Зәлзәлә, гасырға, террор акты, мәктәбдә силаһлы атышма... Информасија васитәләриндә тез-тез бу кими хәбәр башлыглары јер алыр. Сөзсүз ки, фәлакәт һаггында хәбәр охумагла ону јашамаг арасында бөјүк фәрг вар. Бәс фөвгәладә һадисә заманы сағ галмаг еһтималыны неҹә артырмаг олар? Ҝәлин һадисә баш вермәздән өнҹә, һәмин заман вә даһа сонра нәләр едә биләҹәјимизә бахаг.

ҺЕЧ КӘС фөвгәладә һаллардан сығорталанмајыб. Сағ галмағын башлыҹа јолу өнҹәдән тәдбир ҝөрмәкдир. Бәс һансы тәдбирләр ҝөрүлмәлидир?

• Өзүнүзү мәнән һазырлајын. Гәбул етмәк лазымдыр ки, фөвгәладә һалларла һамы үзләшә биләр. Һадисә баш верәндән сонра өзүнү мәнән һазырламаг артыг ҝеҹдир.

• Маарифләнин. Јашадығыныз бөлҝәјә хас фөвгәладә һаллары әввәлҹәдән мүәјјән един. Далдаланмаг үчүн сығынаҹагларын јерини өјрәнин. Евинизин давамлылығыны вә нә дәрәҹәдә тәһлүкәсиз әразидә јерләшдијини дәгигләшдирин. Јанғын һадисәләринин баш вермәмәси үчүн тәһлүкәсизлик тәдбирләри ҝөрүн. Јанғын детекторлары гурашдырын вә ән азы илдә бир дәфә онларын батарејасыны дәјишин.

• Зәрури еһтијаҹ вәсаитләрини һазырда сахлајын. Електрик, су, рабитә вә нәглијјат системи сырадан чыха биләр. Әҝәр машыныныз варса, чәнин бош галмамасына нәзарәт един. Һәмишә евиниздә еһтијат чантасы, әлавә ичмәли су, әрзаг сахлајын. (« Еһтијат иҝидин јарашығыдыр» адлы чәрчивәјә бахын.)

• Телефон нөмрәләри. Јахынлыгда вә узагда јашајан јахынларынызын нөмрәләрини гејд един.

• Тәхлијә планы һазырлајыб мәшг един. Јашадығыныз бинанын тәхлијә јолларыны тәјин един, һәмчинин ушағынызын охудуғу мәктәбин тәхлијә планы илә таныш олун. Аилә үзвләринизлә паркда, мәктәбдә, јахуд башга јердә ҝөрүшә биләҹәјиниз ики јер тәјин един: бири евинизә јахын, диҝәри исә јашадығыныз әразидән кәнарда. Һәмчинин төвсијә олунур ки, аиләнизлә һәмин ҝөрүш јерләринә мүтәмади олараг ҝедәсиниз.

• Башгаларына көмәк етмәји унутмајын. Фөвгәладә һал заманы јашлы, физики гүсурлу шәхсләр дә дахил олмагла, диҝәрләринә көмәк един.

Јухарыда ады чәкилән Ҹошуа дејир: «Бина гәфилдән аловлананда чохлары тәлаша дүшмәди, онлар чох ләнҝ тәрпәнирди. Кими компүтери сөндүрүр, кими су долдурурду. Һәтта бир нәфәр “мәнҹә, бир аз ҝөзләсәк јахшыдыр” деди». Ҝөрәндә ки, һамы чаш-баш галыб, Ҹошуа гышгырараг: «Биз дәрһал бурадан чыхмалыјыг!» — дејир. Һәмин вахт онун иш јолдашлары санки јухудан ајылыр, тез пилләкәнлә онун далынҹа гачмаға башлајыр. Ҹошуа дүшә-дүшә гышгырыр: «Кимсә јыхылса, ону галдырын, дајанмајын, гачын! Биз бурадан сағ чыхмалыјыг!»

•   Јанғын баш верәндә. Әјиләрәк вә ја сүрүнәрәк ҹәлд чыхыша доғру ирәлиләјин. Түстүнүн ҝөрмәни чәтинләшдирдијини, һәмчинин јанғын заманы өлүмә ән чох түстү зәһәрләнмәсинин сәбәб олдуғуну нәзәрә алын. Шәхси әшјаларынызы ҝөтүрмәјә ҹәһд ҝөстәрәрәк вахт итирмәјин. Унутмајын, итирдијиниз һәр дәгигә һәјатыныз баһасына баша ҝәлә биләр.

