Kunanakas utji uk yatiñataki

Skip to table of contents

Familiaparojj wali sum uñjäna

Familiaparojj wali sum uñjäna

Jupjam iyawsäwinïpjjañäni

Familiaparojj wali sum uñjäna

JOSEYAJJ qhep qhepa qʼepipwa asnur khumjjati. Belén jiskʼa markanjja, arumäjjewa. Jupasti, wali amuyumpiw uks aksa uñatatasi, ukat amparapampiw khumuñ jiskʼa asnupar kʼachitat tʼajjllinti. Amuyatajja, Egipto markakam viajañapäki uk lupʼiski. Ukanjja, taqe kunaw mayjäni, jan uñtʼat jaqenakampi, yaqha aru parlirinakampi ukat yaqha costumbren jaqenakamp chikäniwa... ¿Familiapajj ukan yatinoqtapjjpachäniti?

Joseyatakejj kuntï mä angelajj samkan yatiykän uk María munat esposapar yatiyañajj chʼamäpachänwa. Ukampis ¡Herodes reyiw jiskʼa wawamar jiwayañ muni! Jankʼakiw Belén jiskʼa markat mistjjapjjañama, sasin angelajj siskän ukwa jan ajjsartʼas yatiyi (Mateo 2:13, 14). Mariajj wali llaktʼatawa. Kunatsa jiskʼa wawapar jiwayañ munapjje uk amuyañajj jupanakatakejj wali chʼamapachänwa. Mä jiskʼa wawajj ¿kuna jan walirak maynir luraspasti? Ukham amuyañjamäkchïn ukhasa, Jehová Diosar confiyasipjjäna ukat sarawayjjapjjänwa.

Belén jiskʼa markankirinakajj ikirtʼasipkiwa, janiw kunatï paskani uk yatipkiti. Joseyampi, Mariampi ukat Jesusampisti, jan amuykayakiw chʼamakan kʼachitat mistuwayjjapjje. Ukat Intejj niyaw jalsuniñampïski, jupanakasti aynach toqeruw saraqasipki. Inas Joseyajj akham amuychi: “¿Kunjamakirak familiajar uñisirinakat jarkʼaqästi, janejjay jupanakjamäkstejja? ¿Kunatï familajatak munaskäni uk phoqpachäyäti? Ukat ¿kuntï Jehová Diosajj aka jiskʼa wawar uywañäjatak confiykitu uk phoqhakit janicha?” sasa. Jan mistsuñjam kunayman jan waltʼäwinakaruw jupajj atipjäna. Kunjamsa ukanakar saykatäna uk yatjjatasajja, kunatsa Joseyan iyawsäwipat yateqasiñasajj wakisi, jukʼampis wawan awkinakajj yateqasipjjañapa ukwa uñjañäni.

Jan walinakatwa familiapar jarkʼaqäna

Taqe ukanak pasañapatak mä mara faltkipanwa Joseyan jakäwipajj qʼal mayjtʼawayjjäna. Jupajj Nazaret markanwa jakasïna, ukanwa Elí chachan María sat phuchhapampi casarasiñatak parlapjjäna. Joseyatakejja, Mariajj wali suma sarnaqtʼiri ukat Dios chuyma suma tawaqönwa. Ukampis Mariar jan phenqʼachayañatakejja, jamasatwa jaytanukjjañ amtäna. * Ukharakiw mä angelajj samka toqe akham sasin yatiyäna: “Jan ajjsaramti Mariaru warmimat katoqañjja, naskani uka wawasti qollan ajayutwa juti. [...] juparakiw markaparojj juchapat qhespiyani” sasa (Mateo 1:18-21).

