Контентә кеч

Мүндәриҹаты ҝөстәр

ТӘЛИМ МӘГАЛӘСИ 32

Јеһова кими дәрракәли олун

Јеһова кими дәрракәли олун

«Гој һамы сизи дәрракәли адам кими танысын» (ФИЛИП. 4:5).

НӘҒМӘ 89 Аллаһын сөзүнә әмәл едәнләр хошбәхтдир

ИҸМАЛ a

Һансы ағаҹа бәнзәмәк истәјәрдиниз? (1-ҹи абзаса бахын)

1. Мәсиһиләр һансы мәнада ағаҹа бәнзәмәлидир? (Һәмчинин шәклә бахын.)

 «ӘЈИЛӘ билән ағаҹы күләк сындырмаз». Бу мәсәл ҝөстәрир ки, ҝүҹлү күләк гаршысында мөһкәм дајанмасы үчүн ағаҹ ҝәрәк әјилсин, еластик олсун. Ејнилә мәсиһиләр дә руһани ҹәһәтдән мөһкәм олмаг үчүн бир нөв «еластик» олмалыдырлар, «әјилмәји» баҹармалыдырлар. Һансы мәнада? Биз һәјатымызда баш верән дәјишикликләрә ујғунлашмалыјыг. Һәмчинин башгаларынын фикринә вә гәрарларына һөрмәтлә јанашмалыјыг. Бу бизим дәрракәли олдуғумузу ҝөстәрәҹәк.

2. Вәзијјәтә ујғунлашмаг үчүн биздә һансы хүсусијјәтләр олмалыдыр вә бу мәгаләдә нә һагда данышаҹағыг?

2 Биз лүтфкар вә рәһмли Аллаһын хидмәтчиләри олдуғумуз үчүн Ондан өрнәк алараг тәвазөкарлыг вә шәфгәт хүсусијјәтләрини јетишдирмәк истәјирик. Тәвазөкарлыг вә шәфгәт дәрракәли олмағымыза көмәк едәҹәк. Бу мәгаләдә өјрәнәҹәјик ки, бу хүсусијјәтләр бәзи мәсиһиләрә һәјатларында баш верән дәјишикликләрә өјрәшмәјә неҹә көмәк едиб. Ҝөрәҹәјик ки, бу хүсусијјәтләр бизә дә көмәк едә биләр. Әввәла, ҝәлин һәр заман дәрракәли давранан Јеһованын вә Исанын мүкәммәл нүмунәсинә нәзәр салаг.

ЈЕҺОВА ВӘ ИСА ДӘРРАКӘЛИДИР

3. Јеһованын дәрракәли олдуғуну нә ҝөстәрир?

3 Јеһова «Гаја» адланыр, чүнки О, мәтиндир, сарсылмаздыр (Ган. 32:4). Бунунла јанашы, О, дәрракәлидир, ҝүзәштә ҝедәндир. Аллаһ дүнјада баш верән һадисәләрә ујғунлашараг нијјәтини һәјата кечирир. Јеһова бизи Өз бәнзәриндә јаратдығы үчүн биз дә һәјатымызда баш верән дәјишикликләрә ујғунлашмағы баҹарарыг. Онун вердији ајдын принсипләр көмәк едир ки, һәјатда нә илә үзләшириксә үзләшәк, һикмәтли гәрарлар верәк. Јеһованын Өз нүмунәси вә вердији принсипләр ҝөстәрир ки, Јеһова «Гаја» олмагла јанашы, һәм дә дәрракәлидир.

4. Јеһованын дәрракәли олдуғуну ҝөстәрән нүмунә чәкин (Лавилиләр 5:7, 11).

4 Јеһованын етдији һәр бир иш мүкәммәлдир, Онун дәрракәсиндән хәбәр верир. О, инсанларла сәрт рәфтар етмир, әксинә, ҝүзәштә ҝедир. Буну Јеһованын исраиллиләрлә рәфтарындан ҝөрмәк олар. Бәзи вәзијјәтләрдә Јеһова иҹазә верирди ки, һәрә өз ҝүҹү чатан гурбаны тәгдим етсин. (Лавилиләр 5:7, 11 ајәләрини охујун.) О, тәләб етмирди ки, варлы да, касыб да ејни гурбаны ҝәтирсин.

