Janipuniw khitis ukham taripat uñjaskänti

NAYRA pachanakana juicionakax apaskäna ukanakat mä qhawqhakiw wali uñtʼatäpxi. Kunjamsa Jesucristor katuntapxäna, taripapxäna ukat jiwayapxäna ukanakatxa, Mateo Marcos Lucas ukat Juan libronakanwa qhanañchasi. Ukampis ¿kunatsa uka juiciot yatxatañax wakisispa? Kuna laykutix Jesucristo pachpaw arkirinakaparux jiwäwip amtapxañapatak mä kamachi jaytawayatayna; ukat kun luratapatsa juchañchapxäna uk yatiñasarakiwa; ukatsti Jesusan luqtasïwipax wali wakiskiriw suytʼäwisatakixa (Lucas 22:19; Juan 6:40).

Uka tiemponxa, Palestina markax Roma jachʼa markamp apnaqataskänwa. Romanonakax judionakan yupaychäwi pʼiqtʼirinakarus leyinakaparjam uñjapxañapatak jaytkchïnxa, jan wali lurir jaqinakar jiwayañax janiw jupanakar waktʼkänti. Judionakan yupaychäwi pʼiqtʼirinakas Jesusar katuntapkchïnxa, romanonakaw jiwayapxäna. Jupanakarux Jesusan yatichäwipaw wal colerayäna, ukatwa jiwayañ amtapxäna. Ukampis leyinakarjamas lurapkaspa ukham uñachtʼayañ munapxäna. Uka tuqit yatxattʼasaxa, leyinak tuqit yatxattʼat mä jaqix akham sänwa:  “Nayrat jichhakamax janipuniw ukham jan wali taripäwit yatiskiti” sasa. *

Kunayman tuqitwa leyinak pʼakintapxäna

Moisesax Israel markar Ley churkäna ukaxa, “yaqha leyinakat sipansa wali suma ukat jan kikpani leyjam uñtʼatänwa, janipuniw ukham leyinakax apsusiwaykiti”. Jesusax aka Uraqinkkäna uka tiempotakixa, judionakan yatichirinakapax kunayman arsut leyinakwa uka Leyir yapxatapxäna ukat qhipatwa Talmud ukar qillqasxäna ( “Nayra patak maranakana judionakan leyinakapa” siski uka recuadro uñxattʼäta, ukax 20 janan jikxatasi). Jesusar juchañchapkäna ukhaxa, ¿kawkhakamas Biblian kamachinakaparjama ukat yaqha kamachinakarjam juchañchapxpachäna?

Kunjamsa Jesusar katuntapxäna uka tuqit nayraqat amuytʼañäni. Leyinakarjamäñapatakixa, pä testigompiw tribunal nayraqatan qhanañchasiñapäna. Palestina markan nayra patak maranakanxa, khititï mayniru ley pʼakintatap amuyäna ukhaxa, tribunalan tantachasipki ukhaw denunciapxañapäna. Tribunal sarayirinakaxa janiw fiscaljam saytʼapxañapäkänti, jan ukasti denunciax chiqati janicha ukakwa yatxatapxañapäna. Juch lurir uñjapkäna jupanakakiw fiscaljam saytʼapxäna. Ukat testigonakat paninikis pachp declaración maytʼapxaspäna ukhakiw maynir juchañchañatakix juiciox jistʼarasïna, ukhamatwa juchanirux katuntapxaspäna (Deuteronomio 19:15). Ukampis Jesusar katuntapkäna ukhaxa, judionakan yupaychäwi pʼiqtʼirinakax “kunaymanit Jesusar jiwayañ[ak] thaqxapxäna”. Ukat aruman “jan jaqis utjki uka horasanakana” katuntañatakiw amuytʼapxäna (Lucas 22:2, 5, 6, 53).