Jïsa Joseyajj cheqapar sarnaqeri ukat istʼasiri ukhamächïnjja, angelajj siskäna ukarjamaw luräna. Jupajj Diosan munat Wawaparuw uywañapäna. Ukham luräwjja janiw khitis katoqkänti. Qhepatsti, romanonakan emperadorapan kamachiparjamaw Joseyajj Belén jiskʼa markar qellqayasiñatak María esposapamp saräna. Ukanwa Jesusajj nasjjäna. *

Nazaret markar kuttʼañat sipansa, Joseyajj Belén jiskʼa markaruw familiapamp qheparäna, Belén markajj Jerusalenat janiw jayankänti. Ukat janis qamiripchïnjja familiapar jan kun faltañapatakejj Joseyajj wal chʼamachasïna. Ukat Jesusajj nasjjäna uka qhepatjja, mä jiskʼa utaruw sarjjapjjäna. Ukat Jesusajj niya mä mara jilanëjjan ukhajja, wasitatwa Joseyan familiapan jakäwipajj maytʼawayäna.

Wali respetasiri mä qhawqha jaqenakaw Joseyan utapar purtʼanipjjäna. Jupanakajj inti jalsu toqetwa jutapjjäna, astrologonakänwa, inas Babilonia markatäpjjchïna. Mä warawarar arktanisaw judionakan reyipäkani uka jiskʼa wawar thaqhasa jutapjjatayna.

Yatipkchins janisa, uka astrólogonakajj jiskʼa wawarojj chijiruw pariyapjjaspäna. Uka warawarasti janiw nayraqat Belén markar irpkänti, jan ukasti Jerusalenaruw irpäna. Ukat jiskʼa waw uñjeriw sarapjjä ukaw judionakan reyipäni sasaw Herodes qhoru reyir yatiyapjjäna. Ukham lurasajj jukʼampikiw reyirojj colerayjjäpjjäna (Uka toqet jukʼamp yatjjatañatakejja: “Kunsa liytʼirinakajj yatiñ munapjje”, ¿Khitis Belenar mä warawarar khitpachäna? siski uka cheq uñjjattʼäta, ukasti 29 janankiwa).

Ukat Herodesat sipan jukʼamp chʼamanïkis ukaw uk uñjäna. ¿Kunas pasäna? visittʼirinakajj wali suma regalonakwa apapjjäna, sañäni: “Qori, olíbano ukat mirra” ukanakwa churapjjäna. Uk uñjasajj ¡Mariampi, Joseyampejj wal muspharapjjpachäna! Astrologonakajj kawkinkis Jesusajj uk Herodesar yatiyañ munapjjäna, ukampis Jehová Diosaw jarktʼäna. Mä samka toqew yaqha thakhinjam markamar kuttʼjjapjjam sasin säna (Mateo 2:1-12).

Ukat astrologonak sarjjapjjän uka qhepatjja, Jehová Diosan angelapaw Joseyar yanaptʼir jutäna, akham säna: “Sartasim ukatsti wawampiru María taykapampiru irpjjarum Egipto markar sarjjam; ukankarakim kunapachkamatï nayajj siskäma ukürkama, Herodesasti wawarojj jiwayañatakiw thaqani” sasa (Mateo 2:13). Kunjamatï qalltan uñjawayktanjja, Joseyajj ukaratpachaw wawar jan kuna jan wals lurapjjañapataki Egipto markar sarjjapjjäna. Ukat kuntï astrologonakajj churapkan ukampiw uka jaya markanjj yanaptʼasipjjäna.

Apócrifo libronakanjja kunaynan cuentonakaw utji. Ukanjja, Jesusajj thak jan jayañapatakejj jiskʼaptaykaspasa, lunthatanakats jarkʼaqkaspa ukat jachʼa palmeran achup Marian apaqasiñapatakejj uka palmers altʼaykaspa ukhamwa qhanañchi. * Cheqansa Egiptor sarañajj wali jayänwa ukhamaraki jan uñtʼat cheqanakan sarnaqañapäna.

Awkinakajj Joseyat wal yateqasipjjaspa, jupajj familiapar jarkʼaqañatakejj jan pächasisaw trabajopsa ukat suma utjawips jaytanuküna. Kuna luräwtï Jehová Diosajj churkäna ukjja taqe chuymaw phoqhäna. Awk taykanakajj ukhamarakiw aka jan wali pachanjja wawanakapar sum uywañatak chʼamachasipjje. Cheqansa Joseyjam wawanakapar yanaptʼasipki uka awk taykanakan luräwipajj wali askipuniwa.

