Бир аз өзүнүз барәдә данышын.

Атам мүһәндис-механик олуб; о, һәмишә мәнә ријазијјатдан, елмдән ағыздолусу данышарды. Ушаглыгда Јени Парис (Оһајо, АБШ) гәсәбәсиндәки евимизин јахынлығында олан чај вә ҝөлмәчәләрдәки битки вә һејванлары мәфтунлугла сејр едәрдим. Буна ҝөрә дә Пердју Университетинә дахил оланда еколоҝијаны арашдырмаг гәрарына ҝәлдим.

Динә марағыныз олубму?

Бәли, олуб. Атам мәни аид олдуғумуз лүтеран динини өјрәнмәјә тәшвиг етмишди. Мүгәддәс Китабын јазылдығы дилләрдән бирини — којнé дилини (үмуми јунан дили) өјрәндим. Мәндә Мүгәддәс Китаба гаршы дәрин еһтирам јаранды.

Тәкамүл нәзәријјәси барәдә нә фикирләширдиниз?

Аид олдуғум килсә тәкамүл нәзәријјәсини гәбул едирди. Һәмкарларым да она инанырды. Буна ҝөрә һеч вахт бу нәзәријјәјә шүбһә илә јанашмырдым. Амма Аллаһа да инанырдым. Мәнә елә ҝәлирди ки, тәкамүл вә Аллаһа инам бир-биринә зидд дејил. Мүгәддәс Китаба һөрмәт етсәм дә, онун Аллаһдан олдуғуну фикирләшмирдим.

Неҹә олду ки, Мүгәддәс Китаба мүнасибәтиниз дәјишди?

Јеһованын Шаһидләри Стив вә Сенди һәјат јолдашым Дебби илә вә мәнимлә сөһбәт етмәјә ҝәлмишдиләр. Онлар бизә изаһ етдиләр ки, Мүгәддәс Китаб елми китаб олмаса да, орада елмә зидд ҝедән һеч бир фикир јохдур. Мәсәлән, бир ајәдә дејилир: «Дүнја даирәси үзәриндә јашајан Одур» (Јешаја 40:22, «Китабы Мукаддес»). Диҝәр бир ајәдә исә јазылыб: «[Аллаһ] дүнјаны һечлијин үстүндән асыр» (Әјјуб 26:7). Һәмин вахтлар еколоҝијаны тәдгиг етмәк үчүн пејкдән чәкилән фотошәкилләрдән истифадә едирдим, буна ҝөрә дә бу ајәләри охујанда  мәни һејрәт бүрүдү. Бу сөзләр әсрләр өнҹә, һәлә Јерин күрә формасында вә фәзада асылы вәзијјәтдә олдуғуну тәсдиг едән һеч бир шәклин олмадығы вахтда гәләмә алынмышды. Стивлә Сенди бизә Мүгәддәс Китабы өјрәтдикҹә јеринә јетән пејғәмбәрликләр һагда өјрәндим вә дәјәрли мәсләһәтләр тапдым. Орада верилән изаһатлар мәни гане етди. Тәдриҹән әмин олдум ки, Мүгәддәс Китаб Аллаһын Кәламыдыр.

Һәјатын неҹә јарандығына даир нөгтеји-нәзәриниз нә вахтдан дәјишиб?

Бир ҝүн Стив Мүгәддәс Китабдан мәнә бу ајәни ҝөстәрди: «Рәбб Аллаһ јерин торпағындан адамы јаратды» (Јарадылыш 2:7). Елә бу, илк инсанын мөвҹудлуғуна даир рәсми сәнәддир. Ағлыма белә бир суал ҝәлди: ҝөрәсән, Мүгәддәс Китаб елми фактларла үст-үстә дүшүр? Стив мәнә тәклиф етди ки, буну өзүм арашдырым, мән белә дә етдим.

Тәкамүл һагда нә өјрәндиниз?

