1, 2. Булусу гаршыда неҹә сәјаһәт ҝөзләјир вә ола билсин, ону һансы суаллар нараһат едир?

 ФЕСТИН сөзләри елә һеј Булусун бејниндә доланыб дурур: «Сезарын јанына... ҝедәҹәксән». Зарафат дејил, онун мүгәддәраты һәлл олунур. Ики илдир ки, һәвари дөрд дивардан башга бир шеј ҝөрмүр; гаршыдакы сәјаһәт онун ҹаныны һеч олмаса бу јекнәсәгликдән гуртараҹаг (Һәв. 25:12). Булус өз тәҹрүбәсиндән билир ки, дәниз сәјаһәти јалныз сәрин меһин вә мави үфүгләрин һәзз вердији ҝәзинти демәк дејил. Бундан әлавә, Сезарын өнүндә дурмаг үчүн Ромаја едәҹәји бу сәјаһәт, ола билсин, Булусда бир сыра ҹидди суаллар доғурур.

² Булус дәфәләрлә «дәниздә тәһлүкә» илә үзләшмиш, үч дәфә ҝәми гәзасына уғрамышды. Һәтта елә олмушду ки, сағ галмаг үчүн бир ҝүн бир ҝеҹә ачыг дәниздә далғаларла чарпышмышды (2 Кор. 11:25, 26). Үстәлик, бу сәјаһәт онун азадлыгда икән етдији тәблиғ сәјаһәтләриндән тамамилә фәргли олаҹаг. Белә ки, инди онун ихтијары өз әлиндә дејил. Һәм дә гәт едәҹәји мәсафәни адам дилинә ҝәтирмәјә белә горхур: Гејсәријјәдән Ромаја тәхминән 3000 километрлик јолдур. Ҝөрәсән, о, мәнзилбашына сағ-саламат јетишәҹәк? Бу бир јана галсын, һәлә Аллаһ билир, ону Ромада нә ҝөзләјир. Ахы Шејтан дүнјасынын ән гүдрәтли һөкмдарынын өзү ону мүһакимә едәҹәк!

3. Булус нә етмәк әзминдә иди вә бу фәсилдә биз нәји мүзакирә едәҹәјик?

³ Булус һаггында бу гәдәр өјрәндикдән сонра онун ҝәләҹәји дүшүнәрәк мәјуслуға, үмидсизлијә гапылмасыны тәсәввүр етмәк олармы? Гәтијјән! Булус билирди ки, ону гаршыда чәтинликләр ҝөзләјир, амма мәһз һансы чәтинликләр, буну билмирди. Нәјә ҝөрә ондан асылы олмајан шејләрә ҝөрә нараһат олуб, өзүнү хидмәтин ҝәтирдији севинҹдән мәһрум едәјди? (Мәт. 6:27, 34). Булус баша дүшүрдү ки, Јеһова онун һәр фүрсәтдән истифадә едәрәк Падшаһлыг һаггында хош хәбәри һамыја, о ҹүмләдән һөкмдарлара тәблиғ етмәсини истәјир (Һәв. 9:15). О, нәјин баһасына олурса олсун, бу тапшырығы јеринә јетирмәк әзминдә иди. Мәҝәр бизим дә мәгсәдимиз бу дејил? Белә исә, ҝәл бирликдә бу тарихи сәјаһәти изләјәк вә ҝөрәк бурадан өзүмүз үчүн һансы дәрсләри ҝөтүрә биләрик.

4. Булус һансы ҝәми илә јола дүшдү вә ону кимләр мүшајиәт едирди?