5. Јеһованын лүтфкар вә рәһмли олдуғуну ҝөстәрән нүмунәләр чәкин.

5 Јеһова лүтфкар вә рәһмли олдуғу үчүн дәрракәлидир, ҝүзәштә ҝедир. Ҝәлин Јеһованын лүтфкар олдуғуну ҝөстәрән бир һадисәни јадымыза салаг. О, Сәдумда јашајан шәр инсанлары мәһв етмәк гәрарына ҝәләндә мәләји васитәсилә Лута демишди ки, дағлара гачсын. Лут исә ора ҝетмәјә горхурду. Она ҝөрә дә Јеһоваја јалварды ки, аиләси илә бирликдә Соһара гачмасына изин версин. Бу, балаҹа бир шәһәр иди вә Јеһова ораны да мәһв етмәк нијјәтиндә иди. Јеһова тәләб едә биләрди ки, Лут нөгтәсинә кими Онун вердији ҝөстәришә ујғун даврансын. Амма О белә етмәди, Лутун хаһишини нәзәрә алды. Һәтта она ҝөрә Соһары мәһв етмәди (Јар. 19:18—22). Әсрләр сонра баш вермиш башга бир һадисәдән Јеһованын рәһмли олдуғуну ҝөрә биләрик. Јеһова Јунус пејғәмбәри Нејнәва шәһәринә ҝөндәрди. Пејғәмбәр бәјан етди ки, бу шәһәр вә онун сакинләри тезликлә мәһв олаҹаг. Амма Јеһова нејнәвалыларын төвбә етдијини ҝөрдү вә онлара јазығы ҝәлди, буна ҝөрә дә бу шәһәрә гыјмады (Јун. 3:1, 10; 4:10, 11).

6. Иса Јеһова кими дәрракәли олдуғуну неҹә ҝөстәрмишди?

6 Иса Мәсиһ Јеһовадан өрнәк алараг дәрракәли давранырды. Билдијимиз кими Јеһова ону јер үзүнә «Исраил евинин итмиш гојунлары»на тәблиғ етмәк үчүн ҝөндәрмишди. Амма бу тәјинаты јеринә јетирәркән о, дәрракәли давранырды. Мәсәлән, бир дәфә исраилли олмајан бир гадын Исаја јалвармышды ки, онун гызыны сағалтсын, чүнки ҹинләр гызына зүлм едирди. Исанын гадына рәһми ҝәлди вә онун хаһишини јеринә јетирди, гызыны сағалтды (Мәт. 15:21—28). Башга бир нүмунәјә бахаг. Даһа өнҹә Иса белә сөзләр демишди: «Ким… мәни данса, мән дә… ону данаҹағам» (Мәт. 10:33). Бәс Бутрус Исаны үч дәфә дананда Иса ону данды? Хејр. О ҝөрүрдү ки, Бутрус иманлы инсандыр вә етдији һәрәкәтә ҝөрә пешмандыр. Дириләндән сонра Иса Бутруса ҝөрүндү вә чох јәгин ки, ону бағышладығына вә һәлә дә севдијинә әмин етди (Лука 24:33, 34).

7. Филиппилиләрә 4:5 ајәсинә әсасән инсанларын бизи неҹә танымасыны истәјәрдик?

7 Ҝөрдүјүмүз кими Јеһова Аллаһ вә Иса Мәсиһ дәрракәлидир. Бәс бизим барәдә нә демәк олар? Јеһова бизим дә дәрракәли олмағымызы истәјир. (Филиппилиләрә 4:5 ајәсини охујун, һәмчинин һашијәјә бахын.) Нөвбәти суаллар васитәсилә өзүмүзү јохлаја биләрик: «Инсанлар мәни неҹә таныјыр? Дәрракәли, ҝүзәштә ҝедән, башгасынын фикринә һөрмәтлә јанашан инсан кими, јохса сәрт, кобуд вә инадкар инсан кими? Исрар едирәмми ки, инсанлар нәјисә мәним дүзҝүн билдијим тәрздә етсинләр? Јохса онлары динләјирәм вә мүмкүндүрсә, онларын дедији кими едирәм?» Бизим нә дәрәҹәдә дәрракәли олдуғумуз Јеһоваја вә Исаја нә дәрәҹәдә бәнзәдијимизи ҝөстәрәҹәк. Ҝәлин дәрракәли олмағын ваҹиб олдуғу ики саһәјә бахаг: вәзијјәтимиз дәјишәндә вә башгаларынын фикри вә гәрарлары бизимкиндән фәргли оланда.

