¿Kunanaksa Mariat yatiqassna?

Akatjamat mä jan waltʼäwin jikxatasisaxa, ¿janit kunjam askichañsa yatkta? ¿Qullqi pistʼañanti jikxatasta? ¿Markamat jayankatam laykux llakistati ukat axsarayasiraktati? ¿Mä munat masimana jan ukax mä familiamana jiwxatapatxa sinti llakitapunit jikxatasta?

MARÍA, Jesusan taykapax ukham jan waltʼäwinakanwa jikxatasirakïna, ¿uk yattati? Kunjamsa uka jan waltʼäwinakar saykatasax atipjäna ukax jiwasatakix yatiqaskañapuniwa.

Chiqpachansa, Mariaxa nayratpach taqi chiqan wali uñtʼat warmiwa. Ukhamätapatxa janiw muspharapxañasäkiti, kunattix Diosan amtapanxa mä suma jan kikpan luräwi katuqaraki. Chiqasa, jichhürunakanxa millón millón jaqinakarakiw jupar wal jachʼañchapxi. Iglesia Catolicax Mariarux yupaychañawa ukat iyawsäwipasa, munasiñapasa suytʼäwinïtapasa yatiqaskañawa. Mariaw jaqinakarux Diosamp sumankthapiyiri sapxiwa.

Jichhasti, ¿kunjamsa Mariar uñjañasäspa? Ukat jukʼampisa, ¿kunjamsa Diosax jupar uñji?

Mä jan kikpan luräwi katuqi

Mariaxa —Helí sat israelit chachan phuchapänwa— Judá tribunkirïnwa. Kunapachatï Bibliax Mariat parli ukhaxa mä milagro jupampi lurasitapatwa parli. Nazaret markankaskän ukhaw mä angelax uñstasin akham säna: “¡Aruntsmawa, María! ¡Diosan askipamp phuqtʼata! [Jehová] Tatitux jumampiwa” sasa. Ukham aruntataxa, Mariax wali muspharataw jikxatasïna sasaw Qullan Qillqatanakax qhanañchi, “kunats ukham aruntpachïtu” sasaw jisktʼasirakïna. Angelaxa mä suma jan kikpani luräwi katuqañatak ajllitätawa sasaxa: usuriptasax Diosan Yuqap ususïta ukat uywarakïta sañ munaskäna (Lucas 1:26-33).

Chiqpachansa, mä soltera tawaqutakix ukax mä jachʼa luräwipunïnwa. ¿Jupax kamsänsa? Inas akham jisktʼaschïna: ‘¿Qullan ajayuw nayxaru jutasa usuriptayitu satax khitirak ukhamäpachaw sitanisti? ¿Joseyampi casarasiñatak parlatajasti nayarux munasiskakitaniti, jan ukax jaqinakan nayraqatapan pʼinqachatach uñjasïxa?’ sasa (Deuteronomio 22:20-24). Ukampisa, kuna lurañtï katuqkäna ukxa jan payachasisaw iyaw säna.

Chiqpachansa, Jehová Diosan amtaparux iyaw sänwa, Diosax jupat jan armasirïtap yatïnwa, ukaruw taqi chuyma atinisïna. Ukatwa angelar akham säna: “Nayax [Jehová] Tatitun serviripätwa. Jupax arsutaparjam nayampix lurpan” sasa. Kunjamtï amuyktanxa, uka luräwxa wali askit uñjäna ukatwa kunayman jan waltʼäwinakar saykatañatakis jan axsarkänti (Lucas 1:38).

 Tiempompixa, Mariax usurïtwa sasaw Joseyarux yatiyxäna, jupaxa Mariaru jan phinqʼachayañ munasaxa jamasat jaytanukxañ amtxäna. Qhawqha tiempos ukhaman uñjasipxän ukxa Bibliax janiw siskiti, ukampisa ukhaman uñjasiñax panpachanitakiw wali llakkañäpachäna. Ukat kunapachatï Jehová Diosax angelap khitanisin yurkani uka wawax qullan ajayutwa juti sasin Joseyaru yatiyxäna ukhaxa jupanakax wal kusisipxpachäna. Uk yatisinxa, Joseyax jankʼakiw Mariarux utapar irpasxäna jupampi casarasiñataki (Mateo 1:19-24).

