ФӘСИЛ 19
«Чај ахдығы һәр јерә һәјат ҝәтирәҹәк»
МӘЗМУН: Мәбәддән ахан чајла бағлы ҝөрүнтүнүн гәдимдә, бу ҝүн вә ҝәләҹәкдә јеринә јетмәси
1, 2. Һизгијал 47:1—12 ајәләринә әсасән, Һизгијал нәјин шаһиди олур? (Фәслин әввәлиндәки шәклә бахын.)
БУ КИ, әсл мөҹүзәдир! Мәбәдин кандарынын алтындан булаг гајнајыр. Булағын бүллур кими шәффаф сују мәбәдин шәрг дарвазасынын јахынлығындан ахыб кечир. (Һизгијал 47:1—12 ајәләрини охујун.) Мәләк Һизгијалы сујун кәнары илә апарыр. Онлар мәбәддән узаглашдыгҹа мәләк арабир јолу өлчүр. О, бир нечә дәфә Һизгијалы судан кечирдир вә һәр дәфәсиндә су хејли дәринләшир. Бир гәдәр сонра су ҝур чаја чеврилир вә елә дәринләшир ки, ону анҹаг үзүб кечмәк олар.
2 Һизгијала мәлум олур ки, чај ахыб Өлү дәнизә төкүлүр вә дәнизин шор, ҹансыз суларына гарышдығы јердә дәниз сулары шәфа тапыр, һәмин јерләрдә балыглар гајнашыр. Чајын һәр ики саһили бојунҹа ҹүрбәҹүр ағаҹлар битир. Онлар һәр ај бар ҝәтирир, јарпаглары исә шәфа верир. Јәгин Һизгијал бүтүн бунлары ҝөрәндә гәлби раһатлыг тапыр, үрәјиндә үмид јараныр. Ҝәлин ҝөрәк Һизгијалын мәбәдлә бағлы ҝөрдүјү ҝөрүнтүнүн бу һиссәси онун үчүн вә әсарәтдә олан јәһудиләр үчүн һансы мәнаны кәсб едир вә бу ҝөрүнтүнүн бизим дөврә һансы аидијјәти вар.
Чајын әсирликдә олан јәһудиләр үчүн мәнасы
3. Нәјә ҝөрә јәһудиләр Һизгијалын ҝөрдүјү чајы һәгиги мәнада гәбул етмирдиләр?
3 Гәдимдә јашајан јәһудиләр, сөзсүз ки, ҝөрүнтүдәки чајы һәгиги мәнада гәбул етмирдиләр. Јәгин ҝөрүнтүнүн бу һиссәси дирчәлишлә бағлы башга пејғәмбәрлији онларын јадына салмышды. Бу пејғәмбәрлији Јуил пејғәмбәр, еһтимал ки, ики әср әввәл јазмышды. (Јуил 3:18 ајәсини охујун.) Јәһуди әсирләр Јуилин сөзләрини охујанда дүшүнмүрдүләр ки, һәрфи мәнада дағлардан ширин шәраб дамаҹаг, тәпәләрдән сүд ахаҹаг, јахуд Јеһованын евиндән бир чешмә чыхаҹаг. Онлар Һизгијал пејғәмбәрин ҝөрдүјү ҝөрүнтүнүн дә һансыса һәгиги чај барәдә олдуғуну фикирләшмирдиләр *. Белә исә Јеһова онлара һансы хәбәри чатдырмаг истәјирди? Бу сәһнәнин бәзи һиссәләринин мәнасыны Мүгәддәс Јазыларын көмәји илә баша дүшмәк олур. Бу фәсилдә исә бу парчадакы үч мәгама нәзәр салаҹағыг. Бу үч мәгам бизә бирмәналы шәкилдә әминлик һисси ашылајаҹаг.