⁴ Булусу вә бир нечә башга дустағы Јули адлы Рома јүзбашысына тәһким етдиләр. Јули Кичик Асијанын гәрбиндәки Әдрәмит лиманындан ҝәлән тиҹарәт ҝәмиси илә ҝетмәји гәрара алды. Ҝәми Гејсәријјәдән шимала ҝетмәли, сонра дөнүб гәрб истигамәтиндә јолуна давам етмәли иди. Јүкүнү бошалдыб тәзә јүк вурмаг үчүн арада дајанмалы иди. Бу ҹүр ҝәмиләр сәрнишин дашымаг үчүн нәзәрдә тутулмурду. Буна ҝөрә дә онларда һеч ади сәрнишинләрин раһатлығы үчүн шәраит јарадылмырды, о ки галды дустагларын. (« Дәниз сәјаһәти вә тиҹарәт јоллары» адлы чәрчивәјә бах.) Јахшы ки, Булус ҹинајәткарларын ичиндә тәк дејилди. Ән азы ики гардаш, Аристарх вә Лука онун јанында иди. Шүбһәсиз ки, бу һадисәни мәһз Лука гәләмә алмышды. Биз билмирик, бу ики вәфалы гардаш ҝәмијә ади сәрнишин кими ҝедиш һаггыны өдәјиб минмишдиләр, јохса Булусу мүшајиәт едән гуллугчу кими (Һәв. 27:1, 2).

5. Булус Сидонда кимләрлә ҝөрүшдү вә бундан нә өјрәнирик?

⁵ Бир ҝүн әрзиндә шимала доғру 110 километр јол ҝетдикдән сонра ҝәми Сурија саһилиндә, Сидонда лөвбәр салды. Ҝөрүнүр, Јули Булуса ади дустаг кими јанашмырды, јәгин она ҝөрә ки, Рома вәтәндашы олан Булус һәлә мәһкум олунмамышды (Һәв. 22:27, 28; 26:31, 32). Јули она диндашларынын јанына ҝедиб онларла ҝөрүшмәјә иҹазә верди. Сөзсүз ки, бу баҹы-гардашлар чохдандыр һәбсдә олан һәваријә гуллуг етмәји өзләринә бөјүк шәрәф билирдиләр! Бәс сән нә вахт белә гонагпәрвәрлик ҝөстәрә биләрсән? Әмин ол ки, бунун мүгабилиндә сән өзүн дә чох руһланаҹагсан (Һәв. 27:3).

6—8. а) Сидондан Книдә сәјаһәти тәсвир ет. б) Бу сәјаһәт вахты Булусун гаршысында тәблиғ етмәк үчүн һансы имканлар ачылды?

⁶ Ҝәми Сидондан чыхыб саһил бојунҹа шимала үздү вә Киликијанын, Булусун бөјүдүјү Тарс шәһәринин јахынлығындан кечди. Лука ҝәминин башга һарадаса дајандығы һагда һеч нә јазмыр, лакин күләјин гаршыдан  әсдијини гејд едир, бунунла да тәһлүкәли вәзијјәтә дүшдүкләрини билдирир (Һәв. 27:4, 5). Буна бахмајараг, әминликлә дејә биләрик ки, Булус әлинә имкан дүшән кими хош хәбәри бөлүшүрдү. Сөзсүз ки, о, диҝәр дустаглара, еләҹә дә ҝәмичиләр вә әсҝәрләр дә дахил олмагла ҝәмидә олан башга адамлара тәблиғ едирди. О, һәмчинин ҝәминин дајандығы һәр јердә хош хәбәри бөлүшүрдү. Биз дә јаранан һәр фүрсәтдән истифадә едәрәк тәблиғ етмәлијик.

⁷ Бир гәдәр сонра ҝәми Кичик Асијанын ҹәнубунда јерләшән Мира шәһәринин лиманына чатды. Орада Булус вә ҝәмидә оланлар Ромаја ҝедән башга ҝәмијә минмәли идиләр (Һәв. 27:6). О дөврдә Ромаја тахылын бөјүк һиссәси Мисирдән ҝәлирди вә Мисирин тахыл ҝәмиләри Мирада дајанырды. Јули белә бир ҝәми тапыб әсҝәрләри вә дустаглары она миндирди. Еһтимал ки, бу ҝәми биринҹидән хејли бөјүк иди. Тахылла јүкләнмиш ҝәмијә 276 нәфәр адам — ҝәми һејәти, әсҝәрләр, мәһбуслар, еләҹә дә Ромаја ҝедән диҝәр сәрнишинләр минмишди. Јенә дә Булус үчүн ҝөзәл имкан јаранды, ахы инди ҝәмидә јени сәрнишинләр вар иди. Шүбһәсиз, Булус фүрсәти әлдән бурахмајыб онлара һәгиги Аллаһ һаггында данышды.

