan ukax amtatäxi uka contra parlchispa. Ukat janis utachañsa yanaptʼxchispa. Ukampis ukham lurir jilatax akanakwa amtañapa, ¿kunapachas mä utax suma utachatänixa? Kunapachatix jilat kullakanakax suman apasipxani ukha, kunattixa utax kunjamatsa utachsusiskaspawa janiw ukax ancha wakiskirïkiti. Jehová Diosax janiw chʼaxwirirux bendiskiti jan ukasti llampʼu chuymaniruw bendicixa (1 Tim. 6:4, 5).

14 Yaqha tuqit amuytʼarakiñäni. Tama taypinxa mä jilataw walja maranaka irpir chuymanjam irnaqtʼaski sañäni, ukampis irpir chuymani masinakapaxa, uka jilatan jan Biblian mayitanakaparjam sarnaqatap amuyapxi. Ukat kunapachatï tamanak tumptʼir jilatax visittʼi ukhaxa, walja kuti iwxtʼäwinak katuqatap amuyi, ukampis uka iwxäwinak katuqkasas jan chʼamachasitapat amuyaraki, janiw irpiri chuymanïxañapati sasinwa, mayni irpiri chuymaninakjam saraki. ¿Ukham satax uka jilatax kamachtʼanisa? ¿Biblian iwxanakaparusa irpir chuymaninakan amtatanakaparusa iyaw sasati altʼat chuymampi, llampʼu chuymampi katuqasini? ¿Irpir chuymanjam irnaqattʼañatakix wasitatti mayitanakarjam chʼamachasini? ¿Jan ukax ukham apaqatäsinxa colerasxanicha, mayni irpir chuymaninak contrach envidiasxani? Walja irpir chuymaninakaxay Biblian mayitanakaparjam jan sarnaqatapxa amuyapxchixa, janiw walïkaspati jan iyaw sañaxa. Jan ukasti altʼat chuymampiwa chʼamachasxañapa, irpir chuymaninakan amtäwinakapsa iwxäwinakapsa istʼañapawa.

15. ¿Kunatsa Santiago 3:15, 16 qillqatarux istʼañasäspaxa, jumax kamsasmasa?

15 Ukampis envidiasiñasa chʼaxwañasa janiw uka luräwinakanaki uñjaskaspati, ukatwa taqi luräwinakanxa uka tuqit sum amuyasiñasa (Santiago 3:15, 16 liytʼasiñapawa). Santiago discipuloxa, ukanakarux ‘akapach yatiñawa’ sasaw säna, ukhamasti janiw Diosat jutkiti. Ukat “jaqin amuytʼapakirakiwa” jan ukax “animalan”, (NM) amuytʼapawa sasaw säna, mä arunxa, jan amuytʼasiri animalanakan amuytʼapäkaspas ukhama. Ukat uka amuytʼax “pachpa supayat jutaraki” sasaw sarakïna, kunattix ñanqha ajayunakan amuytʼapawa. Chiqpachansa janiw mä cristianox ukham jan walinakanxa sarnaqkaspati.

16. ¿Kunsa sapa maynix lurañasa, ukat kunjamatsa nayraqatar sarantaskaksna?

16 Taqiniwa tamankirinakjamax sarnaqäwinakas uñakipasipxañasa, ukhamat jan wali amtäwinak jakäwisat apanukuñasataki. Chiqansa, irpir chuymaninakaw taman yatichirinakjamax uka tuqit sum amuytʼasipxañapa. Ukampis apanukuñax chʼamakiwa; kunattix juchan jaqïtanwa ukat akapacharakiw ukham jan walinak tuqir wiytistu. Amuytʼañataki, wali llustʼa ñiqʼirar parkirusa makatä sasa yanasksna ukhamawa. Jan kunar kattʼasiña utjipanxa llustʼtasin jaqussnawa. Ukampis Diosan luqtʼirinakapax kattʼasisaw miststanxa, mä arunxa, Biblian suma iwxanakapaw yanaptʼistu ukhamaraki jilat kullakanakatwa yanap katuqtanxa; ukatwa nayraqatar sarantaskaktanxa (Sal. 73:23, 24).

Yatiñan jaqix kunjam sarnaqañatakis chʼamachasi

17. Yantʼanakan uñjasisaxa, ¿yatiñan jaqinakax kamachapxisa?

17 Santiago 3:17 liytʼasiñapawa. Khitinakatix “Diosan yatiñanïpki” uka jaqinakax kunjam jaqinakäpxisa uka tuqit parltʼapxarakiñäni. Uka jaqinakax qʼumäpxiwa sasin may sisna. Qʼuma jaqix luräwinakapansa amtanakapansa qʼumäpxiwa. Ukhamasti, cristianonakax jankʼakiw jan walinakatxa jaltapxañasa. Amuytʼañataki, may kunas jan ukax mä luqʼanas nayrasar jakʼachasi ukhax jankʼakiw jittanxa, jan ukax jankʼakiw chʼirmthaptanxa, janiw kunjamat jittatassa chʼirmthapitassa amuyasktanti. Ukhamarakiw Bibliarjam yatichata suma qʼuma chuymani cristianox jan walinakatxa jankʼaki jithiqti (Rom. 12:9). Qullan Qillqatanakaw ukham jaqinakatxa sum qhanañchi, sañäni, Jacoban José sat yuqapat parli ukhamaraki Jesusax ukham chuyman jaqirakikïnwa (Gén. 39:7-9; Mat. 4:8-10).