4. а) Ҝөрүнтүдәки чај барәдә ешидән јәһуди әсирләр һансы немәтләри алаҹагларына үмид едә биләрдиләр? б) Мүгәддәс Китабда чај вә су сөзләринин дашыдығы мәна бизи Јеһованын Өз халгына немәтләр верәҹәјинә неҹә әмин едир? («Немәтләр ҝәтирән чајлар» адлы чәрчивәјә бахын.)
4 Немәтләр ҝәтирән чај. Мүгәддәс Китабда чај вә су, адәтән, Јеһованын һәјат верән немәтләрини тәмсил едир. Һизгијал чајын мәбәддән ахдығыны ҝөрмүшдү. Демәли, Аллаһын халгы бу ҝөрүнтүдән ваҹиб бир һәгигәти баша дүшмәли иди: нә гәдәр ки, онлар пак шәкилдә ибадәт едирләр Јеһова һәјат верән руһани немәтләри онларын башындан төкәҹәк. Бәс сөһбәт һансы немәтләрдән ҝедир? Онлар јенә дә каһинләрдән руһани нәсиһәтләр алаҹагдылар. Мәбәддә гурбанлар ҝәтириләҹәкди вә беләҹә, архајын олаҹагдылар ки, ҝүнаһлары үчүн кәффарә верилиб (Һизг. 44:15, 23; 45:17). Беләликлә, онлар јенидән тәмиз олаҹагдылар, санки, мәбәддән ахан пак суда јујунуб тәмизләнәҹәкдиләр.
5. Ҝөрүнтүдәки чај немәтләр һагда нә дејир?
5 Бәс Јеһованын немәтләри һамыја чатаҹаг? Әҝәр кимдәсә бунунла бағлы шүбһәләр олмушдурса, ҝөрүнтү бу шүбһәләри арадан галдырмышды. Белә ки, ҝөрүнтүдә чај мөҹүзәви сурәтдә ҝет-ҝедә енләнир вә һарадаса бир километр јарымдан сонра ҝур чаја чеврилир (Һизг. 47:3—5). Вәтәнә дөнән јәһудиләрин сајы артдыгҹа Јеһова онларын тәләбатыны өдәмәк үчүн немәтләрини дә артыраҹагды. Беләликлә, чај боллуг рәмзи иди.
6. а) Бу пејғәмбәрлик сәһнәсиндә нә вәд едилир? б) Ҝөрүнтүдә һәмчинин һансы хәбәрдарлыг јер алыр? (Һашијәјә бахын.)
6 Һәјат верән сулар. Һизгијалын ҝөрдүјү ҝөрүнтүдә чај Өлү дәнизә ахыб онун бөјүк һиссәсини ҹанландырырды. Бу суларын төкүлдүјү јердә о гәдәр зәнҝин балыг нөвү вар иди ки, онлар Бөјүк дәниздә, јәни Аралыг дәнизиндә олан балыгларла мүгајисә едилирди. Өлү дәниз саһилиндә, бир-бириндән хејли аралы јерләшән ики шәһәр арасында һәтта балыгчылыг сәнајеси дә фәалијјәт ҝөстәрирди. Мәләк деди: «Чај ахдығы һәр јерә һәјат ҝәтирәҹәк». Анҹаг Јеһованын евиндән ахан су Өлү дәнизин һәр тәрәфинә ҝедиб чатмырды. Мәләк деди ки, бәзи батаглыг саһәләр шәфа тапмајаҹаг, су ора ҝедиб чыхмајаҹаг. Һәмин јерләр шоранлыг олаҹаг * (Һизг. 47:8—11). Бу пејғәмбәрлик сәһнәси вәд верир ки, пак ибадәт инсанлары ҹанландыраҹаг, дирчәлдәҹәк. Лакин бурада бир хәбәрдарлыг да вар: һеч дә һамы Јеһованын немәтләрини гәбул етмәјәҹәк, һамы шәфа тапмајаҹаг.
7. Чајын саһилиндәки ағаҹлар јәһудиләри нәјә әмин едирди?
