МӘКТӘБ илләримдә јашадығым шәһәрдә хүсуси бир шеј олмајыб. Мәктәби һансы ушагларла башламышдымса, елә онларла да битирдим. Јашадығым шәһәрдә демәк олар ки, һамы бир-бирини таныјырды.

Либерти шәһәринин әтрафы кичик фермалар вә гарғыдалы тарлалары иди. Атам јерли фермерләрдән биринин ишчиси олуб. Јенијетмә јашларымда трактор сүрмәји өјрәнмишдим вә ферма ишләринин чохундан башым чыхырды.

Ҹаван ата неҹә олур билмирәм, чүнки мән доғуланда атамын артыг 56 јашы вар иди. Анам исә 35 јашында иди. Јашынын чох олмасына бахмајараг, атам сағлам, мөһкәм киши иди. О, чох зәһмәткеш иди вә бизә дә әмәји севдирмишди. Һеч вахт чох пул газанмајыб, амма башымызын үстүндә дамымыз, ҝејинмәјә палтарымыз вә бир гарын јемәјимиз һәмишә олуб. Атам бизә һәр заман вахт ајырыб. О, 93 јашында, анам исә 86 јашында вәфат едиб. Нә атам, нә дә анам Јеһоваја ибадәт етмәјиб. Баҹы-гардашларымын арасында јалныз бир гардашым Јеһоваја сәдагәтлә хидмәт едир. О, 1972-ҹи илдән бәри ағсаггал кими хидмәт едир.

Анам диндар гадын иди. О, һәр базар ҝүнү бизи Баптист килсәсинә апарырды. 12 јашымда илк дәфә үч үгнум тәлими барәдә ешидәндә анамдан сорушмушдум: «Иса ејни вахта неҹә һәм Оғул, һәм дә Ата ола биләр?» Ҹавабында анам: «Оғлум, бу, бөјүк бир мүәммадыр, биз буну дәрк едә билмәрик», — демишди. Бу, мәним үчүн доғрудан да мүәмма иди. Буна рәғмән, 14 јашымда әразимиздәки чајда Үч үгнум наминә 3 дәфә суја батырылараг вәфтиз олундум.

Јухары синифдә охујанда боксчу бир достум вар иди. О, мәни дә бу идмана башламаға тәшвиг едирди. Нәтиҹәдә мәшгләрә башладым вә «Гызыл әлҹәк» адлы бокс клубуна гошулдум. Кифајәт гәдәр ҝүҹлү олмадығым үчүн бир нечә дөјүшдән сонра боксун дашыны атдым. Даһа сонра АБШ ордусуна һәрби хидмәтә чағырылдым вә Алманијаја ҝөндәрилдим. Һәрби хидмәтдә олдуғум мүддәтдә рәһбәрләрим јахшы лидер олаҹағымы дүшүнәрәк мәни һәрби академијаја ҝөндәрдиләр. Онлар истәјирдиләр ки, һәрби карјера гурум. Мәним исә белә бир фикрим олмадығындан икииллик һәрби хидмәтими баша вурараг 1956-ҹы илдә ордуну тәрк етдим. Лакин үстүндән чох кечмәмиш башга бир ордуја гошулдум.

О вахтлар дүшүнүрдүм ки, әсл киши сәрт олмалыдыр. Бу ҹүр дүшүнмәјимдә филмләрин вә ҹәмијјәтин тәсири олуб. Һесаб едирдим ки, тәблиғ етмәк кишијә јарашмаз. Амма јени өјрәндијим бир шеј бүтүн һәјатымы дәјишди. Бир ҝүн шәһәрдә үстүачыг гырмызы машынымла ҝәзәркән ики ҝәнҹ ханым мәнә әл еләди. Онлары таныјырдым, бөјүк баҹымын балдызлары иди. Јеһованын Шаһидләри олан бу ханымлар бир мүддәт әввәл мәнә «Ҝөзәтчи гүлләси» вә «Ојанын!» журналлары вермишдиләр. Амма бу журналлар мәнә гәлиз ҝәлмишди. Бу дәфә исә мәни јығынҹағын китабөјрәнмә ҝөрүшүнә дәвәт етдиләр. Онларын евиндә кечирилән бу кичик ҝөрүшдә Мүгәддәс Китабын арашдырылмасы вә мүзакирәси апарылырды. Онлара дедим ки, ора ҝәлмәк барәдә фикирләшәрәм. Ханымлар ҝүлүмсәјәрәк сорушдулар: «Сөз верирсән?» Мән: «Сөз верирәм», — дедим.