Joseyajj familiapar sum uñjäna

Ukat Joseyajj familiapampejj jukʼa tiempokiw Egipton qheparpachäna, kunattejj Jehová Diosan angelapajj Herodesajj jiwatajjew sasajj yatiyjjakïnwa. Uka toqetjja mä nayra profecianjja “Egiptotwa wawajarojj jawsta” sasaw qellqasitayna (Mateo 2:15). Uka markat mistjjasina ukat familiapampi wasitamp markapar kuttʼanjjäna ukhajja, uka profeciywa phoqhaskäna. Ukampis ¿kawkharupunis sarasipki?

Joseyajj wali amuytʼasiri jaqenwa, ukatwa Herodes lanti uttʼayat Arquelao reyir ajjsarpachäna, kunattejj uka reyejj wali qhoru reyirakkikïnwa. Jehová Diosan irpatajja, Joseyajj Jerusalenat alay toqeruw wali jaya cheqar familiapamp sarjjäna. Jupamp Mariampejj Nazaret de Galilea sat cheqaruw jakasir kuttʼjjapjjäna ukat ukanwa wawanakaps uywarapjjäna (Mateo 2:19-23).

Jupajj kunatï wakiski ukampikiw jakasïna, ukampis ukajj chʼamarakipachänwa. Biblianjja Joseyarojj carpinterot uñtʼasi, uka irnaqäwejja chʼama tukuñänwa. Carpinteronakajj jachʼa qoqanakwa khuchhurapjjañapa, qʼepipjjañapa ukat wañtʼayapjjañaparakïnwa. Ukat maderampejj utanaka, barconaka, jiskʼa puentenaka, qatatiñ carretanaka, llantanaka, yukunaka ukat yapun irnaqañ yaqha ukhamanaks lurapjjarakirïnwa (Mateo 13:55). Uka irnaqäwejj wali chʼamanwa. Jupanakajj utapanwa, jan ukajj uta ladopanwa jilapartejj irnaqapjjerïna.

Joseyanjja, kunayman herramientanakapaw utjäna sañäni: Escuadra, plomada, cordel entizado, hacha, serrucho, azuela, martillo, mazo ukat kunayman kasta formonanaka ukat kulañatakis pegamentojj utjarakïnwa. Taqe ukanakat jilapartejj awkipankpachänwa. Ukat taladrompis irnaqarakiripachänwa. Clavonakajj wali jilakchïnsa mä qhawqha clavopas utjarakpachänwa.

Kunjamsa José uywir awkipajj wal irnaqtʼi uk kiskʼa Jesusajj wal uñchʼuki, nayraps janiw chʼipjjtaykiti. Awkipan unjjtatapsa, amparapsa, jachʼa jikhanipsa uñkatasajja, kunja yatiñampis irnaqtʼi uksa amuyarakiwa. Joseyajj inas jiskʼa Jesusarojj kuntï lurirjamäki uk yaticharakchïna sañäni, challwan wañtʼat lipʼichipamp maderanak sum khitstʼañapataki ukat walja kasta maderanak uñtʼañapatakis yaticharakpachänwa, sañäni: Sicómoro, roble ukat olivo.

Ukat thuru amparapampis kunjamsa uka jachʼa qoqanak khuchhuri, viganaksa luraraki ukat maderanaksa yäparu sum chikthaptʼayi uks uñjarakiwa. Ukat kunjamsa mamitaparus juparus ukat sullkanakaparus wal munasi ukanaksa sum uñjaraki. Joseyan familiapajj jiljjattaskakiwa jupanakajj yaqha sojjta wawanakanëjjapjjewa (Mateo 13:55, 56). Niyakejjay waljanïjjapjjchejja, Joseyajj waljanir manqʼayañatakejj wal irnaqañapawa.