7 Бар ҝәтирән шәфалы ағаҹлар. Бәс чај кәнарындакы ағаҹлар барәдә нә демәк олар? Онлар бу ҝөзәл сәһнәни һәм зәнҝинләшдирир, һәм дә она мәна гатыр. Һизгијал вә онун сојдашлары бу ағаҹларын һәр ај бар ҝәтирдијини, онларын дадлы мејвәләрини дүшүнәндә, сөзсүз ки, ләззәт дујурдулар. Бу сәһнә онлары бир даһа әмин едирди ки, Јеһова онлары руһани ҹәһәтдән гидаландыраҹаг. Үстәлик, ағаҹларын јарпаглары шәфалы иди (Һизг. 47:12). Јеһова билирди ки, әсирликдән гајыдан јәһудиләрә руһани ҹәһәтдән шәфа вермәк лазым ҝәләҹәк. О, мәһз буну онлара вәд едирди. Јеһованын онлара неҹә шәфа вердији дирчәлишлә бағлы диҝәр пејғәмбәрликләрдә ҝөстәрилир. Бу барәдә бу нәшрин 9-ҹу фәслиндә данышылыб.
8. Нәдән ҝөрүнүр ки, Һизгијалын ҝөрдүјү ҝөрүнтү ҝәләҹәкдә там мәнада јеринә јетәҹәкди?
8 Доггузунҹу фәсилдә һәм дә арашдырылмышды ки, сүрҝүндән ҝәлән јәһудиләрин дөврүндә бу пејғәмбәрликләр гисмән јеринә јетди. Буна сәбәбкар халгын өзү олду. Онлар тез-тез әјри јола дүшүр, Аллаһа аси чыхыр вә пак ибадәтә биҝанә јанашырдылар. Белә олан һалда Јеһова неҹә онлара немәтләр верә биләрди?! Мөмин инсанлар бу ҹүр сојдашларынын һәрәкәтләриндән әзаб чәкир, мәјус олурдулар. Лакин онлар билирдиләр ки, Јеһованын вәдләри һеч вахт боша чыхмыр. Онлар һәмишә јеринә јетир. (Јушә 23:14 ајәсини охујун.) Беләликлә, Һизгијалын ҝөрдүјү ҝөрүнтү ҝениш мәнада јеринә јетмәли иди. Бәс бу нә вахт олаҹагды?
Чајын индики дөврдә мәнасы
9. Һизгијалын мәбәдлә бағлы ҝөрдүјү ҝөрүнтү нә вахт ҝениш мигјасда јеринә јетмәли иди?
9 Бу нәшрин 14-ҹү фәслиндә дејилдији кими, Һизгијалын мәбәдлә бағлы ҝөрдүјү ҝөрүнтү «заманын сонунда», пак ибадәтин мисли ҝөрүнмәмиш шәкилдә уҹалдығы бир вахтда даһа ҝениш мигјасда јеринә јетир (Әшј. 2:2). Һизгијалын ҝөрдүјү ҝөрүнтүнүн бу һиссәси һазырда һансы мәнада јеринә јетир?
10, 11. а) Бу ҝүн һансы немәтләри алырыг? б) Ахырзаманда Јеһова һәгигәтин пак суларыны неҹә артырыб?
10 Немәтләр ҝәтирән чај. Јеһованын евиндән ахан су бу ҝүн алдығымыз һансы немәтләри бизә хатырладыр? Бизи руһани ҹәһәтдән сағлам едән вә гидаландыран бүтүн немәтләри. Бу немәтләрдән ән өнәмлиси инсаны тәмизләмәк гүввәсинә малик олан фидјә гурбанлығыдыр. Бу гурбанлығын сајәсиндә ҝүнаһларымыз бағышланыр. Аллаһын Кәламындакы пак һәгигәтләр дә һәјат верән, тәмизләјән суја бәнзәјир (Ефес. 5:25—27). Бәс бу немәтләри неҹә алырыг?