Сөз вердијимә ҝөрә пешман олсам да, ҝеријә јол јох иди. Һәмин ахшам онлара ҝетдим. Орадакы ушаглара һејран галдым. Онлар Мүгәддәс Китаб һагда о гәдәр чох шеј билирдиләр ки! Базар ҝүнләри анамла килсәјә ҝетсәм дә, Мүгәддәс Китабдан билијим чох аз иди. Даһа чох өјрәнмәк гәрарына ҝәлдим. Мүгәддәс Китабы арашдырмаг тәклифини гәбул етдим. Илк өјрәндијим шеј Күллү-Ихтијар Аллаһын адынын Јеһова олмасы иди. Илләр өнҹә Јеһованын Шаһидләринин ким олдуғуну сорушанда анам демишди ки, «онлар Јеһова адлы јашлы бир кишијә ибадәт едирләр». Инди исә елә бил ҝөзләрим ачылмышды!

Һәгигәти тапдығыма әмин идим, она ҝөрә дә руһани ҹәһәтдән тез инкишаф етдим. Һәмин ҝөрүшдән доггуз ај сонра, 1957-ҹи илин мартында вәфтиз олундум. Һәјата бахышым дәјишди. Әввәлки сәрт киши образым һагда дүшүнәндә Аллаһа шүкр едирәм ки, Мүгәддәс Китаб васитәсилә мәнә әсл киши образынын нә демәк олдуғуну өјрәтди. Иса Мәсиһ камил иди вә онун кифајәт гәдәр ҝүҹү вар иди. Һеч бир киши она чатмазды. Бунунла белә, Мәсиһ давакар дејилди, әксинә, пејғәмбәрликдә  дејилдији кими, она зүлм верәндә дә, «әзаб чәкмәјә разы» иди (Әшј. 53:2, 7). Һәмчинин ону да өјрәндим ки, Иса Мәсиһин давамчысы «һамыјла мүлајим» давранмалыдыр (2 Тим. 2:24).

Нөвбәти ил, 1958-ҹи илдә өнҹүллүјә башладым. Чох кечмәди ки, гыса мүддәтлик өнҹүллүјү дајандырмалы олдум. Билирсиниз нијә? Евләнмәк гәрарына ҝәлдим, өзү дә Глорија илә, мәни китабөјрәнмәјә дәвәт едән һәмин ҝәнҹ ханымлардан бири илә! Һеч вахт бу гәрарыма ҝөрә пешман олмамышам. Глорија мәним үчүн дүнјада тајы-бәрабәри олмајан әсл ҹәваһирдир! Биз евләндик. Истәјирәм һәјаты барәдә Глорија өзү данышсын:

«Аиләдә 17 ушагдан бири идим. Анам Јеһованын Шаһиди иди. 14 јашым оланда о вәфат етди. Атам елә һәмин вахтлар Мүгәддәс Китабы өјрәнмәјә башлады. Анамын өлүмүндән сонра атам бөјүк баҹымла мәним мәктәбә нөвбә илә ҝетмәјимиз үчүн мәктәб мүдиријјәти илә данышды. Балаҹа баҹы-гардашларымыза бахмаг вә атам ишдән гајыдана гәдәр јемәк биширмәк үчүн нөвбә илә евдә галмалы идик. Мәктәб мүдиријјәти разылыг верди вә бу вәзијјәт дүз бир ил, баҹым мәктәби битирәнә гәдәр давам етди. Јеһованын Шаһиди олан ики аилә мәнә вә баҹы-гардашларыма Мүгәддәс Китаб дәрси кечирди. Он биримиз Јеһованын Шаһиди олдуг. Тәблиғ етмәкдән хошум ҝәлсә дә, чох утанҹаг идим. Сам узун илләр мәнә бу саһәдә көмәк едиб».

