Һарвиҝил дөрд гардаш иди. Онларын ән бөјүјү Һарви иди. Һарвинин аиләси Гәрби Австралијада јашајырды. Онлар 1930-ҹу илләрдә, бөјүк игтисади тәнәззүл олан дөврдә һәгигәти гәбул едибләр. Она ушаглыгдан Јеһоваја севҝи ашыланмышды. О, 14 јашында вәфтиз олунду. Чох кечмәмиш Һарви Јеһованын тәшкилатында алдығы тәјинатлара «јох» демәмәји өјрәнди. Белә ки, тәхминән һәмин јашларда ону јығынҹагда «Ҝөзәтчи гүлләси»ни охумаға тәјин етмишдиләр. О бунун өһдәсиндән ҝәлмәјәҹәјини дүшүнәрәк разылашмамышды. Амма Һарви илә данышан гардаш ону баша салыб демишди: «Јеһованын тәшкилатында кимсә сәнә нәсә тапшырырса, демәли, бунун өһдәсиндән ҝәлә биләҹәјини дүшүнүр» (2 Кор. 3:5).

Мән, бөјүк баҹым вә анам һәгигәти Инҝилтәрәдә өјрәнмишик. Атам әввәл-әввәл бизә гаршы чыхса да, сонралар һәгигәти гәбул етди. Онун етиразларына бахмајараг, һеч 10 јашым јох иди ки, мән вәфтиз олундум. Гаршыма өнҹүл олмағы, сонра исә хүсуси тәјинатлы мүждәчи олмағы мәгсәд гојмушдум. Амма атам 21 јашым олмамыш өнҹүл олмағыма иҹазә вермирди.  Мән о гәдәр ҝөзләмәк фикриндә дејилдим. Буна ҝөрә дә 16 јашым оланда атамын иҹазәси илә Австралијаја бөјүк баҹымын јанына көчдүм. Нәһајәт, 18 јашым оланда өнҹүл хидмәтинә башладым.

Австралијада Һарви илә таныш олдум. Икимизин дә мәгсәди хүсуси тәјинатлы мүждәчи олмаг иди. Биз 1951-ҹи илдә аилә гурдуг. Бундан сонра бирликдә ики ил өнҹүл кими хидмәт етдик. Сонра рајон хидмәтинә тәјин олундуг. Әразимиз гәрби Австралијанын бөјүк бир һиссәсини әһатә едирди. Буна ҝөрә дә чох вахт бир әразидән о биринә ҝетмәк үчүн узаг вә гураг саһәләри гәт етмәли олурдуг.

1954-ҹү илдә Ҝилад мәктәбинин 25-ҹи синфинә дәвәт алдыг. Нәһајәт, хүсуси тәјинатлы мүждәчи олмаг арзумуза чатаҹагдыг! Биз Нју-Јорка ҝәми илә ҝәлдик вә Мүгәддәс Китабын интенсив тәлиминә башладыг. Тәлимин бир һиссәсинә испан дилини өјрәнмәк дахил иди. Амма Һарви үчүн бу чәтин иди. Чүнки о, испанҹа «р» һәрфини тәләффүз едә билмирди.

Дәрс заманы мүәллимләр елан етди ки, Јапонијаја тәјин олунмаг истәјәнләр адларыны јапон дили курсуна јаздыра биләр. Биз јаздырмадыг, чүнки гәрарлашдырмышдыг ки, һара ҝедәҹәјимизи Јеһованын тәшкилаты сечсин. Бу еландан гыса мүддәт сонра Ҝилад мүәллимләриндән бири Алберт Шрөдер өјрәнди ки, биз адымызы јаздырмамышыг. О деди: «Бу һагда бир аз дүшүнүн». Амма јенә дә тәрәддүд едирдик. Онда Шрөдер гардаш бизә деди: «Диҝәр мүәллимләр вә мән адынызы јаздыг. Индидән дилинизи јапон дилиндә данышмаға өјрәшдирин». Һарви үчүн бу дили өјрәнмәк асан олду.