Jesusar katuntapkäna ukhaxa, janiw khitis jupa contra denuncia uchkänti. Jan ukasti, katuntapkäna uka qhipatakwa sacerdotenakasa ukat judionakan jachʼa Sanedrín tribunalapasa juchañchañatak testigonak thaqhapxäna, ukampis janiw pachp declaración maytʼir pä testigoks jikxatapkänti (Mateo 26:59). Ukhamäkchïnsa, testigonak thaqañax janiw tribunalar waktʼkänti. A. Taylor Innes leyinakat yatxattʼat ukat libronak qillqir chachax akham sataynawa: “Kunatsa juchañchasi uk jan sum qhanañchkasin maynir jiwayañatak taripañax janipuniw akchʼas walïkiti” sasa.

Jesusar katuntapkäna uka jaqinakax Anasan utaparuw irpapxäna, jupax sacerdotenakan jilïripänwa. Ukat Anasax jisktʼañ qalltäna (Lucas 22:54; Juan 18:12, 13). Lurkäna ukax janiw leyirjamäkänti, kunattix jiwayañatak juiciox janiw aruman apasiñapäkänti, jan ukasti urunwa apasiñapäna. Ukat kun yatxatasiñapatakisa jaqinakan uñjkataw lurasiñapäna, janiw uta manqhanxa. Ukax jan leyinakarjamätap yatisinxa, akham sasaw Jesusax Anasar säna: “¿Kunatsa nayaru jisktʼista? Jisktʼamay khitinakatix nayaru istʼkitu ukanakaru, jupanakay sapxpan kuntix yatichkäyät uka. Jupanakax yatipxiwa kuntix parlkäyäta ukxa” sasa (Juan 18:21). Kunatsa juchañchapxi ukxa, testigonakaw qhanañchapxañapäna. Kuntï Jesusax siskäna ukarjamaxa, mä suma juezax kunjamtï lurasiñapäkäna ukhamwa luraspäna, ukampis Anasan amtapax janiw ukäkänti.

Jesusax arsutapatxa mä soldadon ajanut tʼaxllintataw uñjasïna, ukampis janiw ukakïkänti, uka arumax jukʼamp tʼaqhisiyataw uñjasïna (Lucas 22:63; Juan 18:22). Imantasiñ markanakat leyinakax utjkäna ukarjamaxa, taripatäki ukax janïr juchañchatäkasinxa ukaruw imantasir sarañapäna, uka leyinakax Números 35 jaljan jikxatasi. Jesusax ukar imantasispänwa.

Ukatsti katuntapkäna ukanakaxa, Caifás sat jilïr sacerdoten utaparuw irpapxäna, ukanwa jan leyinakarjam uttʼayat juiciox arumpach apasïna (Lucas 22:54; Juan 18:24). Ukanx janis testigonakax kuntï Jesusax arskäna uka kikp qhanañchapkichïnxa, sacerdotenakax kamachinak pʼakintasaw “Jesús contra kʼarimpi juchañchañ[ataki] thaqapxäna ukat jupar jiwayañataki” (Mateo 26:59; Marcos 14:56-59). Ukatwa Caifasax Jesusar pantjasiyañatak akham  jisktʼäna: “¿Janit kamskätasa? ¿Kunatarak akanakasti ukham irkatapxtamsti?” sasa (Marcos 14:60). ¡Ukham luratapax janipuniw walïkänti! Taylor Innes chachax akham saskakiwa: “Juchanir jisktʼasa ukat arsutaparjam juchañchasaxa leyinakwa pʼakintapxi” sasa.