Биз 1959-ҹу илин февралында аилә гурмушуг. Бирликдә өнҹүл кими хидмәт едирдик. Һәмин илин ијул ајында Бејтелдә хидмәт етмәк үчүн әризә долдурдуг. Баш идарәдә хидмәт етмәји чох истәјирдик. Һәмин вахт Бејтелдә хидмәт едән Сајмон Крекер адлы бир гардаш әризәмизи гәбул етдикдән сонра биздән мүсаһибә ҝөтүрдү. О, бизә деди ки, Бејтел һәлә евли инсанлары дәвәт етмир. Амма орада хидмәт етмәк арзумуз һеч вахт сөнмәди.

Баш идарәјә мәктуб јазыб бизи тәләбат олан әразијә ҝөндәрмәләрини хаһиш етдик. Бизә ҹәми бир сечим вердиләр, о да Арканзас штатынын Пајн Блаф шәһәри иди. Һәмин вахт орада ики јығынҹаг вар иди, бири ағдәрилиләр, о бири дә гарадәрилиләр үчүн. Биз ҹәми 14 тәблиғчиси олан гарадәрилиләрдән ибарәт јығынҹаға тәјин олундуг.

Јеһованын Шаһидләринин јығынҹагларынын инсанларын дәри рәнҝинә ҝөрә бөлүнмәси (сегрегасија) сизә тәәҹҹүблү ҝәлә биләр. Амма о вахтлар вәзијјәт башга иди. Фәргли иргләрдән олан инсанларын бир јердә јығышмасы ганун позунтусу һесаб едилирди, үстәлик, бу, чох тәһлүкәли иди. Бир чох әразиләрдә баҹы-гардашлар горхурдулар ки, мүхтәлиф иргләрдән олан баҹы-гардашлар бир јердә ибадәт етсәләр, ҹамаат онларын ибадәт евини дағыда биләр. Һәтта белә һаллар олмушду. Гарадәрили Јеһованын Шаһидләри ағдәрили инсанлар јашајан мәһәлләләрдә ев-ев тәблиғ едәндә һәбс олунур, һәтта дөјүлүрдүләр. Одур ки, тәблиғ ишинин ҝетмәси наминә биз ганунлара табе олур вә вәзијјәтин јахшылыға доғру дәјишәҹәјинә үмидимизи итирмирдик.

Бурадакы хидмәтимизин өз чәтинликләри вар иди. Гарадәрилиләрин мәһәлләсиндә тәблиғ едән вахт бәзән сәһвән ағдәрилиләрин гапысыны дөјүрдүк. Бу заман ја гыса тәгдимат етмәли идик, ја да үзрхаһлыг едиб чыхыб ҝетмәли. Бах, о вахтлар бәзи әразиләрдә вәзијјәт белә иди.

Әлбәттә ки, өнҹүл кими хидмәт едә билмәк үчүн ишләмәли идик. Ишләдијимиз јерләрин чохунда ҝүнә үчҹә доллар алырдыг. Глорија бир нечә јердә ев ишләри ҝөрүрдү. Евләрин бириндә ишини тез битирмәси үчүн она көмәк етмәјимә иҹазә вермишдиләр. Онлар наһар јемәјимизи дә верирдиләр. Глорија һәмчинин һәфтәдә бир дәфә бир аиләнин палтарларыны үтүләјирди, мән исә һәмин евдә бағбан ишләри ҝөрүр, пәнҹәрәләри јујур вә нә иш тапшырсалар едирдим. Бир ағдәрили аиләнин евиндә исә пәнҹәрәләри јујурдуг. Глорија ичәри тәрәфдән, мән исә чөл тәрәфдән. Бүтүн ҝүнү орада ишләмәли олдуғумуз үчүн јемәјимизи дә верирдиләр. Мән бајырда, гаражда отуруб јејирдим, Глорија исә евдә, лакин ев сакинләриндән ајрыҹа јејирди. Бу, мәним үчүн проблем дејилди, чүнки јемәкләр дадлы иди. Аилә  дә јахшы аилә иди, садәҹә әтрафдакыларын фикри онлара да сирајәт етмишди. Јадымдадыр, бир дәфә газ долдурма мәнтәгәсиндә дајанмышдым. Машынын чәнини долдурандан сонра ағдәрили ишчидән Глоријанын ајагјолуна ҝетмәси үчүн иҹазә истәдим. О, сәрт бахышларла мәнә «бағлыдыр» дејә ҹаваб верди.