Kunayman jan waltʼäwinakanwa uñjasïna

Nayrïr wawap ususir warminakjamaxa, Mariax mä qhawqha phaxsinak faltkipanwa nayrïr wawap yuriñapatakix wakichasxpachäna. Ukampisa, amtkäna ukhamarjamax janiw phuqaskänti, wawanïxañapatakix jukʼakiw faltxäna ukhaw César Augusto sat Roma marka apnaqirix mä ley apsüna, kawkhantï yuripkäna uka markan mä jakthapïwin qillqayasipxañapataki. Ukhamasti, chachapampi chikaw 150  kilometronak Belenar puriñkam saräna, inas mä asnxar qunxatata sarchïna. Marian ususiñapatakix mä qurpachasiñ utwa thaqhapxäna, ukampisa uka markanxa jaqi phuqätap laykux janiw qurpachasiñataki utax utjkänti, mä uywa utanwa ususïna. Chiqpachansa, Mariatakix uka lugaran ususiñax janiw faciläkpachänti ukat axsarañjamarakïpachänwa.

Mariax ukham jan walin uñjasisaxa, Jehová Diosan yanaptʼap mayispachänxa, Diosaxa Mariatsa wawapatsa janiw armaskaspänti ukaruw taqi chuyma atinisïna. Wawanïxäna ukat mä jukʼa tiemporux uwij awatirinakaw asu wawar uñjir purinipxäna, kunattix angelanakaxa uka asu wawax “Qhispiyiriw [...] Cristo Tatituwa” sasaw jupanakar yatiyapxäna. Uka awatirinakan parlañapkamasti, “Mariax taqi akanakxa wal lupʼisaw chuymaparu imäna”. Chiqpachansa, ukham lupʼiñaw chʼamañchasiñatak yanaptʼäna (Lucas 2:11, 16-19).

¿Kunsa yatiqtanxa? Taqiniw ‘jan waltʼäwin’ uñjasisax llakin jikxatasiraksna siw Bibliaxa (Eclesiastés 9:11). Ukham jan waltʼäwin jikxatasiñäni ukhaxa, ¿kunsa lurañäni? Llakimpi aynachtʼañat sipansa jan ukax Diosar juchañchaskañat sipansa, Jehová Diosar jukʼampi jakʼachasiñäni, kunjamtï Mariax lurkäna ukhama. Diosan Arupat yatxatas lupʼiñatakis tiempo apstʼasiñäni ukhaxa, jan waltʼäwinakar saykatañatakix chʼamanirakïñäniwa.

Pisin jakasiri ukat yaqha markat jutiriraki

Mariax kunayman jan waltʼäwinakanwa jikxatasïna. Qullqitsa pistʼarakïna ukat markapatsa sarxañaparakïnwa. Jichhürunakanxa, waljaniw ukhaman jikxatasipxaraki. Mä yatxatäwirjamaxa, “Aka Uraqin jakasir taqi jaqinakatxa chikataw (niya 3.000 millón jaqinakaw) sapürux pä dolarat sipansa menosampiki jakasipxi”. Qamir markanakansa, millón millón jaqinakaw sapür jakasiñatakix wali chʼama tukusa irnaqtʼapxaraki. Jupanakatakix familiaparu sapüru, manqʼa, isi ukat utjasiñatak mä lugar jikxatañax chʼamawa ukat mä llakirakiwa.

Jesusan sarnaqäwipat parlki —Mateo, Marcos, Lucas ukat Juan— uka qillqatanakanxa Mariampin Joseyampin jakäwipat janiw sum yatiykiti, ukampis pisin jakasirïpxatapwa amuyayistu, ¿kunatsa  ukham sistanxa? Marian wawanïxatapat pusi tunka uru pasatatxa, temploruw sarapxäna Moisés katuqkäna uka Leyirjam “pä paloma jan ukaxa pä qhurukut” sacrificion luqtañataki (Lucas 2:22-24). * Chiqpachansa, khitinakatix mä uwija Diosar jan luqtirjamäpkäna ukanakakiw pä paloma jan ukax pä qhurukutu luqtapxirïna. Ukatwa jukʼa qullqinikïpxatap amuysnaxa. Ukhampachasa, wawanakaparux wali munasiñampiw sum uywapxäna. Chiqpachansa, jupanakatakix Diosar yupaychäwipan kuna lurañanakatï utjkäna ukanakaw nayrankäna (Deuteronomio 6:6, 7).