18. ¿Kunjamatsa 1) suma jaqïtas uñachtʼaytanxa? 2) sumankañ munir jaqïtas uñachtʼaytanxa?

18 ‘Diosat jutir yatiñaxa’ suma jaqïñasatakiw yanaptʼistu, mä arunxa, janiw qhuru jaqinakäktanti, janirakiw chʼaxwañar puriyirjamas sarnaqkaraktanti. Santiagox ukxarux saskakïnwa: “Khitinakatix sumankaña muni ukanakaxa taqi kunsa sumanarakwa luri, ukhamata suma yapu apthapkaspas ukhama mä suma jakaña apthapiñapataki” sasa (Sant. 3:18). “Khitinakatix sumankaña muni” siski uka arunakat amuytʼapxañäni. ¿Tamasan sumankañ munir jaqit uñtʼatätanti, jan ukax jan waltʼayirit uñtʼatätancha? ¿Sapa kutit jiskhisisktanxa ukat sapa kutit mayninakar chuym ustʼayasktanxa? ¿Kunats coleraktanti? ¿Ukham jaqïstxay sistanti, jan ukax altʼat chuymampicha jan mayninakar chuym ustʼayañatakix chʼamachastanxa? ¿Sumankañatak chʼamachasir jaqit uñtʼatätanti, jankʼakit pampachtanxa, ukat mayninakan pantjasitap armxtanti? Ukham taqi chuyma amuykiptʼasipxañäni, inas pantjatäskstan, “Diosan yatiñanïpki” uka jaqinakjam sarnaqañatakix inas chʼamachasiñasax wakischi.

19. Suma amuytʼir jaqjam uñtʼatäñatakixa, ¿kamachañasasa?

19 “Khitinakatix Diosan yatiñanïpki” ukanakax suma amuytʼanipxarakiwa sasaw Santiago sarakïna. Sañäni, Biblian yatichäwipar kuna luräwis jan pʼakintkchi ukhaxa, ¿iyaw sirïtanti? ¿Janit amtatasarjam lurayañ munir jaqit uñtʼapkistu? ¿Suma jaqitti uñtʼapxistu? ¿Khitis jakʼachtʼasikistaspati? Ukhamächi ukaxa amuytʼirïñxa yatiqxtanwa.

20. Aka yatichäwin yatiqawayktan ukham jaqiñäni ukhaxa, ¿kuns jikxatañäni?

20 Taqini Santiagon arunakaparjam sarnaqañataki chʼamachasiñäni ukhaxa, tamanxa taqinis mä wawakïksnas ukhamaw sarnaqañäni (Sal. 133:1-3). Ukhamasti, llampʼu chuymanïtan, sumankañ munir ukat amuytʼir jaqïtan ukhaxa, maynit maynikamax sum apasipxañäni. Ukhamaraki “Diosan yatiñanipki” uka jaqinakjamaw jakarakiñäni. Ukat ukham jaqïñasatakix kunjamtix Diosax mayninakar uñjki ukham uñjañaw yanaptʼarakistaspa. Jutir yatichäwinwa uka tuqit yatxatañäni.

[Qhanañchäwi]

^ Santiagox irpir chuymaninakatwa jan ukax taman ‘yatichirinakatwa’ lupʼiskäna, ukaw mayni jiskʼa tʼaqanaka uñxattʼatax amuyasi (Sant. 3:1). Chiqpachansa jupanakax yatiñanïpxañapatakiw chʼamachasipxañapa, ukampis taqiniw Santiagon arunakapat yatiqsnaxa.

¿Kamsasmasa?

• ¿Kunas yatiñan jaqiptayistu?

• ¿Kunjamatsa “Diosan yatiñanïpki” ukham jaqïsnaxa?

• ¿Khitinakatix jan “Diosan yatiñanïpki” uka jaqinakax kunjam jaqinakäpxisa?

• ¿Kunjam jaqïñatakis jichhax chʼamachasiskakïta?

[Jisktʼanaka]

[25 janan fotopa]

¿Kunjamatsa tama taypin chʼaxwañanakax uñstaspa?

[26 janan fotopa]

¿Jankʼakit jan walinakat jithiqttanxa?