Баҹы-гардашларла ҝөзәл анларымыз чох олуб. Пајн Блафдакы хидмәтимизи чох севирдик. Бура тәзә ҝәләндә бир гардашын евиндә галырдыг. О, ағсаггаллар шурасынын координатору иди, јолдашы исә Јеһованын Шаһиди дејилди. Глорија онунла Мүгәддәс Китаб дәрси кечмәјә башлады. Мән дә онларын гызы вә күрәкәни илә дәрс кечирдим. Ана вә гыз Јеһоваја хидмәт етмәјә гәрар вериб вәфтиз олундулар.

Ағдәрили баҹы-гардашларын олдуғу јығынҹагдан чохлу достларымыз вар иди. Онлар тез-тез бизи гонаг чағырырдылар. Лакин һеч кәс ҝөрмәсин дејә, јалныз һава гараландан сонра онлара ҝедә билирдик. Һәмин дөврдә иргчилик вә зоракылыг јајан Ку-Клукс-Клан тәшкилаты чох актив иди. Јадымдадыр, Һеллоуин ахшамында евин кандарында бир нәфәр ҝөрмүшдүм. Бу тәшкилатын үзвләри кими ағ ҹүббә вә ити уҹлуглу ағ папаг ҝејинмиш бу адам онлара бәнзәмәклә фәхр едирди. Бу кими шејләр баҹы-гардашлары хејирхаһлыг етмәкдән сахламырды. Бир дәфә јајда топлантыја ҝетмәк үчүн бизә пул лазым иди. Бир гардаш бизим 1950-ҹи ил истеһсалы олан «Форд» маркалы машынымызы алмаға разылашды. Үстүндән бир ај кечмишди. Исти бир јај ҝүнүндә ев-ев тәблиғ едиб, Мүгәддәс Китаб дәрсләри кечиб јорғун-арғын евә ҝәлирдик. Евә чатанда бир сүрпризлә гаршылашдыг. Гапынын ағзында әввәлки машынымызын дајандығыны ҝөрдүк. Өн шүшәсиндә балаҹа бир вәрәг вар иди. Орада јазылмышды: «Машынынызы сизә һәдијјә олараг ҝери гајтарырам. Гардашыныз».

Даһа бир хејирхаһлыг нүмунәси исә мәнә лап тәсир етмишди. 1962-ҹи илдә Ҹәнуби Лансингдә (Нју-Јорк) кечириләҹәк Мәсул Гардашлар үчүн Мәктәбә дәвәт алдым. Орада јығынҹаг, рајон вә вилајәт нәзарәтчиләри бир ајлыг тәлим кечәҹәкди. Һәмин вахт әлимиз ашағы иди, үстәлик ишсиз идим. Бир ҝүн мәни Пајн Блафда јерләшән бир телефон ширкәтиндә мүсаһибәјә чағырдылар. Әҝәр ишә гәбул олунсајдым, орада ишләјән илк гарадәрили ишчи олаҹагдым. Ширкәт мәни ишә ҝөтүрмәк гәрарына ҝәлди. Нә едә биләрдим ки?! Онсуз да Нју-Јорка ҝетмәјә пулум јох иди. Она ҝөрә дә бу ишә ҝириб, дәвәтдән имтина етмәк гәрарыны вермишдим. Бу барәдә гардашлара мәктуб јазмаға һазырлашырдым. Амма һәјатым боју унутмајаҹағым бир шеј баш верди.