⁸ Ҝәминин нөвбәти дајанаҹағы Кичик Асијанын ҹәнуб-гәрбиндә, Книддә олду. Күләк архадан әсәндә ҝәми бу мәсафәни бир ҝүнә үзүрдү. Лакин Луканын гејд етдији кими, онлар «јаваш-јаваш үзәрәк хејли вахтдан сонра биртәһәр ҝәлиб Книдә» чатдылар (Һәв. 27:7а). Һава шәраити писләшмишди. (« Аралыг дәнизиндә әсән күләкләр» адлы чәрчивәјә бах.) Ҝүҹлү күләкләрин вә тәлатүмлү дәнизин о јан-бу јана јырғаладығы ҝәмидәки адамларын һалыны тәсәввүр едә биләрсән?

9, 10. Крит тәрәфдә һансы чәтинликләр јаранды?

⁹ Ҝәминин капитаны Книддән гәрбә доғру үзмәк истәјирди, лакин Лука дејир ки, күләк буна имкан вермәди (Һәв. иш. 27:7б). Ҝәми дәнизин ортасына үздүкҹә саһилдәки ахыны итирди, сонра шимал-гәрбдән әсән ҝүҹлү күләк бөјүк сүрәтлә ону ҹәнуба тәрәф апарды. Бундан әввәлки ҝәми гаршы тәрәфдән әсән күләкләрдән горунмаг үчүн Кипр адасына далдаландығы кими, бу ҝәми дә Крит адасына сығынды. Крит адасынын шәрг гуртараҹағында јерләшән Салмони бурнуну кечәндән сонра вәзијјәт бир гәдәр јахшылашды. Ҝәми аданын ҹәнуб һиссәсинә ҝәлди, бура исә күләк тутмајан јер иди. Јәгин, инди ҝәмидәкиләр бир аз раһат нәфәс алдылар. Амма нә гәдәр ки, дәниздә идиләр, там раһатлыгдан данышмаг олмазды, чүнки гыш јахынлашырды.

¹⁰ Лука өзүнә хас дәгигликлә давам едир: «Саһил боју ҝүҹ-бәла илә үзәрәк... Ҝөзәл Лиманлар адланан јерә ҝәлиб чыхдыг». Һәтта Крит адасынын далдасында да ҝәмини идарә етмәк чәтин иди. Нәһајәт ки, онлар лөвбәр салмаг үчүн кичик бир бухта тапдылар. Еһтимал едилир ки, бу бухта саһил хәтти илә ҝедәркән шимала дөнмәмиш јерләширди. Лука дејир ки, онлар орада «хејли вахт» галдылар, лакин вахт ҝөзләмирди. Сентјабр, октјабр ајларында дәниздә сәјаһәт етмәк даһа тәһлүкәли олурду (Һәв. 27:8, 9).

11. Булус ҝәмидәкиләрә нә етмәји мәсләһәт ҝөрдү, амма әксәријјәт һансы гәрара ҝәлди?

 ¹¹ Ола билсин, Булусун Аралыг дәнизиндә дәфәләрлә сәјаһәт етдијини билән бәзи сәрнишинләр ондан мәсләһәт истәјирдиләр. О мәсләһәт ҝөрдү ки, ҝәми јолуна давам етмәсин, әкс тәгдирдә бу сәјаһәт тәкҹә ҝәми үчүн јох, һәтта ҝәмидәкиләр үчүн дә «бөјүк фәлакәтлә нәтиҹәләнәҹәк». Лакин капитанла ҝәми саһиби дајанмаға разы олмадылар, јәгин она ҝөрә ки, даһа тәһлүкәсиз јер тапмаг истәјирдиләр. Јүзбашы Јули онларла разылашды. Әксәријјәт дә елә фикирдә иди ки, ҝәми Ҝөзәл Лиманлар бухтасындан бир гәдәр аралыда јерләшән Феникс лиманына ҝетмәлидир. Ола билсин, орадакы бухта даһа бөјүк вә гышламаг үчүн даһа әлверишли иди. Буна ҝөрә дә, ҹәнубдан хәфиф күләк әсәндә, онлар алданыб јола дүшдүләр (Һәв. 27:10—13).

12. Критдән чыхандан сонра һансы тәһлүкәли вәзијјәт јаранды вә фәлакәтдән гуртулмаг үчүн дәнизчиләр һансы тәдбирләри ҝөрдүләр?

