А5
Инҹилдә Аллаһын ады
Мүгәддәс Китаб үзрә алимләр етираф едирләр ки, Аллаһын адыны ифадә едән тетраграмматон (יהוה) Төвратын орижинал мәтниндә тәхминән 7000 дәфә ишләнир. Лакин чохлары белә дүшүнүр ки, Инҹилин орижинал мәтниндә бу ад ишләнмәмишди. Бу сәбәбдән Инҹилин («Әһди-Ҹәдид») мүасир тәрҹүмәләринин әксәријјәтиндә Јеһова ады ишләнмир. Һәтта тетраграмматонун јазылдығы Төврат ситатларыны тәрҹүмә едәндә дә әксәр Инҹил тәрҹүмәчиләри Аллаһын адынын әвәзинә «Рәбб» сөзүнү ишләдирләр.
Бу тәрҹүмә һәмин әнәнәни изләмир, Инҹилдә Јеһова адыны 237 дәфә ишләдир. Бу ады ишләтмәји гәрара алан тәрҹүмәчиләр ики мүһүм амили әсас ҝөтүрмүшләр: 1) Бу ҝүн
мөвҹуд олан Инҹил әлјазмалары орижиналын өзү дејил. Әлимиздә олан минләрлә әлјазмаларын әксәријјәти орижинал әлјазмаларын јазылдығы вахтдан ән азы ики әср сонра јазылмышдыр. 2) Артыг о вахт әлјазмаларын үзүнү көчүрәнләр ја тетраграмматону јунанҹадан «Рәбб» мәнасыны верән Кириос сөзү илә әвәз етмиш, ја да белә дәјишиклијә мәруз галмыш әлјазмаларын үзүнү көчүрмүшләр.Јени Дүнја Тәрҹүмәси Комитәси белә гәнаәтә ҝәлмишдир ки, тетраграмматонун Инҹилин орижинал әлјазмаларында олмасына санбаллы сүбутлар вар. Белә гәрар ашағыдакы дәлилләрдән доғур:
-
Иса Мәсиһин вә һәвариләринин јашадығы дөврдә мөвҹуд олан Төвратын нүсхәләриндә бүтүн мәтн боју тетраграмматон ишләнирди. Әввәлләр дә демәк олар ки, бу факт мүбаһисә доғурмурду. Лакин Кумранда Төвратын биринҹи әсрә аид олан әлјазмалары тапыландан сонра буна һеч бир шүбһә јери галмады.
-
Иса Мәсиһин вә һәвариләринин јашадығы дөврдә Төвратын јунан дилиндәки тәрҹүмәләриндә тетраграмматон јазылырды. Әсрләр боју алимләр дүшүнүрдүләр ки, Төвратын јунан тәрҹүмәси олан Септуаҝинта әлјазмаларында тетраграмматон олмамышдыр. ХХ әсрин орталарында Септуаҝинтанын Иса Мәсиһин заманында мөвҹуд олмуш гәдим фрагментләри алимләрин өнүнә чыхарылды. Бу фрагментләрдә ибрани һәрфләрлә јазылмыш илаһи ада раст ҝәлинир. Бу ҝөстәрир ки, Иса Мәсиһин дөврүндә Мүгәддәс Јазыларын јунан дилиндә олан әлјазмаларында Аллаһын ады олмушдур. Лакин ерамызын ІѴ әсриндә Септуаҝинтанын Ватикан кодекси, Синај кодекси кими әсас әлјазмаларында (Јарадылышдан Мәлакијә гәдәр), әввәлки әлјазмалардан фәргли олараг, бу ад јох иди. Буна ҝөрә дә тәәҹҹүблү дејил ки, һәмин дөврдән галмыш әлјазмаларда Мүгәддәс Китабын Инҹил һиссәсиндә Аллаһын адына раст ҝәлинмир.