ВӘЗИЈЈӘТ ДӘЈИШӘНДӘ ДӘРРАКӘЛИ ДАВРАНЫН

8. Вәзијјәтимиз дәјишәндә дәрракәли олмаға бизә нә көмәк едә биләр? (Һәмчинин һашијәјә бахын.)

8 Дәрракәли олмаг бизә көмәк едир ки, вәзијјәтимиз дәјишәндә она ујғунлашмағы баҹараг. Бу дәјишикликләр ҝөзләмәдијимиз чәтинликләр јарада биләр. Мәсәлән, ола биләр ки, сағламлығымызда гәфил ҹидди проблем јарансын, јахуд јашадығымыз өлкәдә баш верән сијаси вә игтисади дәјишикликләр уҹбатындан һәјатымыз алт-үст ола биләр (Ваиз 9:11; 1 Кор. 7:31). Һәтта тәшкилатын тәјинатымызы дәјишмәси бизим үчүн бөјүк дәрд ола биләр. Бәс бу кими чәтинликләрә неҹә таб ҝәтирә биләрик? Дөрд аддым бизә јени вәзијјәтә ујғунлашмаға көмәк едә биләр: 1) реаллығы гәбул етмәк, 2) диггәтимизи ҝәләҹәјә ҹәмләмәк, 3) фикримизи мүсбәт шејләрә көкләмәк вә 4) башгалары үчүн нәсә етмәк b. Ҝәлин ҝөрәк бу аддымлары атмаг бәзи баҹы-гардашлара неҹә көмәк едиб.

9. Хүсуси тәјинатлы мүждәчи олан бир әр-арвад ҝөзләнилмәз чәтинликләрин өһдәсиндән неҹә ҝәлди?

9 Реаллығы гәбул един. Емануеле вә Франческа хүсуси тәјинатлы мүждәчи кими башга өлкәјә тәјин олунмушдулар. Оранын дилини елә тәзә-тәзә өјрәнмәјә, јени јығынҹаға гајнајыб-гарышмаға башламышдылар ки, COVID-19 пандемијасы башлады. Буна ҝөрә дә онлар өзләрини башгаларындан физики ҹәһәтдән тәҹрид етмәли олдулар. Сонра гәфилдән Франческанын анасы вәфат етди. Аиләсинин јанында олмагдан өтрү онун үрәји әсирди, амма пандемијаја ҝөрә сәјаһәт етмәк мүмкүн дејилди. Үрәкләринә дағ чәкән бу һадисәләрә онлар неҹә таб ҝәтирдиләр? Әввәла, Емануеле вә Франческа бирликдә дуа едиб Јеһовадан хаһиш етдиләр ки, онлара һикмәт версин вә онлар сабаһкы ҝүнүн фикрини чәкмәсинләр. Јеһова тәгдим етдији руһани гида васитәсилә онларын дуасына дүз вахтында ҹаваб верди. Мәсәлән, бир гардашын видео-мүсаһибәсиндә дедији сөзләр онлары үрәкләндирди. Гардаш демишди: «[Инсан] јени вәзијјәтлә нә гәдәр тез барышырса, бир о гәдәр тез севинҹ әлдә едир, һәмчинин јени вәзијјәтдән јарарлана билир» c. Икинҹиси, онлар гәрар вердиләр ки, телефон васитәсилә даһа мәһарәтлә шаһидлик версинләр, һәтта онлар бир нәфәрлә Мүгәддәс Китаб дәрсинә башладылар. Үчүнҹүсү, онлар баҹы-гардашларын көмәјини, дәстәјини гәбул етдиләр вә буна ҝөрә чох миннәтдар идиләр. Бир гајғыкеш баҹы онлара гыса месаж јазыб ајә ҝөндәрирди. О буну бир ил әрзиндә һәр ҝүн етмишди. Јаранан вәзијјәтлә барышмаг бизә дә көмәк едәҹәк ки, баҹардығымызы едәк вә бундан севинҹ дујаг.   

10. Бир баҹы һәјатында олан бөјүк дәјишиклијә неҹә ујғунлашды?