11 1919-ҹу илдә ҹәми бир нечә мин адам Јеһоваја ибадәт едирди. Онлар лазыми руһани гиданы вахтлы-вахтында алырдылар. Сонракы онилликләр әрзиндә онларын сајы артды. Бу ҝүн Аллаһын халгынын үзвләринин сајы сәккиз милјону кечиб. Бәс һәгигәтин пак сулары бу гәдәр инсана бәс едир? Бәли! Онлара Мүгәддәс Китабдакы чохлу сајда һәгигәтин мәнасы изаһ олунуб. Аллаһын халгы өтән әсрдә милјардларла Мүгәддәс Китаб, журнал, брошүр, китаб вә буклет алыб. Һизгијалын ҝөрүнтүдә ҝөрдүјү чајын сују кими, пак һәгигәт сулары да бүтүн дүнјада Аллаһы ахтаран инсанларын тәләбатыны өдәмәк үчүн сүрәтлә артыб. Узун мүддәтдир ки, Мүгәддәс Китаба әсасланан нәшрләрин чап версијасы чыхыр. Инди исә jw.org сајтында бу нәшрләрин 900-дән чох дилдә електрон версијасы вар. Бу һәгигәт сулары сәмими инсанлара неҹә тәсир едир?
12. а) Һәгигәт хәбәри инсанлара неҹә фајда ҝәтирир? б) Ҝөрүнтүдә бизим үчүн һансы хәбәрдарлыг вар? (Һәмчинин һашијәјә бахын.)
12 Һәјат верән сулар. Мәләк Һизгијала деди: «Чај ахдығы һәр јерә һәјат ҝәтирәҹәк». Һәгигәт хәбәринин бәрпа едилмиш руһани өлкәјә ҝәлән һәр кәсә неҹә чатдығы барәдә бир дүшүнүн. Мүгәддәс Китабдакы һәгигәтләр милјонларла инсана һәјат вә руһани шәфа верир. Лакин ҝөрүнтүдә бир хәбәрдарлыг вар. Һәр кәс бу һәгигәти горујуб сахламајаҹаг. Ҝөрүнтүдә Өлү дәнизин бәзи јерләри батаглыг олдуғу кими, бәзиләринин дә үрәји мүәјјән бир мәгамда күтләшир вә онлар һәгигәтә ујғун јашамагдан имтина едирләр *. Гој бу бәла биздән ираг олсун. (Ганунун тәкрары 10:16—18 ајәләрини охујун.)
13. Ҝөрүнтүдәки ағаҹлар бизә һансы руһландырыҹы фикри чатдырыр?
13 Бар ҝәтирән шәфалы ағаҹлар. Чајын кәнарындакы ағаҹлар бизә дә руһландырыҹы хәбәр чатдырыр. Јадыныздадырса, һәмин ағаҹлар һәр ај дадлы мејвә ҝәтирирди, јарпаглары исә шәфалы иди (Һизг. 47:12). Беләликлә, онлар бизә хатырладыр ки, ибадәт етдијимиз Јеһова Аллаһ сәхавәтлә бизи руһани ҹәһәтдән једиздирир вә шәфа верир. Руһани ҹәһәтдән шәфа тапмаг исә һазырда ән ваҹиб мәсәләдир. Бу ҝүн дүнја руһани мәнада хәстә вә аҹ-јалаваҹдыр. Амма Јеһова бизә бол-бол немәтләр бәхш едир. Һеч елә олмајыбмы ки, журналларымызын бириндә һансыса мәгаләни охујуб гуртаранда, топлантыда сонунҹу нәғмәни охујанда, һансыса видеоја вә ја ајлыг програма бахыб гуртаранда бу руһани гидаја ҝөрә үрәјиниз миннәтдарлыгла долуб-дашсын? Бәли, Јеһова бизи јахшы бәсләјир (Әшј. 65:13, 14). Бәс алдығымыз руһани гида руһани сағламлығымыза неҹә фајда ҝәтирир? Мүгәддәс Китаб әсасында алдығымыз мәсләһәтләр бизә әхлагсызлыг, тамаһкарлыг, имансызлыг кими дүшмәнләри мәғлуб етмәјә көмәк едир. Јеһова мәсиһиләрин ҹидди ҝүнаһын төрәтдији руһани хәстәликдән шәфа тапмасы үчүн бир гурулуш да тәшкил едиб. (Јагуб 5:14 ајәсини охујун.) Доғрудан да, Јеһова ҝөрүнтүдәки ағаҹларын тәмсил етдији немәтләри башымыздан төкүр.