Иса Мәсиһ демишди: «Мән Атанын адындан ҝәлмишәм». О һәмчинин, бүтүн ишләрини Атасынын «ады илә» ҝөрдүјүнү вурғуламышды
-
Инҹилдә гејд едилир ки, Иса Мәсиһ тез-тез Аллаһын ады олдуғуну вурғулајыр вә бу ады инсанлара ачырды (Јәһја 17:6, 11, 12, 26). Иса Мәсиһ демишди: «Мән Атамын адындан ҝәлмишәм». О һәмчинин бүтүн ишләрини Атасынын «ады илә» ҝөрдүјүнү вурғуламышды (Јәһја 5:43; 10:25).
-
Инҹил Аллаһ тәрәфиндән Төвратын давамы олараг верилдији үчүн Јеһова адынын Инҹилин мәтниндән бирдән-бирә јох олмасы аһәнҝдарлығы позмуш
оларды. Тәхминән І әсрин орталарында Иса Мәсиһин давамчысы олан Јагуб Јерусәлимдәки мәсиһи иҹмасынын ағсаггалларына демишди: «Аллаһын диҝәр халглардан Өз адыны дашыјан бир халг тәшкил етмәк үчүн онлара илк дәфә неҹә нәзәр салдығыны Шәмун әтрафлы нәгл етди» (Һәвариләрин ишләрин 15:14). Әҝәр І әсрдә һеч ким Аллаһын адыны билмәсәјди, бу ады дилә ҝәтирмәсәјди, Јагубун бу сөзләри мәнтигсиз ҝөрүнәрди. -
Инҹилдә Аллаһын адынын гыса формасына раст ҝәлинир. Јунан мәтниндә, Вәһј 19:1, 3, 4, 6 ајәләриндә Аллаһын ады һаллелујаһ кәлмәсинин тәркибиндә ишләнир. Бу кәлмә «Јаһа алгыш един» мәнасыны верән ибрани ифадәсиндән әмәлә ҝәлир. «Јаһ» Јеһова адынын гыса формасыдыр. Инҹилдә јер алан бир сыра адлар мәһз Аллаһын адындан формалашыб. Јери ҝәлмишкән, сорғу мәнбәләриндә Иса адынын мәнасынын «Јеһова хиласдыр» олдуғу ҝөстәрилир.
-
Еркән јәһуди мәнбәләри јәһудиләрдән олан мәсиһиләрин өз јазыларында Аллаһын адыны истифадә етдикләрини ҝөстәрир. Ерамызын тәхминән 300-ҹү илиндә тәртибаты тамамланмыш Тосефтада (шифаһи ганунларын јазылы топлусу) шәнбә ҝүнүндә јандырылан мәсиһи јазылары барәдә дејилир: «Мүждәчиләрин китабларыны вә миним [јәһуди мәсиһиләр олдуглары ҝүман едилир] китабларыны одун ағзындан алан јохдур. Онларын илаһи адын јазылдығы јерләрлә бирликдә јериндәҹә јандырылмасына јол верилир». Ејни мәнбәдә ерамызын ІІ әсринин әввәлиндә јашамыш Ҹәлиләли Јосе адында раввинин сөзләри ситат ҝәтириләрәк дејилир ки, һәфтәнин башга ҝүнләриндә «јазылардан [мәсиһи јазылары нәзәрдә тутулур] илаһи ады кәсиб ҝөтүрүр вә сахлајырлар, галанлары исә јандырырлар».