10 Фикринизи ҝәләҹәјә вә мүсбәт шејләрә ҹәмләјин. Кристина адлы румын баҹы Јапонијада јашајыр. О, инҝилисдилли јығынҹаға ҝедирди. Бу јығынҹаг ләғв олунанда баҹы чох мәјус олду. Амма буну өзүнә дәрд етмәди. О, јапондилли јығынҹаға кечди вә бу дилдә тәблиғ етмәк үчүн әлиндән ҝәләни етмәјә башлады. Баҹы көһнә иш јолдашындан хаһиш етди ки, она јапон дилини даһа јахшы өјрәнмәјә көмәк етсин. Гадын Кристинаја јапон дилини Мүгәддәс Китаб вә «Әбәди хошбәхт һәјат!» брошүрү васитәсилә өјрәтмәјә разылашды. Бунун сајәсиндә Кристина јапон дилиндә даһа јахшы данышмаға башлады, үстәлик, гадын һәгигәтә мараг ҝөстәрди. Ирәлијә вә мүсбәт шејләрә баханда ҝөзләнилмәз дәјишикликләр ҝөзләнилмәз немәтләрә ҝәтириб чыхарыр.   

11. Бир әр-арвад мадди чәтинлијин өһдәсиндән неҹә ҝәлди?

11 Башгалары үчүн нәсә един. Бир әр-арвад бу саһәдә ҝөзәл нүмунәдир. Онлар фәалијјәтимизин гадаған олундуғу өлкәдә јашајырлар. Һәмин өлкәдә игтисади бөһран олдуғу үчүн онлар даими ҝәлир јерләрини итирдиләр. Бәс бу вәзијјәтә онлар неҹә ујғунлашдылар? Биринҹиси, хәрҹләрини азалтдылар. Икинҹиси исә онлар проблемләри һагда чох дүшүнмәдиләр, әксинә, тәблиғ едәрәк ҝүҹләрини башгаларына көмәк етмәјә сәрф етдиләр (Һәв. 20:35). Гардаш дејир: «Тәблиғә чох вахт ајырдығымыз үчүн мәнфи шејләр барәдә дүшүнмәјә аз, Јеһованын ирадәсини јеринә јетирмәјә исә чох вахтымыз олурду». Һәјатымызда нәләрсә дәјишәндә башгаларына көмәк етмәјин ваҹиблијини унутмамалыјыг. Бунун ән јахшы јолу исә тәблиғ етмәкдир.

12. Һәвари Булусун нүмунәси бизә тәблиғ ишиндә неҹә көмәк едә биләр?

12 Тәблиғдә гаршылашдығымыз инсанларын миллијјәти, етигады, фикирләри бир-бириндән фәргләнир. Буна ҝөрә дә биз һамыја ујғунлашмалыјыг. Һәвари Булус бу саһәдә бизим үчүн ҝөзәл нүмунәдир. О «диҝәр халглара ҝөндәрилмиш бир һәвари» иди (Ром. 11:13). Буна ҝөрә дә о, јәһудиләрә, јунанлара, савадлы инсанлара, кәндлиләрә, әсилзадәләрә, падшаһлара тәблиғ едирди. Булус белә фәргли инсанларын үрәјинә неҹә јол тапырды? О, «һәр ҹүр адам үчүн һәр шеј» олурду (1 Кор. 9:19—23). Булус тәблиғ етдији адамларын һаралы олдуғуна, нәјә инандығына фикир верирди вә онларла буна әсасән сөһбәт апарырды. Әҝәр биз фәрасәтли олсаг вә һәр кәс һагда ајры-ајры дүшүнүб буна ујғун сөһбәт етсәк, хидмәтимиз даһа мәһсулдар олар.

БАШГАЛАРЫНЫН ФИКРИНӘ ҺӨРМӘТ ЕДИН

Дәрракәли олмағын сајәсиндә башгаларынын фикринә һөрмәт едәҹәјик (13-ҹү абзаса бахын)

13. Башгаларынын фикринә һөрмәтлә јанашмаг бизи 1 Коринфлиләрә 8:9 ајәсиндә тәсвир олунан һансы бәладан горујаҹаг?