Биз 1955-ҹи илдә Јапонијаја ҝәлдик. Һәмин вахт бу өлкәдә ҹәми 500 тәблиғчи вар иди. Һарви 26, мән исә 24 јашында идим. Биз лиман шәһәри олан Кобејә тәјин олундуг вә орада дөрд ил хидмәт етдик. Даһа сонра биз Нагоја шәһәринин јахынлығында сәјјар хидмәтә тәјин олундуг. Буна ҝөрә чох севиндик. Бу тәјинатымызда һәр шеј үрәјимизҹә иди. Һәм баҹы гардашлар, һәм јемәкләр, һәм дә оранын тәбиәти. Амма чох кечмәмиш Јеһоваја «јох» демәмәк үчүн башга бир имкан јаранды.

Үч ил сәјјар хидмәтиндә оландан сонра Јапонија филиалы бизә Тајванда ами гәбиләсиндән олан инсанлара тәблиғ етмәји тәклиф етди.  Орада дөнүклүк баш галдырмышды вә буна ҝөрә дә вәзијјәти әлә алмаг үчүн јапон дилиндә сәлис данышан гардаша еһтијаҹ вар иди *. Гардашларын тәклифини гәбул етмәк чәтин иди, чүнки Јапонијадакы хидмәтимизи чох севирдик. Амма Һарви өјрәнмишди ки, тәјината һеч вахт «јох» демәсин. Буна ҝөрә дә разы олдуг.

Тајвана 1962-ҹи илин нојабрында ҝәлдик. Һәмин вахт орда 2271 тәблиғчи вар иди. Әксәријјәти ами халгындан иди. Амма илк өнҹә чин дилини өјрәнмәли идик. Бизим ҹәми бир китабымыз вар иди вә инҝилис дилини билмәјән мүәллимимиз. Буна рәғмән, дили өјрәндик.

Тајвана ҝәләндән гыса мүддәт сонра Һарви филиал хидмәтчиси тәјин олунду. Филиал балаҹа олдуғу үчүн Һарви һәм филиалдакы ишләрини ҝөрә билирди, һәм дә һарадаса ајда үч һәфтә ами халгындан олан гардашларла әмәкдашлыг едирди. О һәм дә вахташыры вилајәт нәзарәтчиси кими хидмәт едирди. Вилајәт нәзарәтчиси кими, о, бөјүк топлантыларда чыхышлар да етмәли иди. Дөвләт дини ҝөрүшләрин јалныз чин дилиндә кечирилмәсинә иҹазә верирди. Буна ҝөрә дә Һарви јахшы билмәсә дә, чин дилиндә чыхыш етмәли олурду, бир гардаш исә ону ами дилинә тәрҹүмә едирди. Һалбуки о, јапон дилиндә чыхыш едә биләрди, һамы да ону раһат баша дүшәрди.

Һәмин вахт Тајван һәрби вәзијјәт һаггында ганунун табелијиндә олдуғундан гардашлар топланты кечирмәк үчүн иҹазә алмалы идиләр. Иҹазәни алмаг асан дејилди вә бәзән бу, узун чәкирди. Әҝәр топланты һәфтәсинә гәдәр полис иҹазә вермирдисә, Һарви полис мәнтәгәсинә ҝедирди вә иҹазә алана гәдәр орада ҝөзләјирди. Бу үсул ишә јарајырды. Полис ҝөрәндә ки, бир әҹнәби мәнтәгәдә отуруб онлары ҝөзләјир, өзләрини хәҹаләтли һисс едиб, иҹазәни тез верирдиләр.

Баҹы-гардашларла әмәкдашлыг етдијимиз һәфтәләрдә биз бир саат вә ондан да чох пијада јол ҝетмәли олурдуг. Бу вахт дағлар ашыр, чајлар кечирдик. Илк дәфә даға чыхмағым индијә кими јадымдадыр. Биз сәһәр јемәјини тез јејиб, саат 05:30-да чыхан автобусла уҹгар кәндә ҝетдик. Сонра ҝениш чај јатағыны кечдик вә дик даға дырмашдыг. Дағ о гәдәр дик иди ки, мәндән габагда ҝедән гардашын ајаглары мәним ҝөзүмлә ејни сәвијјәдә иди.