-
Бәзи алимләр Инҹилдә Төвратдан ҝәтирилән ситатларда Аллаһын адынын јазылдығы еһтималыны гәбул едирләр. Мүгәддәс Китаб үзрә бир шәрһ китабында «Әһди-Ҹәдиддә Тетраграмматон» башлығы алтында јазылыб: «Әһди-Ҹәдид јазылары гәләмә алынанда Әһди-Әтигдән ҝәтирилән ситатларын мүәјјән гисминдә, јахуд
һамысында илаһи ад олан Јаһвенин, јәни тетраграмматонун јазылмасына мүәјјән дәлилләр мөвҹуддур» («The Anchor Bible Dictionary»). Ҹорҹ Һауард адында алим демишдир: «Еркән килсәнин ишләтдији јунанҹа Библијанын [Септуаҝинта] нүсхәләриндә һәлә дә тетраграмын јазылдығыны нәзәрә алсаг, Әһди-Ҹәдид јазычыларынын Мүгәддәс Јазылардан ҝәтирдикләри ситатларда тетраграмы горујуб сахладыглары гәнаәти ағлабатан ҝөрүнүр». -
Танынмыш Библија тәрҹүмәчиләри Инҹилдә Аллаһын адыны ишләтмишләр. Бу тәрҹүмәләрдән бәзиләри «Јени Јәһуда 14 ајәсиндә Jehová адыны ишләдир, үстәлик јүзә јахын һашијәдә ону мүмкүн тәрҹүмә варианты кими ҝәтирир. Јухарыда ады чәкилән тәрҹүмәләрдән чох-чох әввәл, ХѴІ әсрдән башлајараг, Инҹилин ибрани дилинә тәрҹүмәләриндә бир чох јерләрдә тетраграмматон ишләнмишдир. Алман дилиндә ән азындан он бир мүхтәлиф тәрҹүмәдә Инҹилдә Јеһова (јахуд ибрани формасынын транслитерасијасы олан Јаһве) ады ишләнир (дөрдүндә тәрҹүмәчиләр бу ады Рәбб сөзүндән сонра мөтәризәдә јазыблар). Јетмишдән чох алман тәрҹүмәсиндә исә илаһи ада һашијә вә ја шәрһләрдә раст ҝәлинир.
Дүнја Тәрҹүмәси»ндән хејли әввәл ишыг үзү ҝөрмүшдүр. Нүмунә үчүн ашағыдакылары ҝөстәрмәк олар: «A Literal Translation of the New Testament . . . From the Text of the Vatican Manuscript», Һерман Һејнфеттер (1863-ҹү ил); «The Emphatic Diaglott», Бенҹамин Уилсон (1864-ҹү ил); «The Epistles of Paul in Modern English», Ҹорҹ Баркер Стивенс (1898-ҹи ил); «St. Paul’s Epistle to the Romans», У. Г. Рутерфорд (1900-ҹү ил); «The New Testament Letters», Ҹ.У.Ч. Уонд, Лондон јепископу (1946-ҹы ил). Бундан әлавә, ХХ әсрин әввәлләриндә ишыг үзү ҝөрмүш испан дилиндәки тәрҹүмәдә тәрҹүмәчи Пабло Бессон -
Инҹилин јүздән артыг дилдәки тәрҹүмәләриндә Аллаһын ады ишләнир. Бир сыра Африка, Америка (һинди), Асија, Авропа вә Сакит океан адалары дилләриндәки тәрҹүмәләр илаһи ады јетәринҹә ишләдирләр (1742, 1743–ҹү сәһифәләрдәки сијаһыја бах). Бу нәшрләрин үзәриндә ишләмиш тәрҹүмәчиләр јухарыда садаланан сәбәбләрдән ирәли ҝәләрәк Аллаһын адыны ишләдибләр. Тәрҹүмәләрин бир нечәси бу јахынларда ишыг үзү
ҝөрмүшдүр. Мәсәлән, 1999-ҹу илдә чыхмыш «Rotuman Bible» (48 ајәдә 51 дәфә Jihova); 1989-ҹу илдә Индонезијада Батак Тоба дилиндә дәрҹ едилмиш тәрҹүмә (110 дәфә Jahowa).
Шүбһәсиз, Аллаһын адыны Инҹилә гајтармаг үчүн кифајәт гәдәр данылмаз әсаслар вардыр. Бу тәрҹүмәнин үзәриндә ишләјән тәрҹүмәчиләр Аллаһын адына дәрин һөрмәтдән вә илаһи горхудан ирәли ҝәләрәк орижинал мәтни тәһриф етмәји өзләринә рәва билмәмиш, мүгәддәс ады мәтндә ишләтмишләр (Вәһј 22:18, 19).