¹² Лакин онларын иши нәһс ҝәтирди: шимал-шәргдән «шиддәтли күләк галхды». Онлар бир мүддәт Ҝөзәл Лиманлардан тәхминән 65 километр аралыда јерләшән Гавдос адлы кичик бир адаја далдаланараг үздүләр. Амма тәһлүкә һәлә совушмамышды: күләк ҝәмини ҹәнуба апарыб Африка саһилиндәки сајлара чырпа биләрди. Бундан горхан дәнизчиләр ҝәминин једәкдә апардығы кичик гајығы дартыб ҝөјәртәјә галдырдылар. Ҝөрүнүр, гајыг су илә долмушду, чүнки ајәдә дејилир ки, онлар буну ҝүҹ-бәла илә етдиләр. Сонра ҝәмини бәркитмәк үчүн алтындан кәндир вә ја зәнҹир кечириб онун тахта өртүјүнү сарыдылар. Онурға јелкәни ендириб ҝәмини күләјә әкс истигамәтдә сүрмәјә чалышдылар. Һамы тәлаш ичиндә иди. Ҝөрүлән тәдбирләрин көмәји дәјмәди, белә ки, «фыртына ҝәмини атыб-тутурду». Үчүнҹү ҝүн ҝәмини сујун үзүндә сахламаг үчүн ҝәми ләвазиматыны дәнизә атдылар (Һәв. 27:14—19).

13. Фыртына вахты ҝәмидәки вәзијјәти тәсвир ет.

¹³ Булусҝилдән башга һамынын ҹанына вәлвәлә дүшмүшдү. Иса Мәсиһ ҝөрүнтүдә һәваријә демишди ки, о, Ромада шаһидлик едәҹәк. Сонрадан Јеһованын мәләји бу сөзләри тәсдиг етмишди (Һәв. 19:21; 23:11). Ики һәфтә фыртына дајанмаг билмәди. Шиддәтли јағыш вә галын булудлар ҝүнәшин вә улдузларын габағыны тутдуғундан капитан нә ҝәминин олдуғу јери, нә дә һансы истигамәтдә һәрәкәт етдијини мүәјјән едә билмирди. Ҝәмидәкиләр нечә вахт иди ки, һеч нә јемәмишдиләр. Бир тәрәфдән сојуг, јағыш, диҝәр тәрәфдән ҝәми тутмасы, горху... Белә һалда кимин боғазындан чөрәк кечәрди?

14, 15. а) Булус гәза һаггында габагҹадан хәбәрдарлыг етдијини нә үчүн хатырлатды? б) Булусун үмидвериҹи хәбәри чатдырмасындан нә өјрәнирик?

¹⁴ Булус ајаға галхыб онлара габагҹадан хәбәрдарлыг етдијини хатырлатды, амма бунунла о, дәнизчиләри ҝүнаһкар чыхармаг истәмирди. Баш верән һадисәләр ҝөстәрирди ки, онун сөзләринә гулаг асмаға дәјәрди. Сонра Булус әлавә етди: «Даһа кечиб, инди горхмајын, ҝәми мәһв олса да, һеч бир инсан тәләфаты олмајаҹаг» (Һәв. 27:21, 22). Шүбһәсиз, бу сөзләр һамыја тохтаглыг верди. Булусун өзүнә дә чох хош иди ки, Јеһова инсанлара бу тәсәлливериҹи хәбәри онун васитәсилә чатдырмышды. Биз дә һеч вахт унутмамалыјыг ки,  Јеһова үчүн һәр бир инсанын һәјаты дәјәрлидир. О, бүтүн инсанларын гејдинә галыр. Һәвари Бутрус јазмышды: «Јеһова... һеч кәсин мәһв олмасыны истәмир, әксинә, истәјир ки, һамы төвбәјә ҝәлсин» (2 Бут. 3:9). Буна ҝөрә дә биз тәхирә салмадан хош хәбәри мүмкүн гәдәр чох инсана чатдырмалыјыг. Бу, өлүм-дирим мәсәләсидир!