Uka qhipatxa jilïr sacerdotex akham sasaw jisktʼäna: “¿Jumätati Cristoxa, Qullan Diosan Yuqapäki ukaxa?” sasa. Jesusasti sänwa: “Jïsa, nayätwa. Jumanakax Jaqin Yuqaparux uñjapxätawa, jachʼa chʼaman Diosan kupïxapan quntʼata, ukatsti alaxpach qinay taypin jutaskiri” sasa. Sacerdotenakax Jesusan ukham arsutapatxa Dios contras saytʼkaspa ukham amuyapxäna, ukat taqiniw akham arsupxäna: “Jiwañapaw wakisi” sasa (Marcos 14:61-64). *

Moisesax Ley katuqkäna ukarjamaxa juicionakax jaqin uñjkataw apasiñapäna (Deuteronomio 16:18; Rut 4:1). Ukampis Jesusarux jamasanwa taripapxäna. Janipuniw khitirus arxatapxañapatakix arsuyañ munapkänti. Ukat Mesiasati janicha uks janirakiw qhanstayapkänti ni mä testigsa arxatapxañapatakix mayipkänti. Ukhamarusa, juradox janipuniw Jesusax juchaniti janich uk arskänti.

Pilato nayraqatana

Kunjamatï qalltan sisktanxa, judionakax janiw Jesusar jiwayañatakix autoridadanipkänti. Ukatwa Roma mark apnaqir Poncio Pilaton ukar irpapxäna, jupax akham sasaw jisktʼäna “¿Kunats juchañchapxta aka jaqiruxa?” sasa. Dios contra parlañax romanonkatakix janiw jan walïkänti, ukatwa jan kun yatxatapxañapatakix akham sapxäna: “Janitix jachʼa juchanïkaspa ukaxa, janiw juman ukaruxa irpanipkiristti” sasa (Juan 18:29, 30). Pilatox uka arunakxa janiw yäqkänti ukatwa wasitat akham kʼarisipxäna: “Aka jaqirux jaqinakasar pixtuskirwa jikxatapxta: ‘Impuestxa janiw romano emperadorarux pagañasäkiti’ siwa, ukhamarakiw ‘Cristöt’ sarakiwa, mä arunsti bukax ‘rey’ sañ muni” sasa (Lucas 23:2). Dios contraw parli sas sapkäna ukxa César contraw saytʼasi sasaw mayjtʼayapxäna.

Janipuniw Jesusax impuesto pagañatx jarkʼkänti uk judionakax sum yatipxäna. Jan ukasti pagapxañamaw sasaw yatichäna (Mateo 22:15-22). Jupa pachpaw reyit uttʼayasi sasin Jesusar kʼarintapxatapatxa, ¿Pilatox kamsakpachänsa? Ukax Roma markatakix janiw kuna jan walïkänsa, ukatwa akham säna: “Nayax janiw kuna juchs jupan jikxatkti” sasa (Juan 18:38). Juicio tukuyañkamas ukham saskakïnwa.

Uka tiemponxa Pascuatakix mä presoruw antutapxirïna, uk lurañ munasawa Pilatox Jesusar antutañ munäna. Ukampisa Barrabasarukiw antutäna, jupasti apnaqiranak contra saytʼiri ukat jaqi jiwayiri ukhamänwa (Lucas 23:18, 19; Juan 18:39, 40).

Jesusar wasitat antutañ laykuxa Pilatox akanakwa lurayäna: romanonakamp jawqʼaxayañatakiw khitäna ukatsti mä chʼiyar wila isimpi Jesusar isintayäna, pʼiqiparusti chʼaphit lurat coronampiw uchayarakïna, nuwjayäna ukat larusipxarakïna. Aka jaqix janiw juchanïkiti sasin  wasitatwa säna. “¿Jichhax walikiw sapxtati?” sasins sacerdotenakar siskaspa ukhamänwa. Jesusar ukham jawqʼjata ukat tʼaqhisiyata uñjasax sinttʼasipxaniw sasaw amuypachäna (Lucas 23:22). Ukampis janiw ukhamäkänti.

