Qʼum sarnaqañax wali askiwa

Walja maranakaw jaqix uñtʼat jan uñtʼat kunayman usunak taypina tʼaqhistanxa. Ukat Diosas juchararanakar ukham jan walinakampi tʼaqhisiykaspa ukhamwa yaqhipax amuyapxi. Ukampis usunak apnaqir animalanakasa jan ukax laqʼunakas pachpa uta manqhanwa jakasipki sasaw yatxattʼatanakax sumpach yatxattʼasin sapxi.

Ukatxa achakunakasa chhichhillankhanakasa (chichirankha) jan ukax kunayman jiskʼa laqʼunakas usunakwa apnaqapxi sasaw ciencia tuqit yatxattʼatanakax sapxaraki. Ukampis yaqhipax janiw qʼum sarnaqapkiti ukatwa usuntapxaraki sasaw sapxi. Jïsa, qʼum sarnaqasiñax wali askiwa, qʼañu sarnaqasax jiwañar kunaw pursna.

Jaqinakax may maya sarnaqäwinïtanwa, ukat qʼuma sarnaqañ tuqitsa yaqhip chiqanakanxa mayj amuyapxaraki. Sañäni, yaqhip chiqanakanxa janiw qʼuma umas ni qʼañu umanak warantañatakis utjkiti. Ukatwa qʼum sarnaqañax chʼamäspa, ukampis chʼamachasiñasawa. Jïsa, ukhamwa nayra israelitanakax chʼamachasipxäna. Jupanakax mä wasar pampan jikxatasipxäna, qamapkäna ukawjanak qʼumachañax chʼamäpachänwa, ukampis kunjamtï Diosax iwxtʼkänxa ukarjamaw qʼuma jakasipxäna.

Ukhamaxa, ¿kunatsa qʼum sarnaqasiñax wali askïpacha? ¿Diosax uka tuqit kamspachasa? Ukat kʼumar sarnaqañatakixa, ¿kunjamsa familian taqpachanix yanaptʼsna?

KHAYSA Camerún markan jakasir mä familiat parltʼañäni, Maksichux niyaw escuelat utar puriski, manqʼat awtjata umat pharjata ukhamaw tʼijnuqaski. * Puris ukspachaw anupar qhumanti ukat utar tʼijuntasax mäkiw mesa patar mochilap apxati ukat quntʼasi, ukhamaw manqʼa suyaski.

Mamapax phayañ utanwa manqʼa wakichañ tukuyaski, ukhamasti wawapan purir istʼasax jankʼakiw arroz kʼaja poroto waykʼani sum liwjtʼarapi. Ukat mesa patan mochil uñjasaxa, “¡Maksichu!” sasaw wawaparux uñkati. Ukat Maksichux mäkiw mesa patat mochil apaqi ukatxa ampar jariqasiriw thuqsuwayi. Ukat kuttʼanisax akham sasaw mamapar saraki: “Mamita janiw mayampsa uk lurxäti, armasitätwa” sasa.

Ukhamasti wawanakan qʼuma sarnaqapxañapatakisa jan ukax jan usuntapxañapatakisa taykanakax wal yanaptʼapxaspa, ukampis taqiniw mä  familianxa yanaptʼapxañapa. Chiqansa, uta qʼumachañax tiempotaki pacienciataki ukhamawa, ukat kunjamtï uñjktanxa, qʼum sarnaqañ tuqitxa wawanakarus sapa kuti amtayañasarakiwa.

Kunjamtï Maksichun mamapax siskixa, kunayman tuqitwa manqʼax qʼañuchasispa. Ukhamasti uka mamax janiw amparaki manqʼanak wakichañatakix sum jariqaskiti, jan ukasti jan chhichhillankhanakan jalxatañapatakixa mä qʼuma servilletampiw imxattʼi. Ukat utap qʼum apnaqasasa jan ukax manqʼanak ukhamaraki puchunak sum apthapisasa achakunakata ukat kunayman jiskʼa laqʼunakatwa jarkʼaqasi.