Ukampisa, Marian jakäwipax mä akatjamat mayjtʼañampïskänwa: wawanïxäna ukat mä jukʼa tiemporuxa, mä angelaw familiamar irpxarusin Egiptor jaltxam sasax Joseyar yatiyäna (Mateo 2:13-15). Ukampisti pä kutiw kawkhantï utjaskäna uka chiqat sarxäna, ukampis jichhaxa anqäx markaruw sarxañapäna. Inasa pachpa marka masinakapampi qamasiskarakchïna, kunattix Egiptonxa walja judionakaw jakapxarakïna. Ukampisa mä markat yaqha markar sarxañax janiw faciläkiti ukat maynix llakimpis aynachtʼarakispawa. Chiqpachansa, millón millón yaqha markar sarxirinakasa —wawanakapar yanaptʼañatak amtampi jan ukax jan walinakat qhispiyasiñataki sarxirinakasa— Mariax kunjamtï jikxataskäna uk sum amuyapxi.

Diosar axsartʼir tayka ukhamarak suma warmi

Jesusan sarnaqäwipat parlki uka qillqatanakanxa, Jesusax yurkäna ukat wawäkana ukhakiw Mariarux aytasi. Ukhamarusa, Joseyampi Mariampixa inas suxtatsa jilpach wawanïpxchïna. ¿Kunatsa ukham sissnaxa? Bibliaw ukham yatiyi.

Mateo 1:25 qillqataxa, Joseyax “janiw wawanïñapkamax chacha warmjam [Mariamp]” ikthapkänti sistuwa. Ukampixa, Mariax Diosan Yuqaparu ususiñapataki ajllitätapxa wali askit uñjatapwa Joseyax uñachtʼayäna. Ukatwa Mariampix chacha warmjam jan ikthapipkänti. Qhipatwa chacha warmjamax ikthapxapxäna, ukwa uka jiskʼa tʼaqan ‘wawanïñapkama’ siski ukax sañ munaraki. Ukatwa walja yuqall wawanakanïxäna —Santiago, José, Simón ukat Judasampi— ukxarusti pä phuchapampirurakiw Bibliax ayti (Mateo 13:55, 56). Ukampisa, Jesusan sullkanakapax janiw mä milagro tuqnam yuripkänti. *

Maysa tuqitxa, Mariax Diosampi sum apasiñarux wali askitpun uñjäna. Moisesax katuqkäna uka Leyirjamax warminakarux Pascua fiesta amtañataki Jerusalenar janiw sarapxapuniñamaw sasax mayiskänti, ukampisa Mariax sapa maraw chachapampi chika Jerusalenar sarirïna (Lucas 2:41). Ukatakix niya kimsa patak kilometronakwa saräna. Ukat jiskʼa wawanakapamp sarañapäkchïnsa, chiqpachansa taqiniw ukham familpach Diosar yupaychir sarasax wali kusisita jikxatasipxarakpachäna.

Jichhürunakanxa uka kikparakiw walja warminakax Mariat yatiqasisax wawanakapar sapüru Diosan kamachinakaparjam uywañatakix chʼamachasipxi. ¡Uka warminakax wali paciencianïpxatapa, aguantirïpxatapa ukat altʼat chuymanïpxatapwa uñachtʼayapxaraki! Marian sarnaqäwipat lupʼiñaxa, warminakarux taqi yänakani sum jakasiñ munañat sipansa Diosar yupaychañaru ukat Jupampi sum apasiñaru nayraqatar uchapxañapatakiw yanaptʼani. Mariyjamarakiwa, uka warminakax chachapampi wawanakapamp chika Diosar luqtañax familiaparu mayachtʼat jakasiñatak chʼamañchtʼatap yatipxaraki.

 Marian Diosar axsartʼir warmïtapaxa qhanaw amuyasïna, ¿kunjamatsa? Mä kutixa, Mariampi Joseyampi ukat wawanakapampiw Jerusalenat kuttanisipkäna, thaknam sarkasinxa Jesusax —ukhakamax 12 maranïxänwa— janiw jupanakampi chik sarkänti. Kimsa urutwa jikxatxapxäna, ¿uka kimsa urux kunja llakitakis Mariax jikxataspachän uk amuytanti? Kunapachatï templon jikxatxapxäna ukhaxa, Jesusax jupanakarux akham sänwa: “¿Janit yatipkta nayax Awkixan utapankañaxxa?” sasa. Mariasti “taqi ukanakxa chuymapanwa imäna” sasaw wasitat Qullan Qillqatax qhanañchistu. Kunanakas Jesusar waynitükäna ukhax pasäna uka tuqit lupʼisaw Mariax Diosan amtanakapax wali askïtap uñachtʼayäna. Chiqpachansa, kunatix Jesusar paskäna ukanakat qillqasiñapatakix inas Mariax Evangelio qillqirinakarux yatiychïna (Lucas 2:41-52).