“Uka horasatpachaw Pilatox Jesusar antutxaña munäna, ukampis judionakax jachʼatwa artʼapxäna: ‘¡Antutäta ukaxa, janiw romano emperadoran amigopäktati! ¡Khititix reyiru tukuñ munki ukaxa, jachʼa emperadoran uñisiripawa!ʼ” sasa (Juan 19:12). Uka tiemponxa Tiberio Cesaraw Roma markan emperadorapänxa, jupa contra saytʼasirinakar jiwayirit uñtʼatänwa, wali aytat oficialäskpasa jiwayaskakirïnwa. Niyakixay Pilaton satapax judionakar wal coleraychïnxa, janiw jukʼamp jan walinak utjañap munkänti, yamas janipuniw apnaqir contra saytʼirit kʼarintayasiñ munkänti. Jaqinakan wal arnaqapxatapatxa Pilatox wal axsarayasïna. Ukatwa Jesusaru, jan juchani jaqiru, mä lawar chʼakkatayäna (Juan 19:16).

¿Chiqapunit ukhamäpachäna?

Jesusan taripäwipat Biblian qhanañchaski ukanak yatxattʼasaxa, janipuniw akchʼas kunjamtï leyinakax siskäna ukham lurapkänti sasaw leyinak tuqit yatxattʼat walja jaqinakax sapxi. Taylor Innes chachax akham sarakiwa: “Kunapachatï mä juiciox chika aruma qalltasin qhipüru chika urun tukuyäna ukat ukan maynir jiwayañatak juchañchapxäna ukhax hebreonakan leyinakaparjamasa ukat kunatï chiqäki ukarjamas janipuniw akchʼas walïkänti” sasa. Leyinak tuqit wali yatxatʼat mä jaqix akham sarakiwa: “Kuntï uka juicion lurasiwayki ukanakaxa janipuniw leyinakarjamäkänti, ukham jan wal lurapxatapax qhanaw amuyasi, leyinaks takichasipkaspa ukhamänwa” sasa.

Jesusax janipuniw juchanïkänti. Ukhamäkchïnsa, jakäwip luqtasisakiw Diosar istʼasir jaqinakax qhisphiyasipxaspäna uk jupax sum yatïna (Mateo 20:28). Kunatï chiqäki uk wal munatapatwa ukham jan walinakan tʼaqhisiwayi, janipuniw khitis ukham tʼaqhisiwaykiti. Cristox jiwasjam jucharar jaqinak laykuw jiwawayi, uk janipuniw armasiñasäkiti.

[Qhanañchäwinaka]

 [22 janan recuadropa/fotopa]

 Nayra patak maranakana judionakan leyinakapa

Judionakan aliq arsut nayra leyinakapaxa, nayra patak maranakanwa qillqasiwayi. Ukanakat mä qhawqha uñjañäni.

▪ Mayniru jiwayañatak juicio lurasïna ukhaxa, kunatsa maynir juchañchasiski ukwa nayraqat istʼapxäna

▪ Taripatäkis ukar jiwayañatak jan juchañchañatakix juesanakax kuns lurapxapunïnwa

▪ Juesanakax taripatäki jupa tuqit saytʼapxaspänwa, janiw jupa contra saytʼapkaspänti

▪ Kuna jan walinakansa uñjasipxaspa ukx testigonakar qhanañchasïnwa

▪ Mä testigorux janiw yaqha testigo jakʼan jisktʼaskänti

▪ Kuna declaraciontï testigonakax maytʼapkäna ukanxa, fechasa, horasa ukat yaqhanakas kikpakïñapänwa

▪ Mayniru jiwayañatak juiciox uruw qalltañapäna ukat ururakiw tukuyañapäna

▪ Uka kasta juicionakaxa janiw sábado uru visperasa ni mä fiestan visperapans apasiñapäkänti

▪ Taripatarutï jan juchanïtap jikxatapxäna ukhaxa, kunürutï juiciox qalltkäna uküruw tukuyañapäna, ukampis juchañchat jikxatasïna ukhaxa, qhipüruw tukuyañapäna, kunapachatï juradox juchañchkäna ukat juchanix jiwayatäkäna ukhaw juiciox tukusïna