¹⁵ Шүбһә јохдур ки, Булус ҝәмидәкиләрә «Аллаһын... вердији вәд» һаггында шаһидлик етмишди (Һәв. 26:6; Кол. 1:5). Инди исә ҝәми гәзаја уғрамаг үзрә оланда Булус онлара артыг һаггында ешитдикләри Аллаһын башга бир үмидвериҹи хәбәрини — онларын фәлакәтдән гуртулаҹагларыны чатдырды. О, белә деди: «Аллаһын мәләји бу ҝеҹә јанымда пејда олуб мәнә деди: “Булус, горхма. Сән Сезарын һүзурунда дурмалысан. Аллаһ јол јолдашларыны да сәнә бағышлады”». Сонра онлары тәшвиг етди: «Буна ҝөрә дә руһдан дүшмәјин. Мән Аллаһыма етибар едирәм, билирәм ки, һәр шеј белә дә олаҹаг. Анҹаг ҝәми бир аданын јанында гәзаја уғрамалыдыр» (Һәв. 27:23—26).

16, 17. а) Булус нә үчүн дуа етди вә бу, ҝәмидәкиләрә неҹә тәсир ҝөстәрди? б) Булусун дедикләри неҹә јеринә јетди?

¹⁶ Күләк ҝәмини артыг 870 километр говуб апармышды. Тәлаш ичиндә кечән бу ики һәфтәдән сонра ҝәмичиләр нәһајәт ки, јени бир шеј, саһилә чырпылан  далғаларын сәсини ешитдиләр. Дәнизчиләр арха тәрәфдән лөвбәрләри суја атдылар ки, күләк ҝәмини апармасын вә шәраит јол верәрсә, ҝәминин бурнуну саһилә тәрәф чевириб саја отурда билсинләр. Һәмин вахт дәнизчиләр ҝәмини тәрк етмәк истәдиләр, лакин әсҝәрләр буна имкан вермәдиләр. Булус јүзбашыны вә онун әсҝәрләрини хәбәрдар етмишди: «Бу адамлар ҝәмидә галмасалар, сиз хилас ола билмәјәҹәксиниз». Инди, аз-чох сабит вәзијјәт јарандыгдан сонра Булус ҹамааты чөрәк јемәк үчүн дилә тутду вә онлары хилас олаҹагларына бир дә әмин етди. Сонра «һамынын гаршысында Аллаһа шүкүр етди» (Һәв. 27:31, 35). Булус Аллаһа дуа едиб шүкүр етмәклә Лука, Аристарх, о ҹүмләдән мүасир мәсиһиләр үчүн јахшы нүмунә гојду. Бәс сән башгаларынын гаршысында дуа едәндә сөзләрин онлары руһландырыб тәсәлли верирми?

¹⁷ Булусун дуасындан сонра «онларын һамысы тохтајыб јемәјә башладылар» (Һәв. 27:36). Сонра ҝәмидәкиләр буғданы дәнизә атыб ҝәмини даһа да јүнҝүлләшдирдиләр ки, онун суја отурма дәрәҹәси азалсын. Бунун сајәсиндә ҝәми саһилин лап јахынлығына үзә биләрди. Һава ишыглашанда лөвбәрләри кәсдиләр, арха тәрәфдәки сүкан аварларынын ипләрини ачдылар вә өн јелкәни галдырдылар ки, ҝәмини саја отурданда ону идарә етмәк мүмкүн олсун. Ҝәминин бурну гума батды. Далғаларын зәрбәсиндән арха һиссәси дағылмаға башлады. Буну ҝөрән әсҝәрләрдән бәзиләри дустаглары өлдүрмәк истәди ки, һеч бири гача билмәсин, амма Јули иҹазә вермәди. О, һамыја үзүб саһилә чыхмағы әмр етди. Булус неҹә демишдисә, елә дә олду — 276 нәфәрдән һеч кимә һеч нә олмады. «Беләликлә, һамы сағ-саламат саһилә чатды». Бәс ҝөрәсән онлар һара ҝәлиб чыхмышдылар? (Һәв. 27:44).

18—20. Малталыларын мисилсиз инсанпәрвәрлији өзүнү нәдә бүрузә верди вә Аллаһ һансы мөҹүзәни ҝөстәрди?