Һәмин сәһәр Һарви гардашларла бирликдә хидмәт едирди. Мән исә јапон дилиндә данышан балаҹа кәнддә тәк хидмәт едирдим. Һарадаса ҝүнорта саат бир оларды. Нечә саат јемәк јемәдијимә ҝөрә һалсыз идим. Нәһајәт, Һарви илә ҝөрүшдүм, о тәк иди, гардашларла сағоллашыб ајрылмышды. Һарвијә пајладығы журналларын әвәзинә үч чиј јумурта вермишдиләр. О мәнә јумурталары неҹә јемәји ҝөстәрди. Јумуртанын ики тәрәфиндән балаҹа дешик ачыб, ичиндәкиләри совурду. Бу елә дә дадлы ҝөрүнмәсә дә, бирини једим. Бәс үчүнҹү јумуртаны ким једи? Һарви ону да мәнә верди. Деди ки, әҝәр аҹындан һушуму итирсәм, мәни гуҹағында дағдан дүшүрә билмәјәҹәк.

Бир дәфә рајон топлантысында гејри-ади вәзијјәтлә үзләшдим. Биз ибадәт евинин дүз јахынлығында  јашајан бир гардашын евиндә галырдыг. Ами халгы чиммәјә ҹидди јанашдығы үчүн рајон нәзарәтчисинин арвады бизим үчүн һазырлыг ҝөрдү. Һарви мәшғул иди. Она ҝөрә деди ки, биринҹи мән чимим. Адәтән јујунмаг үчүн үч ведрә олурду. Бириндә сојуг су олурду, бириндә исти, о бириси исә бош олурду. Амма ҝөрдүм ки, баҹы ведрәләри һәјәтдә гојуб. Өзү дә дүз ибадәт еви илә үзбәүз. Орада да гардашлар топлантыја һазырлыг ҝөрүрдүләр. Баҹыдан хаһиш етдим ки, пәрдә кими истифадә етмәјә бир шеј версин. О да мәнә шәффаф селлофан ҝәтирди. Фикирләшдим ки, евин архасына кечиб чимәрәм. Амма орада да чәпәрдән газлар башларыны чыхартмышдылар. Јахынлашмаг мүмкүн дејилди, аз гала, адамы дишләјәләр. Онда өз-өзүмә фикирләшдим: «Гардашларын башы ишә гарышыб, мәни ҝөрмәзләр. Чиммәсәм, ев јијәсинин хәтринә дәјәҹәк. Гој чимим». Белә дә етдим.

Һарви баша дүшдү ки, амидилли баҹы-гардашлар јазыб-охумағы билмәдикләри үчүн онлара руһән инкишаф етмәк чәтиндир. Үстәлик, онларын дилиндә һеч бир әдәбијјат јох иди. Һәмин әрәфәдә латын әлифбасы илә ами јазы дили јаранмаға башламышды. Она ҝөрә дә гардашлара өз дилләриндә охумағы өјрәтмәк ағлабатан иди. Дүздүр, бу, чох бөјүк зәһмәт тәләб етди. Амма нәтиҹәдә баҹы-гардашлар өзләри мүталиә етмәји баҹарды. 1960-ҹы илләрин ахырлары ами дилиндә нәшрләр чыхмаға башлады, 1968-ҹи илдә «Ҝөзәтчи гүлләси» нәшр олунду.

Амма дөвләт чин дилиндә олмајан нәшрләри гадаған едирди. Буна ҝөрә дә проблем јаранмасын дејә ами дилиндә «Ҝөзәтчи гүлләси» мүхтәлиф вариантларда дәрҹ олунурду. Мәсәлән, бир мүддәт «Ҝөзәтчи гүлләси» журналында ики дил олду, мандарин вә ами дили. Кимдәсә суал јаранса да, елә дүшүнә биләрди ки, биз јерли әһалијә чин дилини өјрәдирик. О вахтдан Јеһованын тәшкилаты амидилли инсанларын Мүгәддәс Китабы өјрәнмәси үчүн чохлу нәшрләр дәрҹ едиб (Һәв. 10:34, 35).