Ukampis jupatakejj Diosat yatichañaw nayranki. Ukatwa wawanakapar Jehová Diosata ukat leyinakapat yatichañatakejj tiempo apstʼasi. Joseyamp Mariampejj markan utjkäna uka sinagogaruw wawanakap irpapjjerïna, ukanwa Diosan leyinakap liytʼaskäna ukat qhanañchtʼaskäna, uk istʼapjjäna. Uk istʼasajj inas Jesusajj awk taykapar wal jisktʼaschïna. Ukat jisktʼanakapar qhanañchañatakejj wal chʼamachasipjjpachäna. Ukat Jerusalenan sapa mara fiestanakajj apaskän ukarojj familiap irpapunirïnwa. Amuytʼañataki Pascua fiestar sarañatakejj 110 kilometronak jilwa sarapjjañapäna ukat uka pachparak kuttʼanipjjañapäna. Ukhamajj viajimpi ukat fiestankañampejj niya pä semanapuniw utapat chʼusaspachäna.

Jichhürunakanjja ukhamarakiw cristian familian pʼeqtʼirinakajj lurapjjaraki. Taqe kunat sipansa, Jehová Diosar yupaychañ nayrar uchapjjañapatakiw wawanakapar yatichañatak chʼamachasipjje. Tantachäwinakaru ukat jachʼa tantachäwinakar irpañatak wal chʼamachasipki uka awkinakajja, Joseyar uñtasitäpjjewa, wawanakapar yänaka jaytañat sipansa Diosamp sum apasipjjañapatakiw yatichapjje.

‘Wali llaktʼatäpjjänwa’

Jesusajj 12 maranïkän ukhajj kunas pasäna ukwa Bibliajj qhanañchi. Joseyajja, kunjamtï Pascua fiesta amtañatak familiapamp Jerusalenar sarirïkän ukhamwa sararaki. Walja familianakaw qot qotu sarasipki, niyakejjay chʼojjña pachäjjchejja, pampanakas wali sumaw uñtasi. Ukat Jerusalenar qollu qollu, qalarara, thaknäm sarkasajja, qʼochtʼasisaw jilapartejj sarapjjaraki (Salmos 120-134). Cheqansa, walja waranq waranq jaqenakaw uka markar phoqantapjjani. Ukat fiesta pasatatjja wasitampiw utanakapar kuttʼaniwayjjapjjarakini. Joseyamp Mariampejj kunayman lupʼisaw kuttʼasinipki, ukat Jesusajj mayninakamp chikaw saraskpacha sasaw amuyapjjpachäna. Ukampis mä uru jutjjasajja, Jesusat tumpthapisipjje, Jesusajj chhaqatäjjänwa ukat wal sutjasipjje (Lucas 2:41-44).

Ukat ukaratpachaw Jerusalenar kuttʼapjje, taqe callenak thaqsupjje “¡Jesús, Jesús!” sasa. ¿Kawkinkakpachasa? Kimsa uruw pasawayjje ukat Joseyajj wawar chhaqhayasajj kuntï Diosajj siskän uk janis phoqkaspa ukham inas amuyaschïna. Qheparojj temploruw thaqher sarapjjäna, ukat mantkasinjja ukanwa Jesusar Ley yatichirinakamp qontʼata uñjapjjäna (Lucas 2:45, 46). Ukat wal kusisipjjäna.

Jesusasti ley yatichirinakaruw istʼaskäna ukat wali yatiñampiw jisktʼarakïna ukat jaysarakïnsa, uk uñjasajj ley yatichirinakajj wal muspharapjjäna. Joseyampi Mariampejj uk uñjasajj amukiw qheparapjjaraki. Ukat Joseyajj kamschinjjay uk Bibliajj janiw qhanañchiki. Ukampis Mariajj kunjamtï jupanakajj jikjjatasipki ukjja qhan amuysna, jupajj akham sänwa: “¡Ay wawa! ¿Kunatarak ukham lurapjjestasti? Awkimampi nayampejj wali llaktʼataw thaqasipjjsma” sasa. (Lucas 2:47, 48).