Munat chachapan jiwatapa

¿Joseyarux kunas pasäna? 12 maranïkasa Jesusax chhaqkäna ukhatxa, Jesusan sarnaqäwipat qillqatäki uka qillqatanakanxa janiw Joseyar aytxiti. Jesusax Diosan arunakap yatiyañ janïr qalltkäna ukhaw Joseyax jiwxpachäna, ukatwa uka qillqatanakanxa jan jupar aytasxiti sasaw yaqhipanakax sapxi. * Ukhamäkchisa, Jesusax yatiyäwip niya tukuyañampïskäna ukhaxa, Mariax viudäxänwa. ¿Kunatsa ukham sistanxa? Jesusax jiwañampïxäna ukhaw apóstol Juanarux  mamapar uñjxañapatak katuyxäna (Juan 19:26, 27). Joseyatï jakaskasapänxa janiw ukham lurkasapänti.

¡Uka chacha warmix walpun irnaqtʼawayapxäna! Angelanakampis parlapxäna, mä qhuru munañapar apnaqir jaqitsa jaltapxäna, walja kutiw kawkhantï utjasipkäna uka chiqatsa yaqha chiqar sarxapxäna ukat walja wawanakaruw uywapxarakïna. Kunakis Jesusar paspachäni sasaw jupanakax jisktʼasipxpachäna, sumti jupar uywaskpachätan sasinsa parlakiptʼapxarakpachänwa... Ukampisa, akatjamatwa chachapax jiwxäna, sapakiw jikxatasxäna, ukaw wali llakkañänxa.

Jichhürunakanxa, waljaniw chachapan jan ukax warmipan jiwatapatxa wali llakita ukat sapaki ukham jikxatasipxaraki. ¿Kunasa jupanakar chuymachaspa? Kunatï Mariar chuymachkänxa ukarakiw jupanakar chuymachaspa: mä chʼullqhi iyawsäwinïña ukat jiwatanakax jaktanipxaniw siski uka yatichäwiru taqi chuyma atinisiña (Juan 5:28, 29). * Mariax chuymachatasay uñjaschïnxa, viuda warmjam jakañxa yatinuqtañapänwa. Kunjamatix jichhürunakanxa, walja warminakax wawanakapar sapaki uywañatakix chʼamachasisipki ukhamarakiw jupax chʼamachaspachäna.

Joseyan jiwatapatxa, Jesusaw familiapar uywañatakix irnaqxpachäna. Ukatxa jilanakapax jilsxasinxa Jesusar yanaptʼxapxarakpachänwa. Ukhamasti, Jesusax “kimsa tunka maranjamänwa”, ukhaw utap jaytasin Diosan arunakap yatiyañ qalltxäna (Lucas 3:23). Kunapachatï wawanakax jilarxasin utat sarxapxi ukhaxa, awk taykanakax wali llakitaw jikxatasipxaraki. Wawanakapar munasiñampi uywañax tiempotaki ukat chʼamakirakiwa, ukatwa sapakïxapxi ukhax wal llakisipxi. Wawanakapat amtasisax wal kusisipxi, ukampis jupanakampïskañapwa munapxaraki. Chiqpachansa, Jesusax utapat sarawayxäna ukhax kunjamsa Mariax jikxatasïna ukxa sum yatipxaraki.

Akatjamatwa jan walinakan uñjasïna

Ukampisa Mariax yaqha jan walinwa jikxatasxarakïna, ukxa janipuniw ukhamäniw sasin siskpachänti. Walja jaqinakasay Jesusar iyawsapkchïnxa “janïraw jilanakapax [...] iyawsapkänti” sasaw Bibliax qhanañchistu (Juan 7:5). Mariarux kunjamsa mä angelax Jesusax ‘Diosan Yuqapaw’ sasin yatiykäna ukxa  yuqanakaparux yatiypachänwa (Lucas 1:35). Ukhamäkipansa, Santiago, José, Simón ukat Judas jilanakapaxa, Jesusarux jilïr jilaparjamakiw uñjasipkäna. Amuyatatxa, Marian familiapanxa janiw taqinix mä yupaychäwinikïpkänti.

