«НӘ ИСӘ лазым олса, мәнә де, едим». Тәзәликҹә јасы дүшән достумуза вә ја гоһумумуза әксәријјәтимиз мәһз бу сөзләри сөјләјирик. Сөзсүз ки, биз буну сәмими-гәлбдән дејирик. Онун үчүн әлимиздән ҝәлән һәр шеји етмәјә һазырыг. Бәс јахыныны итирән инсан бизи чағырыб дејирми ки: «Филан ишдә мәнә көмәк ет»? Адәтән, јох. Демәли, әҝәр биз кәдәрли олана һәгигәтән дә көмәк етмәк вә тәсәлли вермәк истәјириксә, онда, ола билсин, өзүмүз тәшәббүс ҝөстәрмәли олаҹағыг.

Мүгәддәс Китабдакы бир мәсәлдә белә дејилир: «Мәгамында дејилән сөз ҝүмүш габда гызыл алмалара бәнзәр» (Мәсәлләр 15:23; 25:11). Нәји дејиб-демәмәји, нәји едиб-етмәмәји билмәк мүдрикликдир. Ашағыда јахыныны итирән инсанлара неҹә көмәк едә биләҹәјимизә даир бир нечә мәсләһәт ҝәтирилир.

Динләјин. Јагуб 1:19 ајәсиндә дејилир ки, «ешитмәјә һазыр» олмаг лазымдыр. Едә биләҹәјиниз ән бөјүк јахшылыглардан бири јахыныны итирәни динләмәклә онун дәрдинә шәрик олмагдыр. Бәзи инсанлар өлән һаггында, онун өлүмүнә сәбәб олан һадисә вә ја хәстәлик, јахуд онун өлүм ајағында кечирдији һиссләр барәдә данышмаға еһтијаҹ дуја биләрләр. Буна ҝөрә дә дејин: «Әҝәр онун һаггында данышмаг истәјирсәнсә, даныш». Гој данышыб-данышмамаға өзләри гәрар версинләр. Бир ҝәнҹ оғлан атасынын өлүмүнү хатырлајараг белә демишди: «Башгалары мәндән нәјин баш вердијини сорушанда вә сонра диггәтлә динләјәндә бу, мәнә һәгигәтән дә көмәк едирди». Сәбирлә вә шәфгәтлә динләјин. Ваҹиб дејил ки, үрәјини бошалдан адама дәрһал ҹаваб вә ја мәсләһәт верәсиниз. Гојун үрәји истәјән шеј һаггында данышсын.

Тәскинлик верин. Әлләриндән ҝәлән һәр шеји (јахуд билдијиниз һәгиги вә мүсбәт шеји) етдикләринә онлары әмин един. Онлара билдирин ки, кәдәр, гәзәб, виҹдан әзабы вә диҝәр һиссләри кечирмәләриндә гејри-ади бир шеј јохдур. Буна бәнзәр иткијә уғурла таб ҝәтирән таныдығыныз адамлар һаггында онлара данышын. Мәсәлләр 16:24 ајәсиндә дејилир ки, бу ҹүр «хош сөзләр... сүмүкләрә мәлһәмдир» (1 Салоникилиләрә 5:11, 14).

Дәстәк олун. Тәкҹә гонум-гоншунун ҝәлиб-ҝетдији илк ҝүнләрдә јох, һәтта бир нечә ај сонра башгалары ҝүндәлик һәјатларына гајытдыгда да өз дәстәјинизи әсирҝәмәјин. Белә етмәклә сиз дар ҝүндә достуну тәк гојмајан «әсл дост» олдуғу нузу ҝөстәрәҹәксиниз (Мәсәлләр 17:17). Ушағыны автомобил гәзасында итирән Тереса бөлүшүр: «Достларымыз һәр ахшам бир шеј тәшкил едирдиләр ки, евдә чох тәк галмајаг. Бу, бизә дахилимиздәки бошлуға таб ҝәтирмәјә көмәк едирди». Илләр сонра да тој вә ја өлүм ҝүнүнүн илдөнүмү иткини јашамыш адам үчүн ҝәрҝин вахт ола биләр. Нәјә ҝөрә һәмин тарихләри өз тәгвиминиздә гејд едиб, о ҝүнләрдә онларын јанында олмајасыныз, лазым ҝәләрсә, тәсәлли вермәјәсиниз?