Wawanakar uywañajj kunja chʼamasa ukwa Bibliajj mä jukʼa qhanañchtʼasajj amuytʼayistu. Jesusajj jan juchan wawäkchïnsa awk taykapajj jupat llakisipjjarakïnwa. Akapachajja, kunayman jan walinakamp phoqhantatawa. Ukatwa awk taykanakajj ‘wali llakita’ sarnaqapjje, ukampis Bibliajj uka jan walinakar saykatañapatakiw chʼamañchtʼi.

Jesusajj templonkasajja alajjpachankir Awkipan wali jakʼapankkaspas ukham amuyasïna. Kuntï yatichapki uk taqe chuymaw istʼaski. Ukatwa uywir awk taykapar jan chuym ustʼayas akham saraki: “¿Kunatarak nayarusti thaqapjjestasti? ¿Janit yatipkta nayajj Awkëjan utapankañaj-jja?” sasa (Lucas 2:49).

Joseyajj uka arunak istʼasajj wal lupʼpachäna. Ukat Jehová Diosar munasiñapatak yatichasajja, wal kusispachäna. Jesusajj qʼajjo waynitükchïnsa, papito sasaw Joseyarojj säna, ukaw wal munasitap amuyayistu. Ukham munasiñ uñachtʼayañapatakejj Joseyaw yanaptʼäna.

Jumatï wawan awkïstajja, sarnaqatam uñjasaw wawamajj kunjam awkitasa uk amuyäni. ¡Uk lurañajj wali askiwa! Jumatï uywat wawanista ukhajja, Joseyjamarakiw juman wawamäkäspas ukham wali munasiñampi uñjañama. Jehová Diosar jakʼachasipjjañapatakiw yanaptʼañama.

Kunatï lurañapakän uk phoqhänwa

Biblianjja mä jukʼakwa Joseyat parli ukampis jupat yatjjattʼañajja wakiskiriwa. Jesusajja, “jupanakar istʼasaw sarnaqäna” ukat “Jesusasti jilaskänwa janchina, ukhamarak yatiñansa Diosatakisa, ukhamarak jaqenakatakisa askirakïnwa” (Lucas 2:51, 52). Uka arunakajj ¿kamsañs muni? Joseyajj familiapatakejj suma pʼeqtʼirïnwa, ukatwa Joseyarojj Jesusas awkiparjam wal respetäna ukat istʼarakïnwa.

Ukat “yatiñansa” Jesusajj jiltaskakïnwa sasaw qhanañcharakistu. Cheqansa, José uywir awkipaw ukham jilsuñapatakejj yanaptʼarakïna. Ukürunakanjja mä säwiw judionakan utjäna: “Khitinakatï tiemponipki ukanakakiw wali yatiñanïpjjaspa. Ukat carpinteronaka, uywamp sarnaqerinaka jan ukajj yaqha ukhamanakan irnaqerinakajj janiw kunatï cheqapäki ukat kunatï walïki jan walïki uksa yatipkiti” sasa. Jesusajj jilsjjäna ukhajja, uka amuyanakajj kʼarïtapwa uñachtʼayäna. ¡Walja kutiw carpintero awkipar wali yatiñampi kunatï cheqapäki ukat Jehová Diosajj kunjamsa apnaqjjäni uka toqenakat parlir istʼpachäna!

Joseyajj Jesusarojj wali sum uywpachäna, kunattejj jupajj jilsjjäna ukhajja, wali chʼamani ukhamänwa, janiw kunans aynachtʼkänti. Ukat carpinterjam irnaqañapatakis sum wakicharakïna, uk lurañatakejja maynejj chʼamanïñapawa. Jesusajj janiw carpinteron wawapa sasin uñtʼatakïkänti jan ukasti juparus ‘carpinterot’ uñtʼapjjarakïna (Marcos 6:3). Ukat Joseyajj kunatï lurañapajj waktʼkäna uk sum phoqhäna. Jichhürunakanjja, ukhamarakiw familian pʼeqtʼir awkinakajj Joseyat yateqasipjjaspa, kunatï wawanakapatak munaski uk churapjjañapa ukat kun irnaqañsa yatichapjjañaparakiwa.