¿Kunsa jupax luräna? ¿Yuqanakajax ukhamäsipkakipuniniwa sasinti llakimpi atipayaspachäna? Janiw ukhamakänti. Mä kutixa, Galilea markanwa Jesusax manqʼañataki mä utar mantäna, ukaruxa waljanirakiw yatichäwinakapar istʼañatakix tantachasipxäna. ¿Khitinakas visittʼir sarapxäna? Taykapampi jilanakapampi. Amuyatatxa, Jesusax utap jakʼankaskänwa, uk yatisaw Mariax mayni yuqanakapamp chika Jesusampi jikisiñatak sarapxäna, ukhamatcha Jesusar iyawsxapxani sispachänwa (Mateo 12:46, 47).

Khitinakatix Jesusar arkañ layku chʼamachasipxi ukat familianakapax janirak istʼañs munapkchiti uka jilat kullakanakatwa uka qillqatax amtayistu. Jupanakax Mariyjamarakiw jan qarjtapxañapäkiti janirakiw familiajankirinakax janipuniw iyaw sapkaspati sapxañapäkisa. Waljaniw ukham walja maranak paciencia chuymampi familianakapan Jehová Diosar jakʼachasipxañapataki parlxayapxaraki, ukhamatwa qhiparux familianakapax Diosar iyawsapxatap uñjapxaraki. Familiaranakasax istʼpansa janisa, Diosat jan jithiqtirïtasatxa ukat paciencia chuymanïtasatsa Diosax wali askitwa uñjistu, ukxa janiw armapxañasäkiti (1 Pedro 3:1, 2).

Taqi yantʼanakatsa jukʼamp jachʼa yantʼa

Ukampisa qillqatarjamaxa jukʼamp jachʼa llakinakanwa Mariax uñjasiskakïna. Kunjamsa munat yuqaparux uñisipxäna, tʼaqhisiyapxäna ukat jiwayapxäna uk uñjäna. Yaqhipanakax akhamwa sapxaraki: mä yuqax jiwxi ukhaxa —jilïrïskpansa jan ukax wawäskpansa— wali llakkañapuniwa “janiw ukham jachʼa llakix utjkaspati” sasa. Kunjamtï profecian siskänxa, mä espadampis jununtapkaspa ukhamaw Mariax jikxatasïna (Lucas 2:34, 35, MT).

¿Aka qhip qhipa yantʼampix llakimpis wali aynachtʼatäxapuntwa ukat iyawsäwijansa ukhamaraki sispachänti? Janiw ukham siskänti. Chiqpachansa, Biblian jupar wasitampi aytaski ukhaxa, Mariax Jesusan arkirinakapampi chikaw tantachasitäskäna. ¿Kuns lurasipkäna? Qillqatarjamaxa, “Tatitut oracionana mayisiñataki” tantachatäsipkänwa. Familiapatxa janiw jupa sapaki ukan jikxataskarakïnti. Jesusan jilanakapax iyawsirïxapxänwa, mamapampi chikaw Diosat mayisisipkarakïna.  Mariatakix ¡kunja kusiskañäpachänsa! (Hechos 1:14.) *

Kunjamtix yatiqawayktanxa, Mariax Diosar axsartʼir tayka ukat suma warmïnwa, ukat walja luräwinakanirakïnwa. Kunayman yantʼanakaru, jan waltʼäwinakaruw atipjäna, ukat Diosaru walja maranak luqtkasinxa kusiskañ experiencianakwa jikxatarakïna. Ukatwa, jiwas pachpasa jan ukax familiansa jan waltʼäwinakan uñjasiñäni ukhaxa, jupat yatiqasisax taqi chuyma Diosat jan jithiqtas luqtaskakiñäni (Hebreos 10:36).

Jichhasti, ¿kunatsa waljanix Mariar yupaychapxaraki? Jupax Biblian suma luräwinakani warmit uñtʼatäkchisa, ¿wakisispati jupar yupaychañaxa?

[Qhanañchäwinaka]

[6 janan recuadropa/fotopa]

 ¿Jesusax sullkanakanïpachänti?