Тәшәббүс ҝөстәрин. Һансыса ишдә көмәјә еһтијаҹ вармы? Бәлкә, ушаглара бахмаг лазымдыр, јахуд ҝәлән достларын вә гоһумларын галмаға јери јохдур? Адәтән, тәзәликҹә јасы дүшән адамлар о гәдәр сарсылырлар ки, һеч өзләринин нә едәҹәкләрини билмирләр, галды ки, башгаларына һансыса иши тапшырсынлар. Буна ҝөрә дә, әҝәр көмәјә еһтијаҹ олдуғуну ҝөрүрсүнүзсә, ҝөзләмәјин сиздән хаһиш етсинләр, өзүнүз тәшәббүс ҝөстәрин. (1 Коринфлиләрә 10:24; 1 Јәһја 3:17, 18 ајәләри илә мүгајисә един.) Әри вәфат едән бир гадын хатырлајыр: «Чохлары: “Бир шеј лазым олса, чәкинмә де”, — дејирдиләр. Анҹаг бир рәфигәм һеч нә сорушмадан јатаг отағына кечди, әрим өләндә кирләнмиш јорған-дөшәјин үзүнү чыхартды вә јуду. Диҝәри исә, бир ведрә су вә јујуҹу васитә ҝөтүрдү, әримин халчаја гусдуғу јерләрдә олан ләкәләри тәмизләди. Бир нечә һәфтә сонра јығынҹағын ағсаггалларындан бири иш палтарында, әлиндә аләтләр бизә ҝәлди вә деди: “Ҝөстәр ҝөрүм нәји тәмир етмәк лазымдыр”. Гапынын рәзәсини вә електрик ҹиһазыны тәмир етдијинә ҝөрә о гардаша елә миннәтдарам ки». (Јагуб 1:27 ајәси илә мүгајисә един.)

Гонагпәрвәр олун. Мүгәддәс Китаб бизә мәсләһәт ҝөрүр ки, «гонагпәрвәр олмағы да унутмајаг» (Ибраниләрә 13:2). Хүсусилә дә, кәдәрли оланлара гаршы гонагпәрвәр олмалыјыг. «Гапымыз һәмишә үзүнә ачыгдыр», демәкдәнсә, конкрет вахт вә саат тәјин един. Әҝәр онлар имтина етсәләр, дәрһал фикриниздән дашынмајын. Вахташыры онлары јенидән нәзакәтлә дәвәт един. Ола билсин, онлар башгаларынын јанында өз  һиссләрини ҹиловлаја билмәјәҹәкләриндән горхараг дәвәтинизи гәбул етмәмишдиләр. Јахуд бәлкә дә, белә бир вахтда јејиб-ичмәји, достларла вахт кечирмәји өзләринә ар билирләр. Мүгәддәс Китабда ады чәкилән гонагпәрвәр гадын Лидијаны јадыныза салын. Онун евиндә гонаг олан Лука дејир ки, Лидија онлары дилә тутуб евинә апармышды (Һәвариләрин ишләри 16:15).

Сәбирлә вә анлајышла јанашын. Јаслы инсанын илк вахтлар дедији сөзләрә чох тәәҹҹүбләнмәјин. Унутмајын ки, о гәзәбләнә вә өзүнү ҝүнаһкар һисс едә биләр. Бүтүн һирсини сизин үстүнүзә төкдүкдә әсәби һалда ҹаваб гајтармамаг үчүн сизә узагҝөрән вә сәбирли олмаг лазым ҝәлә биләр. «Шәфгәти, һәмчинин хејирхаһлығы, тәвазөкарлығы, мүлајимлији вә сәбри ҝејинин», — дејә Мүгәддәс Китаб мәсләһәт верир (Колослулара 3:12, 13).

Бирликдә дуа един. Итки үз вермиш инсанла бирликдә, һәмчинин онун үчүн дуа етмәјин дәјәрли олдуғуну унутмајын. Мүгәддәс Китабда дејилир: «Салеһин һәрарәтли дуасынын бөјүк тәсири вар» (Јагуб 5:16). Мәсәлән, онун үчүн дуа едилдијини ешитмәси она виҹдан әзабындан азад олмаға көмәк едә биләр. (Јагуб 5:13—15 ајәләри илә мүгајисә един.)

