Kunanakas utji uk yatiñataki

Skip to table of contents

¿KUNANAKAS IMATÄSKI?

Mä auto toqew walja jaqenakar yatiyasïna

Mä auto toqew walja jaqenakar yatiyasïna

“Brasilan Diosan arunakap yatiyañatakejj mä autokiw parlantenakani utji. Walja jaqenakan uñtʼatawa, ‘automóvil sonoro de la Watch Tower’ sutinirakiwa” (Nathaniel Yuille, 1938).

KHÄ 1930 qallta maranakanjja Diosan Arupajj jukʼat jukʼatwa Brasilan yatiyasiskäna. 1935 maranjja, Oraqpachan Diosan arunakap yatiyasiñapataki pʼeqtʼiri J. Rutherford jilataw precursorat irnaqtʼiri Nathaniel Yuille jilatampi Maud esposapampit mä carta katoqäna, ukan akham sänwa: “Kawkin yanaptʼañatakis jankʼakïpjjtwa” sasa.

Nathaniel jilatajj 62 maranïnwa, ingenierotwa nayrajj trabajïna, ukampis jubilatäjjänwa. Mä tamanwa nayrajj San Francisco (California) markan irnaqatayna. Yatiyañ toqet pʼeqtʼasajja sum yatiyasiñapatakiw yanaptʼäna. Ukansti parlantenakampiw yatiyapjjerïna. Jilatarojj Betel Uta pʼeqtʼañapatakiw Brasilan uttʼayapjjäna. Walja arunakaw uka markan parlasi. Niyakejjay jilatajj yatiyañan wali irnaqtʼiri, experiencianïchïnjja, sumwa uka jachʼa markan yanaptʼäna.

Nathaniel jilatampi esposapampejj 1936 maranwa Brasilar puripjjäna. Jupanakampisti Antonio Andrade precursor jilataw purirakïna, jupaw jaqenakampi pachpa arupat parlañatakejj Nataniel jilatar yanaptʼäna. Jupanakajj janiw ukhamak puripkänti, jan ukasti 35 gramofononakani, parlantenakani mä autompi ukhamaw puripjjäna. Oraqpachan utjki uka jachʼa markanakat Brasilajj maynïrïkchisa, 1936 maran 60 yatiyirinakakiw utjäna. Jupanakajja parlantenakampi, gramofononakampi yanaptʼasisajj waljaniruw mä qawqha maranakanak yatiyapjjäna.

Nathaniel jilatajj esposapampi Brasilar puripkäna uka mä phajjsitjja, mä jachʼa tantachäwiw São Paulo markan nayrïr kuti apasïna (ukanjja jilat kullakanakajj yatiyiriw mistupjjerïna). Taqenitak arstʼäwi istʼapjjañapatakejj parlantenakani autompiw jaqenakar yatiyasirïna. Maud kullakaw uka auto apnaqerïpachäna. Arstʼäwinakajj jukʼamp yatiyasiñapatakiw jilat kullakanakar chʼamañchtʼäna. Ukatsti, yatiyañatak tarjetanakampi, qellqatanakampi, gramofononakampejj kunjamsa alemán, español, húngaro, inglés, polaco, portugués arunakat yatiyapjjaspa ukwa yateqapjjarakïna. Uka tantachäwirojj 110 jaqenakaw sarapjjäna.

Brasil markanjja, aka autompiw Diosan Reinopat walja jaqenakar yatiyasiwayi

Khä 1937 maranjja São Paulo, Río de Janeiro, Curitiba markanakanwa jachʼa tantachäwejj apasirakïna. Ukar saririnakajj utat utwa yatiyapjjerïna, jupanak qhepatsti parlantenakani autow sararakirïna. Walja maranak qhepatjja, José Maglovsky jilatajj akham sasaw qellqäna: “Bibliat apstʼat qellqatanakjja kawkhantï jaqenakajj uñjapkaspa ukkharuw uchapjjerïta, ukatsti parlantenakani autompiw grabat arstʼäwinak istʼayapjjerïta. Istʼasajja jaqenakajj utanakapatwa mistunipjjerïna, jupanakarus parlapjjarakirïtwa” sasa.