Бир сәһәр әри Јеһованын Шаһиди олмајан бир баҹы гапымызы дөјдү вә мәнә бир зәрф верди. Зәрфин ичәрисиндә чохлу пул вар иди. О, Нју-Јорка  ҝедә билмәјим үчүн ушаглары илә һәр сәһәр тездән дуруб памбыг тарласында алаг отларыны тәмизләјирмиш. Баҹы деди: «Мәктәбә ҝет вә баҹардығын гәдәр билик ал. Ҝери гајыдыб бизи дә өјрәт». Бу һадисәдән сонра телефон ширкәтиндән беш ајдан сонра ишә башламаг үчүн иҹазә истәдим. Онлар бир мәналы шәкилдә «јох» ҹавабыны вердиләр. Амма мәним үчүн фәрги јох иди, онсуз да гәрарымы вермишдим. Севинирәм ки, о ишә ҝетмәдим.

Пајн Блафдакы хидмәтимиз барәдә бир аз да Глорија данышсын: «Оралардан өтәри үрәјим ҝедирди. 15—20 нәфәрә Мүгәддәс Китаб дәрси кечирдим. Сәһәрләр ев-ев тәблиғ едир, ҝүнүн галан һиссәсини исә Мүгәддәс Китаб дәрсләри кечирдик. Бәзән хидмәтимиз ахшам саат 11-ә кими чәкирди. Хидмәтимиз чох мараглы кечирди. Елә истәјәрдим ки, һәмишә орада галым. Дүзүнү десәм, һеч истәмәздим ки, бу хидмәти дәјишиб рајон хидмәтинә башлајаг. Амма Јеһованын бизимлә бағлы нијјәти башга иди». Вә елә дә олду.

Пајн Блафда өнҹүллүк едән вахт хүсуси өнҹүл олмаг үчүн әризә долдурдуг. Мүсбәт ҹаваб алаҹағымыза үмидимиз бөјүк иди. Чүнки вилајәт нәзарәтчимиз хүсуси өнҹүл кими Техаса тәјин олунуб орадакы јығынҹаға көмәк етмәјимизи истәјирди. Бу тәклиф бизим дә үрәјимизҹә иди. Интизарда галмышдыг, почт гутумуза мәктуб ҝәлмирди ки, ҝәлмирди. Нәһајәт, бир ҝүн мәктуб алдыг: бизи сәјјар хидмәтә тәјин етмишдиләр! Һәмин вахт 1965-ҹи илин јанвар ајы иди. Һал-һазырда Бирләшмиш Штатларда филиал комитәсинин координатору олан Леон Вивер гардаш да һәмин вахт рајон нәзарәтчиси тәјин олунмушду.

Јени тәјинатыма ҝөрә чох һәјәҹанлы идим. Тәхминән бир ил әввәл вилајәт нәзарәтчиси олан Ҹејмс Томпсон гардаш мәним рајон нәзарәтчисинин тәләбләринә ујғун ҝәлиб-ҝәлмәдијими јохламышды. О, мәнә јахшы рајон нәзарәтчиси олмаг үчүн тәкмилләшмәли олдуғум саһәләри ҝөстәрмишди. Рајон хидмәтинә башламағымдан чох кечмәмишди ки, онун вердији мәсләһәтләрин нә гәдәр јериндә олдуғуну анладым. Ҹејмс Томпсон гардаш тәјинатымдан сонра бирҝә хидмәт етдијим илк вилајәт нәзарәтчиси олуб.

О вахтлар рајон нәзарәтчиләринә аз тәлим кечирилирди. Мән бир һәфтә јығынҹағы зијарәт едән бир рајон нәзарәтчисини мүшаһидә етдим. Нөвбәти һәфтә исә мән бир јығынҹағы зијарәт етдим, гардаш исә мәни кәнардан изләди. Сонра о, мәнә мәсләһәтләр вә ҝөстәришләр верди. Бундан сонра јығынҹаглары онсуз зијарәт етмәли идик. Јадыма ҝәлир, онда Глоријаја демишдим: «Елә бу гәдәр? Нә тез ҝетди...» Тәдриҹән мән мүһүм бир шеји баша  дүшдүм. Көмәк етмәјә һазыр гардашлар һәмишә олаҹаг, јетәр ки, онларын сәнә көмәк етмәсинә мане олмајасан. Һәмин вахт сәјјар нәзарәтчи олан Ҹејмс Браун вә Бејтел аиләсинин үзвү олан Фред Раск кими тәҹрүбәли гардашларын көмәјини чох гијмәтләндирирәм.