Нә дејәҹәјинизи, јахуд нә едәҹәјинизи билмәдијиниз үчүн кәнара чәкилмәјин. «Мәнҹә, онлар инди тәк галсалар, даһа јахшы олар», — дејә дүшүнә биләрик. Анҹаг әслиндә бу фикрин архасында сәһв бир шеј демәк вә ја етмәк горхусу дура биләр. Достларын, гоһумларын, јахуд һәмиманлыларын узаг дурмасы јаслы адамын өзүнү даһа да тәнһа һисс етмәсинә вә кәдәринин артмасына ҝәтириб чыхараҹаг. Јадда сахлајын ки, адәтән, садә сөзләр вә һәрәкәтләр инсана даһа јахшы тәсир едир (Ефеслиләрә 4:32). Тәкҹә јанында олмағымыз артыг ону руһландыра биләр. (Һәвариләрин ишләри 28:15 ајәси илә мүгајисә един.) Гызынын өлдүјү ҝүнү хатырлајараг Тереса дејир: «Бир саатын ичиндә бүтүн хәстәхананын дәһлизи дост-танышларла долмушду, ағсаггалларын да һамысы өз арвадлары илә орада идиләр. Гадынлардан бәзиләри һеч сачларындан бигудини ачмаға маҹал тапмамышдылар, бир башгалары исә иш палтарында идиләр. Онлар бүтүн ишләрини атыб дәрһал ҝәлмишдиләр. Чохлары нә демәк лазым олдуғуну билмәдикләрини сөјләјирдиләр. Лакин бу ваҹиб дејилди, әсас о иди ки, онлар бизим јанымызда идиләр».

Кәдәри унутмаға онлары мәҹбур етмәјин. Онлары сакитләшдирмәк үчүн «даһа бәсдир, ағлама» демәк истәјә биләрик. Амма ағламаға мане олмамаг даһа јахшы оларды. Әринин өлүмүнү јадына салараг Катрин дејир: «Мәним фикримҹә, јаслы инсана дујдуғу һиссләри бүрузә вермәјә вә үрәјини бошалтмаға имкан вермәк ваҹибдир». Онлара һансы һиссләри кечирмәли олдуглары илә бағлы ҝөстәришләр вермәјин. Онларын јараларыны гопармамағы фикирләшәрәк өз һиссләринизи ҝизләтмәјә чалышмајын. Әксинә, Мүгәддәс Китаб бизә ағлајанларла ағламағы мәсләһәт ҝөрүр (Ромалылара 12:15).

Өзләри буна һазыр олмајынҹа, өлән адамын палтарларыны вә ја она мәхсус олан әшјалары евдән чыхармағы мәсләһәт ҝөрмәјә тәләсмәјин. Бизә елә ҝәлә биләр ки, өләни хатырладан әшјалары евдән чыхартмаг даһа јахшы оларды, чүнки онлар инсана өз кәдәрини унутмаға мане олур. Анҹаг «ҝөздән узаг, көнүлдән ираг» мәсәлини бу вәзијјәтә аид етмәк олмаз. Инса на мәрһумун әшјаларыны евдән узаглашдырмаға һазыр олмаг үчүн вахт тәләб олуна биләр. Кичик оғлу Јусифи вәһши һејванларын парчаладығыны ешидәндә Јагубун нә етдијини јадыныза салын. Мүгәддәс Китабда јазылыб ки, Јусифин ганлы палтарыны ҝөрәндә Јагуб узун мүддәт оғлу үчүн јас тутду. Бүтүн оғуллары вә гызлары она тәсәлли вермәк үчүн јығышды, анҹаг о тәсәлли тапмаг истәмәди (Јарадылыш 37:31—35).

«Јенә ушағыныз олар» демәјин. Өвладыны итирән бир ана хатырлајыр: «Әтрафдакыларын “јенә ушағын олар” демәси мәни әсәбләшдирирди». Ола билсин, онлар бу сөзләри јахшы нијјәтдән ирәли ҝәләрәк дејирләр, лакин бу, гүссә чәкән валидејнләри гылынҹ кими јаралаја биләр, чүнки бунунла онлар маһијјәт етибарилә, башга ушағын өләнин јерини верә биләҹәјини демиш олурлар (Мәсәлләр 12:18). Бир ушағы башгасы илә әвәз етмәк  мүмкүн дејил. Нә үчүн? Чүнки һәр ушағын өз јери вар.