14, 15. а) Ҝөрүнтүдәки шәфа тапмамыш батаглыг јерләрдән һансы ибрәт дәрсини ҝөтүрүрүк? б) Ҝөрүнтүдәки чај бизә һансы фајданы ҝәтирир?
14 Бу ҝөрүнтүдән, даһа конкрет десәк, шәфа тапмајан батаглыг јерләрдән өзүмүзә ибрәт дәрси дә ҝөтүрмәлијик. Биз һеч вахт истәмәрик ки, һәјатымыза ахан немәтләрин гаршысыны кәсәк. Руһани хәстәлијә тутулмуш бу дүнјадакы инсанлар кими олмаг, шәфа тапмагдан имтина етмәк әсл фаҹиә оларды (Мәт. 13:15). Бунун әксинә олараг, биз чајын немәтләриндән севә-севә фајдаланмалыјыг. Биз Аллаһын Кәламындакы пак һәгигәт суларыны ләззәтлә ичәндә, тәблиғ едиб бу һәгигәти инсанлара чатдыранда, садиг нөкәрин тәлим вердији ағсаггаллардан ҝөстәриш, тәсәлли вә көмәк аланда Һизгијалын ҝөрүнтүдә ҝөрдүјү чајы јадымыза сала биләрик. Бу чај ахдығы һәр јерә һәјат вә шәфа ҝәтирир!
15 Бәс ҝөрүнтүнүн чајла бағлы һиссәси ҝәләҹәкдә неҹә јеринә јетәҹәк? Немәтләр ҝәтирән бу чај ән енли вә ән дәрин сәвијјәјә Ҹәннәтдә чатаҹаг.
Ҝөрүнтүнүн Ҹәннәтдә јеринә јетмәси
16, 17. а) Ҹәннәтдә чај һансы мәнада бөјүк олаҹаг? б) Ҝөрүнтүдәки чај Ҹәннәтдә бизә һансы немәтләри бәхш едәҹәк?
16 Тәсәввүр един, Ҹәннәтдәсиниз. Достларынызын, аиләнизин әһатәсиндә һәјаты долу-долу јашајырсыныз. Ҝөрүнтүдәки чајын мәнасыны арашдырдыгҹа һәмин һәјаты тәсәввүрүнүздә даһа ајдын ҹанландыра биләҹәксиниз. Ҝәлин бир даһа бу ҝөрүнтүдәки үч мәгамы нәзәрдән кечирәк.
17 Немәтләр ҝәтирән чај. Ҝөрүнтүдәки чај Ҹәннәтдә гат-гат бөјүк олаҹаг, чүнки о, тәкҹә руһани јох, һәм дә физики фајда ҝәтирәҹәк. Исанын миниллик һакимијјәти дөврүндә Аллаһын Падшаһлығы садиг инсанлара фидјәдән даһа чох фајдаланмаға көмәк едәҹәк. Онлар тәдриҹән камиллијә јетишәҹәкләр. Артыг хәстәлик олмајаҹаг, һәкимләрә, үмумијјәтлә тибб ишчиләринә, хәстәханалара еһтијаҹ галмајаҹаг. Һәјат сују Армаҝеддонда сағ галан, бөјүк мүсибәтдән чыхан бөјүк издиһам үчүн ахаҹаг (Вәһј 7:9, 14). Бу су чох мөһтәшәм олаҹаг, анҹаг сонра о гәдәр әзәмәтли олаҹаг ки, илкин һалы бунун јанында кичик бир чешмәјә бәнзәјәҹәк. Һизгијалын ҝөрдүјү ҝөрүнтүдәки кими, чај артан тәләбаты өдәмәк үчүн ҝенишләнәҹәк.