Maysa tuqitxa Diosaruw uka warmix kusisiyañ muni ukatwa qʼum sarnaqañataki wal chʼamachasi. Jupax akham siwa: “Diosan luqtirinakapax qullanäñasaw sasaw Bibliax qhanañchi, kunalaykutix Diosax qullänawa” sasa (1 Pedro 1:16). Ukat akham saskakiwa: “Diosatak sum sarnaqañampi qʼum sarnaqañampix mayakïkaspas ukhamawa. Ukatwa utajxa suma apthaptʼata, qʼuma ukham apnaqastxa ukat familiajas qʼumarakiwa. Chiqasa, taqiniw utan qʼum sarnaqasiñatakix yanaptʼapxta” sasa.

Taqiniw yanaptʼapxañapa

Maksichun mamapax chiq saski: mä familianxa taqiniw uta qʼumachañxa yanaptʼapxañapa. Yaqhip familianakanxa utan kunanak sumpach lurtʼañas wakisi uk amtañatakiw sapa kuti tantachasipxi. Ukhamatwa familianxa mayachtʼata sarnaqasipxi, ukat kunjamsa sapa maynis familian yanaptʼapxaspa uksa amtapxarakiwa. Sañäni, jachʼäxapxi uka wawanakaruw taykax ampar jarisiñ yatichaspa, mä arunxa, baño sarasasa qullq apnaqasasa, ukhamarak manqʼtʼasiñatakis wawanakax ampar jarisiñ yatipxañapawa, ukatxa uka pachpa wawanakarakiw sullkanakapar ampar jarisiñ yatichapxarakispa.

Lurañanakxa mayn mayniruw awk taykax jalanuqtʼapxaspa. Nayraqatxa sapa semanan kunanak qʼumachañas wakisi ukanakwa sapa maynir churapxaspa, ukat inas utan yaqhip chiqanak maran mä kuti jan ukax pä kuti qʼumachañax wakisirakchispa, ukanak jalanuqañsa janirakiw armasipxañapäkiti. Ukat janirakiw uta anqäxat armasiñasäkiti. Ecología tuqit yatxattʼat Stewart Udall sat jaqixa akham sasaw Estados Unidos markat parlkasax satayna: “Jichhax suma huertanakax chhaqtaskiwa, uka lantix jan wali jiqʼinakampi tukjata ukat kunayman jan walinakan tukjata qʼañu lugaranakakiw utjxi, ukatxa wal uxupxaraki” sasa.

Inas jumax ukham jan walinak taypin jakasiraksta. Khaysa África central uksa yaqhip chiqanakanxa nayrjamakïsipkiwa, maynix campana  jawqtʼasaw muyuski, ukhamata taqinir uta pichthapiñ amtayañataki. Ukat utaninikax mistupxi ukhaxa, callenaksa, qʼañu uma warañanaksa sum pichthapipxäta, ukat quqanaksa sum uñjapxarakïta ukat tʼunanaksa sum apthapipxäta sasaw uka jaqix taqinir amtayi.

Maysa tuqitxa yaqhip markanakanxa callenakax qhillapatar tukuyatawa, ukaw marka apnaqirinakar wal llakisiyaraki. Yaqhip chiqanakanxa janiw tʼunanakxa sum apthapxapxiti, awisax ukhamak jaytjxapxi, ukatxa thakinakansa tʼunanakakiw phuqäski. Ukatwa awisax marka apnaqririnakax tʼunanak apthaptʼasipxañäni sasa markachirinakar amtayañ yatipxi. Uk istʼasax jankʼakiw chiqpach cristianonakax qʼumachir mistupxi, jan kamsasaw marka kamachinak phuqañar uchasipxi (Romanos 13:3, 5-7). Chiqansa janiw marka kamachinakar istʼasakix qʼum sarnaqapkiti, janirakiw maynin amtayatakis qʼañunak apthapisipkiti. Jupanakax wali sum jakasiñ munapxi, ukatwa jan khitin kamskatas qʼum sarnaqañataki wal chʼamachasipxi. Chiqansa maynix utanwa qʼum sarnaqañ yatiqañapa, ukat jupa pachpas janirakiw qʼañüñapäkiti, ukwa jupanakax sum yatipxi, ukhamatwa jaqi masiparux respeto jan ukax suma jaqïtap uñachtʼayapxi. Jïsa, uta jakʼanakan sum apthapisisax taqiniruw yanaptʼapxi, ukhamatwa uka chiqanakas sum uñtasi ukat kʼumarakiw sarnaqasipxaraki.