13 Дәрракәли олмаг башгаларынын фикрини нәзәрә алмаға да көмәк едир. Мәсәлән, бәзиләри макијаж етмәји хошлајыр, бәзиләри исә хошламыр. Бәзиләри гәдәриндә ички ичмәји севир, бәзиләри исә үмумијјәтлә дилинә ички вурмур. Бүтүн мәсиһиләр ҹанларынын сағлам олмасыны истәјир, амма һәрә бир мүалиҹә үсулуну сечир. Әҝәр мәсиһи ән јахшы мүалиҹә үсулуну сечдијини дүшүнүб буну баҹы-гардашлара да јеридирсә, киминсә иманы сарсыла биләр вә јығынҹагда парчаланма јаранар. Биз исә белә бир шејин баш вермәсини әсла истәмәрик! (1 Коринфлиләрә 8:9 ајәсини охујун; 10:23, 24.) Ҝәлин ики вәзијјәтә нәзәр салаг вә ҝөрәк Мүгәддәс Китаб принсипләринә әмәл етмәк таразлы олмаға вә сүлһү горумаға неҹә көмәк едир.

Дәрракәли олмағын сајәсиндә башгаларынын фикринә һөрмәт едәҹәјик (14-ҹү абзаса бахын)

14. Ҝејимимиз вә хариҹи ҝөрүнүшүмүзлә бағлы гәрар верәркән һансы Мүгәддәс Китаб принсипләрини нәзәрә алмалыјыг?

14 Ҝејим вә хариҹи ҝөрүнүш. Јеһова ҝејим мәсәләсиндә бизи дар чәрчивәјә салмајыб, садәҹә мүәјјән принсипләр вериб. Биз Аллаһын хидмәтчисинә јарашан тәрздә ҝејинмәлијик, ҝөрүнүшүмүздән абыр-һәјалы, ағыллы-камаллы, дәрракәли олдуғумуз ҝөрүнмәлидир (1 Тим. 2:9, 10; 1 Бут. 3:3). Биз елә ҝејинмәмәлијик ки, инсанларын фикри јалныз бизим ҝејимимиздә олсун. Мүгәддәс Китабдакы принсипләр ағсаггаллара да көмәк едәҹәк ки, ҝејим вә сач дүзүмү илә бағлы өз гајда-ганунларыны гојмасынлар. Мәсәлән, бир јығынҹагда ағсаггаллар бәзи ҝәнҹ гардашлара сач дүзүмү илә бағлы көмәк етмәк истәјирдиләр. Бу ҝәнҹ гардашлар һәмјашыдларына бахыб гыса, амма дағыныг сач дүзүмү едирдиләр. Ағсаггаллар гајда гојмадан онлара неҹә көмәк едә биләрдиләр? Рајон нәзарәтчиси мәсләһәт ҝөрдү ки, ағсаггаллар һәмин гардашлара белә десинләр: «Әҝәр сиз сәһнәдә оланда инсанларын фикри сизин дедикләриниздән чох ҝөрүнүшүнүздә олурса, демәли, нәјисә дәјишмәк лазымдыр». Бу садә фикир сајәсиндә ағсаггаллар гајда-ганун гојмадан мәсәләни јолуна гојдулар d.

Дәрракәли олмағын сајәсиндә башгаларынын фикринә һөрмәт едәҹәјик (15-ҹи абзаса бахын)

15. Сағламлығымызла бағлы гәрар верәркән һансы ганун вә принсипләр бизә истигамәт верә биләр? (Ромалылара 14:5).