18. Мәсиһин миниллик һакимијјәти дөврүндә «һәјат сују» ахан чај һансы мәнада селә чевриләҹәк?
18 Һәјат верән сулар. Мәсиһин миниллик һакимијјәти дөврүндә «һәјат сују» ахан чај селә чевриләҹәк (Вәһј 22:1). Милјонларла, һәтта милјардларла инсан дириләҹәк. Онлара Ҹәннәтдә әбәди јашамаг имканы вериләҹәк. Јеһованын Падшаһлыг васитәсилә вердији немәтләрдән бири дә өлүмүн дустағы олан сонсуз сајда инсанын һәјата гајытмасы олаҹаг (Әшј. 26:19). Бәс дириләнләрин һамысы әбәди јашајаҹаг?
19. а) Ҹәннәтдә јени һәгигәт суларынын олаҹағыны нә ҝөстәрир? б) Бәзи инсанлар һансы мәнада шоран саһәјә бәнзәјәҹәк?
19 Һәр кәс өзү сечим етмәли олаҹаг. Һәмин вахт јени тумарлар ачылаҹаг. Демәли, Јеһованын вердији тәравәтләндириҹи сулара јени һәгигәтләр, јени руһани ҝөстәришләр дахил олаҹаг. Бу барәдә дүшүнәндә адамын үрәји вәҹдә ҝәлир. Бунунла белә, һәмин немәтләри рәдд едән, Јеһованын итаәтиндән чыхан инсанлар да олаҹаг. Ола билсин, бәзи адамлар бу мин ил әрзиндә үсјан едәҹәк, амма онлара Ҹәннәтдәки асајиши позмаға изин верилмәјәҹәк (Әшј. 65:20). Јәгин һәмин вахт јадымыза Һизгијалын ҝөрдүјү ҝөрүнтү, батаглыг, шоран саһәләр дүшәҹәк. Инад едиб һәјат сујундан ичмәмәк чох бөјүк ахмаглыгдыр. Миниллик һакимијјәтдән сонра исә үсјанкар инсанлар Шејтанын тәрәфини тутаҹаг. Јеһованын адил һакимијјәтини рәдд едәнләрин һамысыны ејни агибәт ҝөзләјир. Онлар әбәдилик мәһв едиләҹәк (Вәһј 20:7—12).
20. Мин ил әрзиндә фәалијјәт ҝөстәрәҹәк һансы гурулуш бизә Һизгијалын ҝөрдүјү ағаҹлары хатырладыр?
20 Бар ҝәтирән шәфалы ағаҹлар. Јеһова истәмир ки, бизләрдән кимсә әбәди һәјат әнамыны итирсин. Бу ҝөзәл имканы әлдән вермәјәк дејә, О, јенә дә Һизгијалын ҝөрдүјү ағаҹлара бәнзәр бир тәдбир тәшкил едәҹәк. Ҹәннәтдә Јеһова бизә һәм физики, һәм дә руһани немәтләр бәхш едәҹәк. Иса Мәсиһ вә онун 144 000 һәмвариси мин ил әрзиндә ҝөјдә падшаһлыг едәҹәк. 144 000 нәфәр һәмчинин каһин хидмәтини иҹра едәҹәк вә Мәсиһин вердији фидјәни тәтбиг едәрәк садиг инсанлары камиллијә чатдыраҹаг (Вәһј 20:6). Һәм физики, һәм дә руһани шәфа верән бу гурулуш бизә Һизгијалын чај кәнарында ҝөрдүјү, фајдалы мејвәләри вә шәфалы јарпаглары олан ағаҹлары хатырладыр. Һизгијалын ҝөрдүјү ҝөрүнтү һәвари Јәһјанын јаздығы пејғәмбәрликлә һәмаһәнҝдир. (Вәһј 22:1, 2 ајәләрини охујун.) Јәһјанын ҝөрдүјү ағаҹларын јарпаглары «халгларын шәфа тапмасы үчүндүр». 144 000 нәфәрин каһин кими иҹра етдији хидмәтдән милјонларла садиг инсан јарарланаҹаг.