Узун илләр ами халгындан олан бир чох баҹы-гардаш Аллаһын нормаларына ујғун јашамырды. Мүгәддәс Китаб принсипләрини там баша  дүшмәдикләринә ҝөрә онларын бәзиси әхлагсыз һәјат тәрзи сүрүр, сәрхошлуг едир, түтүн чәкир, бетел гозу чејнәјирдиләр. Һарви јығынҹаглара баш чәкир, Јеһованын бу мәсәләләрә неҹә јанашдығыны баша салмаға чалышырды. Бу сәјаһәтләрин бириндә лап әввәлдә данышдығым һадисә баш вермишди.

Тәвазөкар оланлар лазыми дәјишикликләр етди. Амма әфсуслар олсун ки, чоху етмәди. Нәтиҹәдә, 20 ил әрзиндә Тајванда тәблиғчиләрин сајы тәхминән 2450-дән 900-ә дүшдү. Бу вәзијјәти ҝөрмәк ағыр иди. Амма билирдик ки, Јеһова һеч вахт натәмиз тәшкилаты мүбарәк гылмаз (2 Кор. 7:1). Јаваш-јаваш ҝүнаһлы әмәлләрә сон гојулду вә Јеһованын вердији бәрәкәт сајәсиндә һал-һазырда Тајванда тәблиғчиләрин сајы 11 000-и өтүб.

1980-ҹи илләрдән етибарән ҝөзүмүзүн габағында амидилли јығынҹаглар руһани ҹәһәтдән инкишаф етмәјә башлады. Һарвинин чиндилли баҹы-гардашлара даһа чох вахт ајырмаг имканы јаранды. О, бир чох баҹынын һәјат јолдашынын һәгигәтә ҝәлмәсинә көмәк етди. Бу кишиләрдән биринин илк дәфә Јеһоваја дуа етмәјә башладығыны дејәндә Һарвинин неҹә севиндији ҝөзүмүн габағындан һеч вахт ҝетмәз. Мән дә хошбәхтәм ки, сәмими-гәлбли инсанлара Јеһоваја јахынлашмаға көмәк едә билмишәм. Һәтта мән дәрс кечдијим бир гадынын оғлу вә гызы илә бирликдә Тајван филиалында хидмәт етмишәм. Бу мәнә бөјүк севинҹ ҝәтирирди.

Амма инди мән өмүр-ҝүн јолдашсыз галмышам. 59 иллик һәјат јолдашым Һарви 2010-ҹу ил јанварын 1-и хәрчәнҝдән вәфат етди. О, өмрүнүн тәхминән 60 илини тамвахтлы хидмәтдә кечириб. Ондан өтрү бурнумун уҹу ҝөјнәјир. Чох хошбәхтәм ки, ики мөһтәшәм өлкәдә тәблиғ ишинин башладығы илләрдә Һарвијә дәстәк олмаг имканым олуб. Биз ики чәтин Асија дилиндә данышмағы өјрәндик. Һарви исә һәтта јазмағы да өјрәнди.

Бундан бир нечә ил сонра Рәһбәрлик Шурасы јаша долдуғум үчүн Австралијаја гајытмағымы мәсләһәт билди. Тајваны гојуб ҝетмәк истәмирдим. Амма Һарви мәнә Јеһованын тәшкилатына һеч вахт «јох» демәмәји өјрәдиб. Буна ҝөрә дә «јох» демәји ағлыма белә ҝәтирмәдим. Бир гәдәр сонра бу гәрарын нә гәдәр һикмәтли олдуғуну баша дүшдүм.

Һал-һазырда һәфтәичи Австралазија филиалында хидмәт едирәм. Һәфтәсонлары исә јығынҹагла тәблиғдә әмәкдашлыг едирәм. Јапон вә чин дилини билдијим үчүн Бејтелдә севә-севә бу дилләрдә екскурсијалар кечирирәм. Јеһованын вәд етдији дирилмәни сәбирсизликлә ҝөзләјирәм. Әминәм ки, Јеһовадан ҝәлән тәјинатлара һеч вахт «јох» демәјән Һарви Онун јаддашындадыр (Јәһ. 5:28, 29).