Jïsa sullkanakanïnwa. Jesusan sarnaqäwipat parlki uka qillqatanakanxa walja kutiw uka tuqit sum qhanañchasi, ukampisa teólogo sat yaqhip jaqinakaxa, Jesusax janiw sullkanakanïkänti sasinxa, kunayman yatichapxi (Mateo 12:46, 47; 13:54-56; Marcos 6:3). Jesusan yurïwipatxa Mariax janiw wawanakanïxänti sasaw sapxaraki. Ukampisa, Bibliat yatxattʼat walja jaqinakaw uka yatichäwinakapax janiw chiqäkiti sasin sapxi, ukatakix pä tuqitwa amuytʼapxi. Nayrïrixa, teologonakax Iglesia Catolican qhipat uñstayat yatichäwipar yanaptʼañatakikiw akham yatichapxi: Mariax virgenakipuniw qhipari sasa. Ukat payïristi, uka yatichäwinakapat sumpun yatxattʼasaxa kʼarïtapaw amuyasiraki.

Amuytʼañataki, uka yatichäwinakapatxa maynïrix akawa: ‘jilanakapa’ sasin Biblian aytaski ukanakax janiw Jesusan jilanakapäpkänti, jan ukasti Joseyax nayrïr jaqichasïwipan yaqha warmimpi wawanïpkäna ukanakäpxiwa sasaw sapxi. Ukampisa ukax janiw chiqaw sañjamäkiti, kunattix ukhamäspa ukhaxa Jesusax janiw nayrïr yuqäkasapänti, ukat janirakiw Diosax Davitaru mä reino churäma siskäna uksa katuqirjamäkasapänti (2 Samuel 7:12, 13).

‘Jilanakapaxa’ chiqpachansa Jesusan primonakapänwa sasaw yaqha yatichäwin yatichasiraki. Ukampisa ukax janirakiw chiqäkiti, Griego Arut Qullan Qillqatanakanxa sullkatakisa primotakisa jan ukax mä familiaratakisa mayj mayja arunakampi qillqatawa. Ukatpï, Frank Gaebelein sat wali yatxattʼat jaqix uka yatichäwinakarux janiw chiqaw sañjamäkiti sasax sänxa. Niya ukhamarakiw Diccionario Teológico del Nuevo Testamento qillqatax akham qhanañchtʼi: “[Jesusax] sullkanakanipunïnwa. [...] Tertulianoxa, Joseyampi Mariampi qhiparux wawanïpkäna uka wawanakatwa parli [...]. Ukatwa Jesusax sullkanakanïnwa sasax sissnaxa” sasa.

[7 janan recuadropa]

 Yaqha yupaychäwir sarañxa janiw axsarayaskänti

Mariax mä judío familianwa yurïna, judionakan yupaychäwipankarakïnwa. Sinagoganwa Diosar yupaychäna —ukanwa judionakax yupaychapxirïna— ukat Jerusalenan jikxataskäna uka templorus viajarakirïnwa. Ukampisa, kawkïris Diosan amtapax uk sum yatxatasaxa, kuntï mamapampi tatapampi yatichawayapkäna ukax Diosan jan bendecitäxatap amuyxäna. Judionakan yupaychäwi pʼiqtʼirinakapaw yuqapana, jutaniw sat Mesiasana, jiwañapatakix juchanïpxäna, ukwa jupax yatïna. Jesusax janïr jiwkasaw uka yupaychäwi pʼiqtʼirinakarux akham säna: “Uñjapxamaya, kunjämatix jumanakan utanakamax ina chʼusar tukuni uka” sasa (Mateo 23:38). Taqi ukanakaxa, kawkïr yupaychäwintix Mariax jilsuwaykäna ukax Diosan nayraqatapan jan askit uñjatäxatapwa uñachtʼayäna (Gálatas 2:15, 16).

Jichhasti, kunapachatï nayrïr cristiano tamax uttʼayaskäna ukhaxa, Mariaxa niya 50 maranïpachänwa. ¿Kunsa lurasapäna? ¿Familiajan costumbrenakapa ukat jiskʼatpach kawkïr yupaychäwirutï sarktxa uk jaytanukuñax janipuniw walïkaspati sispachänti? ¿Kunarutï iyawskta uk jaytanukuñatakix chuymankipstatäxtwa sispachänti? Janipuniw ukham siskänti. Diosax judionakan yupaychäwipar janiw bendisxänti, jan ukasti cristiano tamaruw bendisxäna ukxa yatïnwa. Ukatwa taqi chuyma jan axsarayasis nayrïr yupaychäwip jaytxäna.

[5 janan fotopa]

Egiptoruw jaltxapxäna

[8 janan fotopa]

Mä taykatakix janiw ukham jachʼa llakix utjkaspati