21. Ҝөрүнтүдәки чај барәдә дүшүнәндә сиздә һансы һиссләр јараныр вә нөвбәти фәсилдә һансы мөвзу арашдырылыр? («Булаг чаја чеврилир» адлы чәрчивәјә бахын.)
21 Һизгијалын ҝөрүнтүдә ҝөрдүјү чај барәдә дүшүнәндә, јәгин гәлбиниз раһатлашыр, үрәјиниз үмидлә долур. Бизи гаршыда мөһтәшәм ҝәләҹәк ҝөзләјир. Бир дүшүнүн, Ҹәннәти тәсәввүр едә биләк дејә Јеһова мин илләр бундан әввәл пејғәмбәрликләр јаздырыб. О, вәдләринин ҝерчәкләшәҹәји дөвраны ҝөрмәјимиз үчүн сәбирлә бизи орада олмаға сәсләјир. Бәс сиз орада олаҹагсыныз? Бәлкә, сиздә суал јараныр ки, ҝөрәсән, Ҹәннәтдә сизин үчүн јер олаҹаг. Ҝәлин ҝөрәк Һизгијалын пејғәмбәрлијинин сон һиссәси бизи буна неҹә әмин едир.
^ Чох еһтимал ки, вәтәнләринин релјефинә јахшы бәләд олан әсир јәһудиләр баша дүшүрдү ки, бурада сөһбәт һәгиги чајдан ҝетмир. Чүнки чај чох һүндүр дағда олан мәбәддән ахырды, амма әслиндә белә бир дағ мөвҹуд дејилди. Бундан әлавә, ҝөрүнтүдән белә гәнаәтә ҝәлмәк оларды ки, чај истигамәтини дәјишмәдән дүмдүз ахыб, Өлү дәнизә төкүлүрдү. Һәмин әразинин релјефи исә буна јол вермирди.
^ Бәзи шәрһчиләр бунун мүсбәт мәна дашыдығыны дүшүнүр, онлар гејд едир ки, Өлү дәниз бөлҝәсиндә узун мүддәт дуз сәнајеси дә мөвҹуд олмушдур. Горујуҹу хассәсинә ҝөрә дуздан ҝениш истифадә олунурду. Лакин диггәт јетирин ки, ҝөрүнтүдә һәмин батаглыг јерләрин шәфа тапмајаҹағы вурғуланыр. Онлар ҹансыз галаҹаг, шәфа тапмајаҹаглар, чүнки Јеһованын евиндән ахан һәјат сулары онлара чатмајаҹаг. Демәли, бу һалда батаглыгларын шоран олмасы мәнфи мәна дашыјыр (Зәб. 107:33, 34; Әрм. 17:6).
^ Исанын тор мәсәли дә ејни мәнаны дашыјыр: тора чохлу балыг дүшүр. Анҹаг онларын һамысы јахшы балыг дејил. Јарарсыз балыглары атырлар. Беләликлә, Иса хәбәрдар етмишди ки, Јеһованын тәшкилатына ҝәлән инсанларын ичиндән хејли адам вахт кечдикҹә бу јолдан дөнәҹәк (Мәт. 13:47—50; 2 Тим. 2:20, 21).