¹⁸ Сән демә, Булусҝил Сиҹилијанын ҹәнубунда јерләшән Малта адасына ҝәлиб чыхмышдылар. (« Һансы ада?» адлы чәрчивәјә бах.) Башга дилдә данышан  ада сакинләри онлара «мисилсиз инсанпәрвәрлик» ҝөстәрдиләр (Һәв. 28:2). Онлар илијинә кими исланан вә сојугдан тир-тир әсән бу јаделлиләр үчүн тонгал галадылар. Јағыша вә сојуға бахмајараг, оҹағын истиси онлары гызындырырды. Бу заман бир мөҹүзә баш верди.

¹⁹ Булус бош отурмајыб чырпы јығды. Ону тонгала атанда бир ҝүрзә пејда олуб онун әлиндән јапышды. Малталылар бунун илаһи ҹәза олдуғуну фикирләшдиләр a.

²⁰ Јерли сакинләр елә дүшүнүрдүләр ки, Булус илтиһабдан шишәҹәк. Бир елми мәнбәјә әсасән, орижинал мәтндә бу јердә «тибби термин» истифадә олунуб. Бу, тәәҹҹүблү дејил, чүнки һадисәни гәләмә алан «севимли һәким» Лука олуб (Һәв. 28:6; Кол. 4:14). Лакин Булус әлини силкәләјиб иланы ода атды, өзүнә исә һеч нә олмады.

21. а) «Һәвариләрин ишләри» китабынын тәкҹә бу парчасында Луканын мәлуматы дәгигликлә вердији неҹә мүшаһидә олунур? б) Булус һансы мөҹүзәләри ҝөстәрирди вә бу, малталылара неҹә тәсир бағышлады?

²¹ Јахынлыгда Публи адында торпаг саһиби јашајырды. Ола билсин, о, Рома һөкумәтинин Малта адасына тәјин етдији баш мәмур иди. Лука онун «аданын бөјүјү» олдуғуну дејир. Мараглыдыр ки, Малтада тапылан ики гәдим китабәдә дә мәһз Луканын ишләтдији титул јазылмышды. Публи Булусу вә онун јолдашларыны үч ҝүн гонаг сахлады. Анҹаг онун атасы хәстә иди. Јенә дә Лука вәзијјәти дәгигликлә тәсвир едир. О, тибби диллә кишинин хәстәлијинин нәдән ибарәт олдуғуну ҝөстәрәрәк јазыр ки, «о, ганлы исһал хәстәлијинә тутулмушду вә гыздырма ичиндә иди». Булус дуа едиб әлләрини кишинин үзәринә гојду вә о сағалды. Бу мөҹүзәдән һејрәтә дүшән ҹамаат башга хәстәләри дә онун јанына ҝәтирмәјә башладылар. Онлар һәмчинин Булуса вә онун јолдашларына һәдијјәләр ҝәтирирдиләр. Белә ки, гардашлар һеч нәдән корлуг чәкмирдиләр (Һәв. 28:7—10).

22. а) Луканын Ромаја сәјаһәтлә бағлы јаздыгларына бир профессор неҹә шәрһ вермишди? б) Нөвбәти фәсилдә нәји арашдыраҹағыг?

²² Булусун сәјаһәтинин бу фәсилдә арашдырдығымыз һиссәси хүсуси дәгигликлә вә ән хырда тәфәррүатларына кими тәсвир олунуб. Бир профессор демишди ки, Луканын һекајәти Мүгәддәс Китабда јер алан ән ҹанлы тәсвирләрдән биридир. Орада биринҹи әср ҝәмичилијинә аид тәфсилатлар вә Аралыг дәнизинин шәргиндәки шәраит сон дәрәҹә дәгигликлә тәсвир олунуб. Бурадан белә гәнаәтә ҝәлмәк олар ки, бу мәлуматлар ҝүндәликдән ҝөтүрүлүб јазылмышды. Бөјүк еһтимал вар ки, һәвари илә сәјаһәт едәркән Лука дәгиг гејдләр апарырды. Әҝәр беләдирсә, сәјаһәтин нөвбәти мәрһәләсиндә дә јазмаға чох шеј олаҹагды. Ҝөрәсән Ромаја чатанда Булусла нә баш верди? Буну нөвбәти фәсилдә арашдыраҹағыг.