¿Yatiyätati?
¿Yatiyätati?
“Juma pachpaw chhuxriñchjastax kunjämatix mä vacax mä ari fierror matʼaqtʼasax [...] usuchjasixa ukhama” sasin Jesusax Saulor siskäna uka arunakax ¿kamsañs muni? (Hechos 26:14.)
▪ Biblia qillqaskäna uka tiemponakanxa, yapuchirinakax pä metro chikatani mä lawanipxänwa, uka lawax fierrot lurat mä ari puntanïnwa ukampiw yapu qhullisax yunta sarayapxirïna. Ukat wakanakatï uka ari puntani lawar matʼaqtʼapxaspäna ukhax chhuxrintasipxaspänwa. Uka lawax maysa puntapanx mä jiskʼa lampanirakïnwa, ukampiw laqʼanaka, ñiqʼinaka ukat quranak armat (arado) apaqapxirïna.
Ukat jarkʼaqasiñatakiw uka law apnaqapxarakirïna. Samgar sat israelitaxa, “yunta sarayañ ari puntan fierrompiw suxta patak filisteonak jiwarayäna”. Jupax mä juesänwa ukat soldadorakïnwa (Jueces 3:31).
Qullan Qillqatanakanxa, uka lawats parlkchixa, awisax janiw ari puntani chiqpach lawat parlkiti. Amuytʼañataki, yatiñani ukat amuytʼasiri jaqin arunakapax “wali ari puntanïkaspas ukhamawa” ukat ukaw mayninakarux mä suma amtar puriñatak yanaptʼaspa sasaw Salomón reyix säna (Eclesiastés 12:11).
Jesusax jaktkäna uka qhipatxa, jan ‘mä ari fierror matʼaqtʼasax juma pachpa usuchjasimti’ sasinwa cristianonakar arknaqiri Saulo chachar iwxtʼäna. Ukampis janiw chiqpach ari fierrot puntani lawat parlkänti. Jan ukasti, kunjamsa mä wakax dueñopampi jan irpayasisax wal chhuxriñchjasispa ukwa sum amuytʼayañ munäna. Uka arunakapar istʼasaxa, Saulo chachax janiw cristianonakar arknaqxänti ukat apóstol Pabljamaw uñtʼatäxarakïna.
Nayrïr patak maranakan jakasir judionakaxa, ¿kunjamsa arumanakan kuna horäxis uk yatipxäna?
▪ Jupanakaxa, urunxa kuna horäxisa uk yatiñatakix mä relojunïpxänwa, uka relojux Intin sarataparjamaw horanak uñachtʼayäna. Ukampis chʼuräw urunakatakisa jan ukax arumanakatakisa, clepsidra sat relojunïpxänwa, ukax umani relojünwa. Ukat egipcionakasa, griegonakasa, romanonakasa ukat Persia markankirinakasa uka reloj apnaqapxarakirïnwa.
Misná ukat Talmud sat qillqatanakanxa, uka relojut parlasirakiwa, “ukat jan kipkakïpxatapatxa, yaqha sutinakampiw uka qillqatanakanx uñsti, ukampis uka relojutpunwa parlasi. Klepsýdra siski uka griego arurjamaxa, ‘jukʼat jukʼat uman saratapa’, jan ukax ‘chʼaqat chʼaqat uman saratapa’ sañ muni” sasaw mä qillqatax qhanañchi (The Jewish Encyclopedia).
Jiskʼa pʼiyani mä jachʼa embudükaspas ukhamaw clepsidran utjäna uka jiskʼa pʼiyatwa umax jukʼat jukʼat uka manqhan mä bañadorar uñtat utjkäna ukar chʼaqaqäna. Ukat uka embudosa ukat bañadorasa horanak yatiñatakix chimptʼatarakïnwa, ukat umax qhawqhäxisa jan ukax qhawqsa chʼaqaqxi ukanak uñjasakiw kuna horäxisa uk yatipxäna.
Romanonakan campamentonakapanxa, pusi vigilianakaw utjäna: aruma, chika aruma, wallpa artʼa ukat qhantati, uka vigilianakax kuna horat kuna horakamänisa uk yatiñatakiw soldadonakax clepsidra sat reloj apnaqapxirïna. Ukat khitinakatï trompeta phustʼir istʼapkäna jupanakaxa, kuna horas mä vigiliax qalltäna ukat tukuyxäna uk sumwa yatipxäna (Marcos 13:35).