15 Сағламлыгла бағлы гәрарлар. Һәр бир мәсиһи сағламлығынын гејдинә неҹә галаҹағына өзү гәрар вермәлидир (Гал. 6:5). Мүгәддәс Китабда гәрарымыза тәсир едәҹәк ҹәми бир нечә ганун вар. Мәсәлән, гандан вә ҹиндарлыгдан узаг дурмагла бағлы ганунлар (Һәв. 15:20; Гал. 5:19, 20). Галан саһәләр исә шәхси сечим мәсәләсидир. Бәзиләри мүалиҹә алмаг үчүн јалныз вә јалныз тибби персонала үз тутур. Диҝәрләри исә башга үсуллардан истифадә едир. Һансыса мүалиҹә үсулунун хејирли вә ја зәрәрли олдуғуна әмин олсаг да, баҹы-гардашларын сечим етмәк һүгугуна һөрмәтлә јанашмалыјыг. Бу мәсәләдә нөвбәти дөрд амили јадда сахламалыјыг: 1) Јалныз Аллаһын Падшаһлығы бизи там шәкилдә вә бирдәфәлик сағалдаҹаг (Әшј. 33:24). 2) Һәр мәсиһи онун үчүн һансы мүалиҹә үсулунун даһа јахшы олдуғуна «там әмин» олмалыдыр. (Ромалылара 14:5 ајәсини охујун.) 3) Биз башгаларынын гәрарыны нә мүһакимә етмәлијик, нә дә онларын иманыны сарсыдаҹаг бир шеј етмәлијик (Ром. 14:13). 4) Мәсиһиләр бир-бириләринә мәһәббәт ҝөстәрирләр вә баша дүшүрләр ки, јығынҹагдакы бирлик сечим етмәк азадлығындан даһа үстүндүр (Ром. 14:15, 19, 20). Әҝәр бу амилләри јадда сахласаг, баҹы-гардашларла достлуғумузу вә јығынҹагдакы сүлһү горујаҹағыг.

Дәрракәли олмағын сајәсиндә башгаларынын фикринә һөрмәт едәҹәјик (16-ҹы абзаса бахын)

16. Ағсаггал диҝәр ағсаггалларла әмәкдашлығында дәрракәли олдуғуну неҹә ҝөстәрәҹәк? (Һәмчинин шәкилләрә бахын.)

16 Ағсаггаллар дәрракәли олмалыдырлар вә бунунла да башгаларына нүмунә гојмалыдырлар (1 Тим. 3:2, 3). Мәсәлән, ағсаггал дүшүнмәмәлидир ки, диҝәр ағсаггаллардан бөјүк, јахуд тәҹрүбәли олдуғу үчүн онун фикирләри һәмишә гәбул олунаҹаг. О, бир шеји баша дүшүр: мүгәддәс руһ истәнилән ағсаггалын дили илә елә бир фикир дедиздирә биләр ки, бунун сајәсиндә һикмәтли гәрар верилсин. Бундан әлавә, ола билсин, шуранын әксәријјәтинин вердији гәрар, һансыса ағсаггалын үрәјинҹә дејил. Әҝәр һеч бир принсип позулмурса, дәрракәли ағсаггал бу гәрары дәстәкләјәҹәк.

ДӘРРАКӘЛИ ОЛМАҒЫН ҜӘТИРДИЈИ НЕМӘТЛӘР

17. Дәрракәли олмаг һансы немәтләри ҝәтирир?

17 Дәрракәли олмағын ҝәтирдији немәтләр сајмагла битмәз. Бунун сајәсиндә бизим баҹы-гардашларла ҝөзәл мүнасибәтимиз олур, јығынҹагда сүлһү горујуруг. Бахмајараг ки, јығынҹагда фәргли миллијјәтдән, фәргли хасијјәтдә баҹы-гардашлар вар, биз бир аилә кими Јеһоваја ибадәт едирик. Белә бир бирлији ҝөрмәк адама ләззәт едир. Ән әсасы исә севинирик ки, дәрракәли Аллаһымыз Јеһоваја бәнзәјирик.

НӘҒМӘ 90 Бир-биримизи руһландыраг

a Јеһова вә Иса Мәсиһ дәрракәлидир, башга сөзлә, онлар ҝүзәштә ҝедирләр. Онлар истәјир ки, биз дә белә олаг. Әҝәр дәрракәлијиксә, һәјатымызда баш верән дәјишикликләрә ујғунлашмаг даһа асан олаҹаг. Истәр бу дәјишиклик сәһһәтимиздә олсун, истәр мадди вәзијјәтимиздә, истәрсә дә башга саһәдә. Бундан әлавә, дәрракә сајәсиндә јығынҹагда сүлһү вә бирлији горујаҹағыг.

b «Ојанын!» журналынын 2016-ҹы ил 4 нөмрәли сајында јерләшән «Дәјишикликләрә ујғунлаш» адлы мәгаләјә бахын.

c Видеоја бахмаг үчүн jw.org сајтында ахтарыш ханасына «Дмитри Михајловла мүсаһибә» јазын.

d Ҝејим вә хариҹи ҝөрүнүшлә бағлы әлавә мәлумат алмаг үчүн «Әбәди хошбәхт һәјат!» китабынын 52-ҹи дәрсинә бахын.