Мәрһум һаггында данышмагдан чәкинмәк лазым дејил. Бир ана дејир: «Чохлары оғлум Ҹиминин адыны белә чәкмир, онун һаггында данышмырдылар. Дүзүнү десәм, башгаларынын белә давранмасы мәним бир аз хәтримә дәјирди». Буна ҝөрә дә өләнин ады чәкилән кими сөһбәти дәјишмәк лазым дејил. Јахыныны итирән адамдан өлән әзизи һаггында данышмаг истәјиб-истәмәдијини сорушун. (Әјјуб 1:18, 19 вә 10:1 ајәләри илә мүгајисә един.) Достларын мәрһум һаггында јахшы данышмасы вә ону севдирән ҝөзәл кејфијјәтләриндән сөз ачмасы әзизини итирән бәзи инсанлара хош тәсир бағышлајыр. (Һәвариләрин ишләри ­9:36—39 ајәләри илә мүгајисә един.)

«Бәлкә дә белә олмасы јахшы иди» демәјин. Баш верән бәдбәхтликдә нә исә мүсбәт бир шеј тапмаға чалышмаг кәдәрли оланы һеч дә руһландырмыр (1 Салоникилиләрә 5:14). Анасынын өлүмүнү хатырлајан бир ҝәнҹ гыз дејир: «Јаныма ҝәләнләр: “О, артыг әзаб чәкмир” вә ја “һеч олмаса инди онун јери раһатдыр” дејирдиләр. Лакин мән бу сөзләри ешитмәк истәмирдим». Бу ҹүр сөзләр әзизини итирән инсанда елә тәәссүрат ојада биләр ки, кәдәрләнмәјә дәјмәз вә бу итки елә дә бөјүк әһәмијјәт кәсб етмир. Анҹаг онлар әзизләринин һәсрәтини чәкдикләри үчүн чох кәдәрләнә биләрләр.

Јахшы оларды ки, «мән сәнин кечирдијин һиссләри баша дүшүрәм» демәјәсиниз. Доғруданмы баша дүшүрсүнүз? Мәсәлән, әҝәр өзүнүз белә итки илә үзләшмәмисинизсә, ушағыны итирән валидејнин һиссләрини неҹә баша дүшә биләрсиниз? Һәтта сизин дә башыныза белә һадисә ҝәлибсә, бу о демәк дејил ки, һамы сизин кечирдијиниз һиссләри кечирир. (Мәрсијәләр 1:12 ајәси илә мүгајисә един.) Диҝәр тәрәфдән, әҝәр мүнасибдирсә, әзиз адамынызын вәфат етмәсинә неҹә таб ҝәтирдијиниз һагда данышмағынызын фајдасы дәјә биләр. Гызы өлдүрүлән бир ана гејд едир ки, башга бир гадынын өз гызынын өлүмүндән сонра нормал һәјата неҹә гајытдығыны данышмасы она тәскинлик вермишди. О хатырлајыр: «Гызынын өлүмүнү јашамыш бу ана сөһбәтинә “мән сәнин һиссләрини баша дүшүрәм” демәклә башламады. О, садәҹә олараг мәнә өз һиссләри һаггында данышды вә имкан верди ки, мән өзүм бир нәтиҹәјә ҝәлим».

Кәдәрли инсана көмәк етмәк үчүн сизин тәрәфиниздән шәфгәт, узагҝөрәнлик вә бол мәһәббәт тәләб олунур. Кәдәрли инсанын сиздән көмәк истәмәсини ҝөзләмәјин. Садәҹә: «Нә исә лазым олса, мәнә де...» — демәјин. «Нә исә»ни өзүнүз тапын, сонра да өзүнүз тәшәббүс ҝөстәрин.

Амма ҹаваб тәләб едән башга суаллар да вар: Мүгәддәс Китаб дирилмәјә даир һансы үмиди верир? Бу, сизин вә өлән әзизиниз үчүн һансы мәнаны дашыјыр? Бунун һәгиги үмид олдуғуна неҹә әмин ола биләрик?