Чох шеј. Ҝөтүрәк бирини: тәкамүл нәзәријјәси нөвләрин неҹә әмәлә ҝәлдијини изаһ етмәјә чалышыр. Ҹанлылар үрәк, ағҹијәр вә ҝөз кими функсионал органлардан ибарәтдир. Һәтта микроскопик сәвијјәдә биз һүҹејрәләрдә фәалијјәт ҝөстәрән вә мөһтәшәм шәкилдә дизајн едилмиш «механизмләри» ҝөрүрүк. Һәмин механизмләр һарадан пејда олуб? Тәкамүлчүләр иддиа едирләр ки, ән јахшы механизмләри тәбиәт автоматик олараг өзү сечир, чүнки һәмин механизмләрә саһиб олан ҹанлылар һәјата даһа јахшы ујғунлаша билир. Лакин бу, механизмләрин һарадан пејда олдуғу суалына ҹаваб вермир. Мәнә мәлум олду ки, бир чох алимләрин һеч өзләри дә тәкамүлүн бу суала ҹаваб вердијинә инанмырлар. Зоолоҝија үзрә бир профессор мәнә ҝизлиҹә етираф етмишди ки, тәкамүлүн һеч бир нәзәријјәсинә инанмыр. Садәҹә ишини итирмәкдән горхдуғу үчүн өз фикирләрини дилә ҝәтирмир.

Еколоҝијаны билмәјиниз иманынызын мөһкәмләнмәсинә тәсир едирми?

Бәли, едир. Мәним ишимә ҹанлыларын бир-бири илә неҹә әлагәли олдуғуну арашдырмаг дахил иди. Тәбиәтдә бүтүн ҹанлылар нәдәнсә асылыдыр. Мәсәлән, ҝөтүрәк чичәкләрлә арылары. Чичәкләр елә јарадылыб ки, рәнҝи, әтри, ширәси вә гурулушу илә тозланмаг үчүн арылары өзләринә ҹәлб едир. Арылар да ејни заманда чичәкләрдән ширә сорур вә чичәк тозуну мајаланма үчүн башга биткијә апарыр. Ҝөрүндүјү кими, чичәкләр вә арылар бир-бириләринин тәләбатларыны тәмин едәҹәк шәкилдә јарадылыб.

Екосистемдә исә гаршылыглы асылылыг даһа ҝениш мигјасда мүшаһидә олунур. Екосистем минләрлә нөв һејван, битки, бактерија вә ҝөбәләјин бирҝә јашадығы бир мүһитдир. Бүтүн һејванлар гида вә оксиҝен бахымындан биткиләрдән, чичәк ачан биткиләрин әксәријјәти исә һејванлардан асылыдыр. Екосистемин олдугҹа мүрәккәб вә орадакы ҹанлыларын зәриф олмаларына бахмајараг, онлар мин илләрлә мөвҹуд ола биләр. Әтраф мүһитә чиркләнмә нәтиҹәсиндә зәрәр дәјсә белә, буна сәбәб олан амилләр арадан галдырылдыгда мүрәккәб екосистем өзү-өзүнү бәрпа едир. Јерин екосистеминин өзү-өзүнү бәрпа етмәк баҹарығы һагда дүшүнәндә һәр дәфә әмин олурам ки, һәјаты јарадан Аллаһдыр.

Нәјә ҝөрә Јеһованын Шаһиди олмаг гәрарына ҝәлдиниз?

Инсанларын әтраф мүһити тәләф етмәләри мәни чох нараһат едирди. Билирдим ки, екосистем өзү-өзүнү бәрпа етмәк баҹарығына малик олса да, о, мәһведилмәз дејил. Јеһованын Шаһидләри мәнә дедиләр ки, Мүгәддәс Јазылара әсасән, Аллаһ «јери тәләф едәнләри тәләф [едәҹәк]» (Вәһј 11:18). Бу сөзләр мәним үчүн бөјүк әһәмијјәт кәсб едирди. Аллаһын Кәламыны өјрәндикҹә анладым ки, орадакы үмид етибарлыдыр.

Иманымы башгалары илә бөлүшмәкдән севинҹ дујурам. Мән бәзи алимләрә Мүгәддәс Китабдан билик әлдә етмәјә көмәк етмишәм. Тәгаүдә вахтындан әввәл, 55 јашымда чыхдым ки, инсанлара Јараданымыз, еләҹә дә мөһтәшәм планетимизә даир нијјәти һагда өјрәтмәк үчүн даһа чох вахтым олсун.