Bautisasirinakajj jawiranwa bautisasipjjäna, ukan jarisirinakasa lupirtʼasirinakas uk uñjapjjänwa. Uka jaqenakar yatiyañajj wali askïnwa. Bautisasirinakatakejj Rutherford jilataw arstʼäna, ukasti jachʼa parlantenakatwa istʼasïna, portugués arurus jaqokipasirakïnwa. Kunas pasaski uk yatiñ munasin autor jakʼachasirinakajj sum istʼapjjäna. Bautisasirinakajj umar mantapkäna ukhajja, qʼochunakaw polaco arut istʼasïna. Jilat kullakanakasti kunayman arunakatwa qʼochupjjarakïna. Anuario (Yearbook) 1938 libron akham sänwa: “Uka urojja kunatï Pentecostés urun paskäna ukwa amtayäna, ukanjja sapa mayniw pachpa arupat parlir amuyapjjäna” sasa.

Jachʼa tantachäwi qhepatjja jalluntaskpasa, chhijchhintaskpasa, jilat kullakanakajj sapa domingow parlantenakani autompejj São Paulo markan yatiyapjjerïna. Jupanakajja plazanakana, zonanakana (barrionakana), fabricanakana ukhamarak uka marka jakʼanakanwa grabat arstʼäwinak istʼayapjjerïna. Ukatsti, lepra usuni jaqenakar arstʼäwinak istʼayañatakejja, parlantenakani autojj sapa phajjsiw São Paulo markat inti jalanta alay toqer 97 kilometronak viajirïna. Tiempompejja uka cheqan mä suma tamaw uttʼayasïna. Uka tamankirinakajj lepra usunïpkchïnsa, yaqha cheqan ukham usuninakajj utjki uka cheqar yatiyir sarañatakiw permiso apsupjjäna.

Khä 1938 mara tukuyaruwa grabacionanakajj portugués arut apsusïna. Jiwatanakan urupanjja parlantinakani autotwa cementerionakar sarapjjerïna. Ukanjja 40 waranqa jila jaqenakaw “¿Jiwatanakajj kawkinkapjjesa?”, “Jehová”, “Wali qollqenïña” sat arstʼäwinak istʼapjjäna.

Religión pʼeqtʼirinakat waljanejja, cheqa yatichäwinak ukham yatiyasitapat wal colerasipjjäna. Parlantenakani autompi jan jukʼamp yatiyasiñapatakiw autoridadanakar mayipjjäna. Maud kullakajj siwa: “Mä kutejja, yatiyañatak autojj sayaskäna uka cheqaruw mä sacerdotejj walja jaqenakar jawsthapïna. Ukarusti alcaldempi, mä qawqha policianakampiw jutapjjäna. Jarktʼañat sipansa taqpach arstʼäwinakwa istʼapjjäna. Yamas alcaldejja, Bibliat apstʼat mä qawqha qellqatanakwa apasïna. Uka urusti janiw kuna jan walis uñjaskänti” sasa. Diosan arunakap yatiyañ jarktʼañsa munapkchïnjja, 1940 maran mistkäna uka Anuario (Yearbook) libron akham sänwa: “Taqe maranakat sipansa, Diosatsa sutipatsa wali sumpunwa 1939 maran yatiyasiwayi” sasa.

Brasilanjja, parlantenakani wali uñtʼat autojj wal yanaptʼawayi. Walja jaqenakaw uka auto toqejj Diosan Reinopat yateqawayapjje. Uka autojj 1941 maransa aljasiwaykchejja, walja jilat kullakanakaw uka jachʼa markan yatiyasipkaki (Brasil markat qellqanita).