О вахтлар иргчилик һәр јери бүрүмүшдү. Бир дәфә биз Теннесси шәһәриндә оланда Ку-Клукс-Клан тәшкилаты парад кечирирди. Бир дәфә дә тәблиғ хидмәти групу илә ресторана ҝириб јүнҝүлвари јемәк јемәк истәдик. Мән ајагјолуна ҝедәндә бәдәниндә иргчилијә аид дөјмәләр олан кобуд ҝөрүнүшлү бир киши архамҹа ҝәлди. Лакин һәм ондан, һәм мәндән даһа ҹүссәли ағдәрили бир гардаш ардымҹа ҝәлиб сорушду: «Һерд гардаш, һәр шеј гајдасындадыр?» Һәмин киши о андаҹа дөнүб ҝетди. О илләр әрзиндә анладым ки, иргчилијин олмасына сәбәб инсанларын дәрисинин рәнҝи дејил, Адәмин бизә өтүрдүјү ҝүнаһын тәсиридир. Һәм дә өјрәндим ки, дәрисинин рәнҝиндән асылы олмајараг, гардаш елә гардашдыр вә лазым ҝәләрсә, сәндән өтрү ҹаныны да фәда едәр.

Сәјјар хидмәтдә кечирдијимиз 33 илин 21 илини вилајәт нәзарәтчиси олмушам. Илләримиз чох долғун кечиб вә руһландырыҹы һадисәләрлә јадда галыб. Амма гаршыда бизи башга бир мүкафат ҝөзләјирди. 1997-ҹи илдә, илк әризәни долдурдуғумуз вахтдан тәхминән 38 ил сонра чохдандыр һәсрәтиндә олдуғумуз арзумуз чин олду. Биз Бирләшмиш Штатлардакы Бејтелә дәвәт алдыг. Елә нөвбәти ај хидмәтә башладыг. Елә билирдим ки, гардашлар бизи мүвәггәти дәвәт едибләр, амма вәзијјәт мәним дүшүндүјүмдән чох фәргли олду.

Илк олараг хидмәт шөбәсиндә ишләмәјә тәјин олундум. Бурада нә гәдәр шеј өјрәндим! Хидмәт шөбәсиндә ишләјән гардашлар бүтүн өлкәдәки ағсаггаллар шурасындан вә рајон нәзарәтчиләриндән ҝәлән ән һәссас вә ән мүрәккәб мәсәләләри һәлл етмәли олур. Онларын мәнә сәбирлә тәлим вермәсини вә ҝөстәрдикләри көмәји чох гијмәтләндирирәм. Бунунла белә, әминәм ки, јенидән бу шөбәјә тәјинат алсајдым, јенә дә нә гәдәр шеј өјрәнмәли олардым.

Глорија да, мән дә Бејтел хидмәтини чох севирик. Тез ојанмаг вәрдишимиз Бејтелдә карымыза чатды. Тәхминән бир илдән сонра мән Рәһбәрлик Шурасынын хидмәт комитәсинин көмәкчиси тәјин олундум. 1999-ҹу илдә исә Рәһбәрлик Шурасына үзв сечилдим. Бу тәјинат мәнә чох шеј өјрәтди. Амма ән әсасы ону дәрк етдим ки, јығынҹағын башы һәр һансы инсан јох, Иса Мәсиһдир.

Бәзән дөнүб һәјат јолума баханда Амус пејғәмбәрин кечирдији һиссләри кечирирәм. Јеһова ади бир чобана, касыб гидасы сајылан әнҹир чәртмәклә мәшғул олан Амуса нәзәр салды. Аллаһ она јүксәк тәјинат верди, ону Өз пејғәмбәри сечди (Амс. 7:14, 15). Ејнилә, Јеһова мәнә дә нәзәр салды, Либертидә јашајан касыб фермер оғлуна. Башымдан сајмагла битмәјәҹәк бол-бол бәрәкәт јағдырды! (Мәс. 10:22). Касыблыг ичиндә башлајан һәјатымын сонлуғу руһани зәнҝинлик олду. Өзү дә елә бир зәнҝинлик ки, һеч хәјалыма да ҝәтирә билмәздим!