Qʼum sarnaqasax Diosaruw jachʼañchtanxa

Chiqansa, kunapachatï qʼuma ukat sum isthaptʼata ukham jaqinakax uñjapxistu ukhaxa, wali askiwa ukat yatichäwinakassa sumwa uñjapxaraki. Ukhamwa mä kutix tunka phisqani wayn tawaqunakax uñachtʼayapxatayna, jupanakax Jehová Diosan Qhanañchirinakapan mä jachʼa tantachäwip tukuyasawa manqʼañanak aljañax utji uka chiqar sarapxatayna, uka jachʼa tantachäwixa Toulouse, Francia markanwa apasitayna. Ukat uka utar mantasax kawkintï mä chuyman awk taykax quntʼatäsipkäna uka chiqaruw qʼuntʼasipxarakitayna, ukat uka awk taykaxa jan walinak lurapxani, wal uxupxani sasaw axsarapxäna. Ukampis janiw ukhamäkänti, uka suma isthaptʼat wayn tawaqunakax janiw uxupkänti, janiw jan walinaksa lurapkänti, wali suma yatichatäpxänwa, uk uñjasax uka chacha warmix wal muspharapxäna. Ukat uka wayn tawaqunakax niya sarxapxäna ukhaxa, walikpun ukham sarnaqapxtaxa sasaw uka awk taykax sapxatayna, ukat maynirux akham sapxarakitaynawa: “Janirakis suma wayn tawaqunakax utjxitixä sasipkayätwa” sasa.

Ukat Jehová Diosan Qhanañchirinakapan sucursalanakapanxa ukhamwa qʼum sarnaqapxaraki, irnaqañ utanakasa, oficinanakasa wali sum apthaptʼata ukham qʼumawa, ukatwa yaqhipax wal muspharapxi. Ukat khitinakatix ukan jakapki irnaqapki ukanakaxa qʼumaw sarnaqapxaraki, yäpar isthaptʼatäpxiwa. Inas kuna suma qʼapkir perfumenakas utjchixa, ukampis maynix jarisiñapapuniwa. Ukat ukan sapür irnaqtʼir chacha warminakaxa wali suma isthaptʼata ukhamaw jaypʼunakas jan ukax semana tukuy urunakasa Diosan arunakapat yatiyirix sarapxi, ukhamata istʼirinakan yatichäwinakasar sum uñjapxañapataki.

Diosax “kunjämäkitix ukhamäpxarakimaya”

Diosax “kunjämäkitix ukhamäpxarakimaya” sasaw Bibliax cristianonakar amtayi (Efesios 5:1). Jupanxa janipuniw kuna qʼañusa ni kuna jan walisa utjkiti, kunjamtï Isaías profetax siskixa, “Qullana, Qullana, Qullanawa” sasaw angelanakax Diosar yupaychapxi (Isaías 6:3). Ukatwa Diosax arkirinakapan qullanäpxañapxa munaraki, mä arunxa qʼumäpxaspa ukwa muni. Jupax akham siwa: “Jumanakax qullanäpxam, nayasti qullanätwa” sasa (1 Pedro 1:16).

Maysa tuqitxa, ‘kunatix isisiñäki’ ukarjam yupaychirinakapax isisipxaspa ukwa Diosax munaraki (1 Timoteo 2:9). Ukatxa Diosan luqtirinakapax “lino lliphipkir qʼuma isinakampi” isthapitäpxiwa ukat “uka suma lino isisti Diosar axsartasa sarnaqapki ukanakan chiqa jakatanakaparuw uñtasi” sarakiwa (Apocalipsis 19:8). Ukampis qʼañusa jan ukax manchasa juchamp sasiwa sasaw qhanañcharaki (Proverbios 15:26; Isaías 1:16; Santiago 1:27).