▪ Ukxa 23 juesanakaw uñjapxañapäna, janiw minusañapäkänti

▪ Khitinakatï jan walja tiempo juesäpki ukat qalltasinwa taripatäkis ukax juchañchasiniti janicha uk mayat mayat votapxäna, ukat qillqirinakaw uka votonak jakhupxäna

▪ Juchañchatäkis ukar qhispiyañatakixa mä votow jilañapäna ukat jiwayañatak juchañchañatakixa pä votow jilañapäna; Ukampis mä votoki jiläna ukhaxa, pä juesampiw yaptʼasïna, qhawqha kutiy munaschïna ukhakama, kunjamtï leyinakax siskäna uk phuqañkama

▪ Janitï mä juezakis taripatäki jupa tuqit saytʼkäna ukhaxa, jiwayañatak juchañchañ arsupxi ukax janiw yäqatäkänti; taqini mayak jupa contra saytʼasis juchañchapxäna ukhaxa, “taqinis jan wal lurañatak amtapxaspa” ukham sañ munäna

¿Kunjamsa leyinak pʼakintapxäna?

▪ Tribunalax janiw khiti testigsa Jesusar arxatañapatak maykänti

▪ Janiw khiti juezas arxatkänti, taqinipuniw Jesús contra saytʼapxäna

▪ Sacerdotenakax Jesusar jiwayañatakix kʼari testigonakwa thaqhapxäna

▪ Jesusarux arumana ukat uta manqhan jistʼantataw taripapxäna

▪ Pascua fiesta vispiraw Jesusar taripañax qalltäna ukat uka pachp ururakiw tukuyxäna

▪ Janïr katuntapkäna ukhaxa, janiw khitis jupar denuncierix utjkänti

▪ Mesiasätwa sasinwa Dios contra saytʼi sas kʼarintapkäna ukxa janiw qhanstayapkänti

▪ Pilaton nayraqatapanxa kuntï qalltan sapkäna ukxa mayjtʼayxapxänwa

▪ Denuncianakax kʼarikamakïnwa

▪ “Nayax janiw kuna juchs jupan jikxatkti” sasins Pilatox siskchïnxa, jiwayañatakiw apayäna

[24 janan recuadropa]

¿Kunsa testigonakax yatipxañapäna?

Jiwayañataki taripañatak juicionakanxa, testigonakarux janïr declaración maytʼkipanxa, kunja valoranis jakäwix ukxa akham sasaw tribunalankir judionakax jisktʼapxäna:

“¿Kuntï jumanakax sapkäta ukax janixay amuyunakamarjamakïkitixa, janixay istʼapkta jan ukax kuntï yaqha testigonakax sapktam ukarjamakïkitixa, jan ukax atinisktas ukan arsutaparjamakïkitixa? Kuntï sapkäta ukanakax yatxatasiniwa, ¿uk yatipxtaxaya? Jiwayañatak taripañ juiciox janiw qullqi tuqit juicionakjamäkiti. Qullqi tuqit juicionakanxa testigon arsutapax jan chiqätap yatisïna ukhaxa, kʼari testigox indemnización pagasaw uka jan wali luratapat qhispïna. Ukampis maynïr jiwayañatak taripañ juicionakanxa, juchañchatatï jiwayata uñjasïna ukhaxa, kʼari testigoxa, jupan jiwatapata ukat jiwiritï jan jiwkaspäna ukhax inas wawanakanïskchispäna ukanakatsa wiñayatakiw juchanïna.” (El Talmud de Babilonia, “Sanedrín”, 37a.)

Taripatatï jiwañatak juchañchatäna ukhaxa, testigonakaw nayraqat jiwayañatak saytʼasipxañapäna (Levítico 24:14; Deuteronomio 17:6, 7).