Jesusajj 30 marani bautisaskäna uka qhepatjja, Biblianjja janiw Joseyat jukʼamp parljjeti. Jesusajj Diosan arunakap yatiyañ qalltjjäna ukhajja, Mariajj viudäjjpachänwa ukhamwa Qellqatanakanjj qhanañchi (Uka toqet jukʼamp yatjjatañatakejja, “¿Kunapachas Joseyajj jiwjjpachäna?” siski uka cheq uñjjattʼäta, ukasti 27 janankiwa). Ukat Joseyat janis jukʼamp parlasjjchejja, jupajj wali suma uñachtʼäwi jaytawayi, janipuniw familiaparojj kuns faltaykänti, sum uñjawayäna. Familian pʼeqtʼinakasa ukat taqe cristianosa, Joseyan iyawsäwipatjja, yateqasiñasawa.

[Qhanañchäwinaka]

^ Uka tiemponakanjja, maynejj casarasiñatak parlatajjapjjäna ukhajja, casarasitäpkaspas ukham uñjatänwa.

^ Uka toqet jukʼamp yatjjatañatakejja, Yatiyañataki enero-marzo 2009 sat revistan “Jupjam iyawsäwinïpxañäni: ‘Lupʼisaw chuymaparu imäna’” siski uk uñjjattʼäta.

^ Bautisasjjäna uka qhepatwa Jesusajj nayrir milagrop luräna sasaw Bibliajj qhanañchi (Juan 2:1-11). Apócrifo qellqatanakat jukʼamp yatjjatañatakejja “Evangelios apócrifos ukanjj ¿Jesusjjat cheqa yatichäwit imantatäski?” Siski uka cheq uñjjattʼäta, ukasti 18 janankiwa.

[27 janan recuadropa]

¿Kunapachas Joseyajj jiwjjpachäna?

Jesusajj 12 maranïkän ukhajja, Joseyajj jakaskänwa. Ukat judío waynitunakajja niya ukha maranirojj awkinakapajj kunantï irnaqapkäna uk yateqañ qalltapjjerïna. Ukat 15 maranirojj niyaw awkipjam lurjjapjjerïna. Cheqansa Joseyajj carpinterjam irnaqañapatakiw Jesusar yatichpachäna. Ukat Jesusajj 30 maranïkän ukhaw Diosan Arunakap yatiyañ qalltawayi. Ukapachajja, ¿Joseyajj jakaskpachänti? Inas jan jakjjchïnti. Kunatejj taykapata, jilanakapata ukat kullakanakapatakwa Biblianjj qhanañchasjje, janiw Joseyat parlasjjeti. Ukat mä kutejj ‘akajj Marian yoqapawa’ sasaw qhanañcharaki janiw Joseyan yoqapaw sisjjeti (Marcos 6:3). Ukat Mariajj jupakirakiw kun lurañatakis amtasjjaraki janiw chachapar jisktʼjjeti (Juan 2:1-5). Biblia qellqaskäna uka tiemponakanjja, viuda warminakakiw ukham lurapjjerïna. Ukat qhepatsti Jesusajj janïr jiwkasajja, Juan sat apostolaparuw taykap jaytawayarakïna (Juan 19:26, 27). Joseyatï jakaskaspäna ukhajja, janiw uk lurañajj wakiskaspänti. Ukhamajja, Jesusajj waynaskän ukhaw Joseyajj jiwjjpachäna ukaw qhan amuyasi. Niyakejay Jesusajj jilïrichïnjja kuntï awkipajj lurirïkäna taqe ukanak lurpachäna, ukat bautisasjjän ukakamajj familiaparus yanaptʼawaypachäna.

[24 janan fotopa]

Joseyajj wawapar jarkʼaqañatakejja, taqe kun luräna

[25 janan fotopa]

Joseyajj familiapar uywañatakejj wal irnaqäna

[26 janan fotopa]

Joseyajj familiapan Jehová Diosar yupaychapjjañapatakejj Jerusalén templorojj irpapunirïnwa

[28 janan fotopa]

Joseyajj carpinterjam irnaqañapatakiw wawapar yatichäna