Aka qhipa urunakanxa walja jaqinakaw qʼum sarnaqañatakisa, sum sarnaqañatakisa, Diosatakjam sarnaqañatakis wal chʼamachasipxi. Ukat Diosax “taqi kunwa machaqat [lurä]” siski uka arunakaw jupanakar wal chuymachi (Apocalipsis 21:5). Ukat uka urux purinini ukhaxa taqi jan walinakasa qʼañunakas jan mayampitaki chhaqtayatäxaniwa.

[Qhanañchäwi]

 [10 janan recuadropa]

Diosaw qʼum sarnaqañas muni

Israelitanakax wasar pampan sarnaqapkäna ukhaxa walja kamachinakwa Diosax qʼum sarnaqañ tuqit churäna, mayax akawa, jayar khuchichir sarasaxa uraqiruw allintapxañapäna (Deuteronomio 23:12-14). Jupanakax niya kimsa millonäpxänwa, ukhamasti ukham walja jaqinak taypin qʼuman sarnaqañax chʼamakïpachänwa, ukampis ukhamatwa fiebre tifoidea ukat cólera satäki uka purak usunakatsa jarkʼaqasipxäna.

Uka kikparakiw amaya imantañataki apnaqapkäna uka yänakxa sum jariqapxañapäna, jan ukax tʼunjxapxañapänwa. Ukat israelitanakax inas uk jan sum amuyapkchïnxa, ukhamatwa kuna usunakatsa jarkʼaqasipxäna (Levítico 11:32-38).

Ukat sacerdotenakax Diosar yupaychañ tabernáculo satäki ukan luqtañatakix ‘broncet lurat mä tinajanwa’ amparsa kaysa jariqasipxañapäna. Chiqansa uka jachʼa tinajar um phuqayañax wali chʼamäpachänwa, ukampis uk lurapxañapänwa, kunalaykutix Diosaw ukham lurapxam sataynaxa (Éxodo 30:17- 21).

[11 janan recuadropa]

Mä qullirin iwxtʼanakapa

Jan umampix janiw jakksnati, ukampis umax qʼañuchatäki ukhaxa usuntayistaspawa, ukat inas jiwañar kun pursna. Departamento de Sanidad siski ukan pʼiqtʼir Jephté Mbangue Lobe sat qullirix akham sasaw Duala (Camerún) markan iwxtʼatayna:

“Umax qʼañükicha sasa payachassta ukhaxa wallxtayañamawa.” Ukat “qʼumachañ qullanakampis umam qʼumacharakismawa, ukampis uka qullanakxa kunjamatix wakiski ukarjamaw sum imasiñama, jan ukax chijir puriñaw utjaspa”. Ukat akham saskakïnwa: “Baño sarasasa jan ukax manqʼtʼasiñatakisa amparxa umampi jabonampi jariqasiñamawa. Jabonax janiw jila qullqitakïkiti, taqiniw altʼassnaxa. Janirakiw qʼañu isinakxa ukhamaki jaytañamäkiti; ukat jañchin kuna usunïsta ukhaxa qhatirkir umampi tʼaxsurañaw wakisispa” sasa.

Ukat akham saskakiwa: “Familianxa taqiniw uta anqäxsa manqhäxsa qʼumachañ yanaptʼapxañapa. Bañosa qʼumäñaparakiwa, ukhamaki jaytjataxa jankʼakiw chhichhillankhanakas kuna laqʼunakas mirantaspa” sasa. Aka arunakax wawanakampachatakiwa: “Janipuniw jukʼa umani qʼañu jawiranakan jarisiñax walïkiti, kunayman jan wali laqʼunakaw utji”. Ukxarux “jiskʼa chhichhillankhanakat jarkʼaqasiñatak utjki ukanakampi ikiñamawa, ukat janïr ikintkasaxa janirakiw laka chʼakhanak jarisiñsa armasiñamäkiti” sasaw saraki. Chiqasa taqi aka iwxanakax kʼumar jakasiñatakiw yanaptʼistu.

[10 janan fotopa]

Isi tʼaxsusax kunayman usunakat jarkʼaqastanxa

[10 janan fotopa]

Cristianonakax uta qʼumäñapatakiw wal chʼamachasipxi

[10 janan fotopa]

Taykanakaw familian qʼum jakañxa wal yanaptʼapxaspa