• Зәлзәлә оланда. Горунмаг үчүн мөһкәм мебелин алтына, јахуд башга тәһлүкәсиз јерә (јүкдашыјан дивара вә ја бетон сүтуна) сығынын. Нөвбәти тәканы ҝөзләјиб дәрһал бинаны тәрк един вә тикилиләрдән мүмкүн гәдәр узаг дурун. Хиласедиҹиләрин һадисә јеринә ҝәлмәји мүәјјән вахт апара биләр, одур ки, имкан дахилиндә башгаларыны да хилас етмәјә чалышын.

• Сунами заманы. Әҝәр су бирдән-бирә саһилдән ҝери чәкилирсә, дәрһал һүндүр бир јерә галхын. Чүнки ардынҹа чох бөјүк вә ҝүҹлү далғалар ҝөзләнилир.

• Ҝүҹлү гасырға, бураған, торнадо заманы. Јубанмадан далдаланаҹаг бир јерә, јахуд зирзәмијә сығынын.

• Сел вә дашгын заманы. Су басмыш биналары тәрк един. Ахар судан кечмәјә вә ја суда машын сүрмәјә ҹәһд етмәјин. Чүнки дашгын чиркаб сулары илә гарыша биләр, һәмчинин дағынты парчалары, ачыг канализасија гујулары, гопмуш електрик нагилләри кими ҝөрүнмәјән тәһлүкәләрлә үзләшә биләрсиниз.

• Билирсиниз? Һәтта јарым метрә јүксәлмиш сел сулары машыны апармаға гадирдир. Дашгын заманы өлүмә ән чох сәбәб инсанларын суда машын сүрмәјә ҹәһд ҝөстәрмәси олур.

• Тәхлијә елан олунарса, дејиләнләрә јубанмадан әмәл един. Дост-таныша һарада олдуғунуз барәдә мәлумат верин, әкс һалда, онлар сизи ахтарараг өз һәјатларыны тәһлүкәјә ата биләр.

• Билирсиниз? Месаж ҝөндәрмәк зәнҝ етмәкдән даһа етибарлы ола биләр.

• Аидијјәти гурумларын евдә, јахуд далдаланаҹаг јердә галмаг ҝөстәриши варса, гејд-шәртсиз әмәл един. Кимјәви, биоложи, һәмчинин нүвә гәзасы, јахуд һүҹуму заманы ичәридә галын, һаваландырма системини сөндүрүн, гапы-пәнҹәрәләрин мәсамәләрини изолә един. Нүвә партлајышы заманы радиасијадан горунмаг үчүн мүмкүн гәдәр тез гапалы мәканда вә ја јералты сығынаҹагда далдаланмаға чалышын. Радио вә ја телевизордан рәсми органларын ҝөстәришләрини изләјин. Онлар тәһлүкәнин совушдуғуну хәбәр вермәјәнәдәк чөлә чыхмајын.

Хәстәлик вә тәһлүкәләрдән горунмаг үчүн нөвбәти ҝөстәришләрә риајәт един.

• Имкан дахилиндә сығынаҹаг дүшәрҝәсиндә јох, доғмаларынызла бирҝә галын.

• Галдығыныз јердә санитар нормаларына риајәт един.

• Туллантылары тәмизләјәркән фәрди мүһафизә васитәләриндән истифадә един. Мүмкүнсә, давамлы ајаггабы ҝејинин, резин әлҹәк, каска вә респиратор тахын. Електрик нагилләрдән вә сөнмәмиш көздән өзүнүзү ҝөзләјин.

• Баҹардығыныз гәдәр нормал һәјат тәрзини бәрпа един. Ушаглар сизин нараһат олмадығынызы, үмидинизи итирмәдијинизи дујмалыдырлар. Онларын дәрси илә марагланын, бирҝә ојунлар ојнајын вә ибадәтиниздән галмајын. Һадисә илә бағлы јајымланан хәбәрләрә көкләнмәјин, өз тәлашынызы, ниҝаранчылығынызы аилә үзвләринизә өтүрмәјин. Дәстәк алын вә дәстәк олун!

• Итки гачылмаздыр. Һөкумәтин вә аидијјәти гурумларын мәгсәди инсанлара дәјән бүтүн мадди зәрәри гаршыламаг јох, онларын һәјатыны хилас етмәкдир. Сағ галмаг үчүн исә инсана ичмәли су, гида, палтар вә сығынаҹаг јер лазымдыр (1 Тимутијә 6:7, 8).

• Емосионал сарсынты гачылмаздыр, одур ки, көмәк истәјин. Инсана дәјән емосионал зәрәр, адәтән, һадисә совушандан сонра өзүнү бүрузә верир. Бу, ҝәрҝинлик, депрессија, әһвал-руһијјәнин дәјишмәси, иш габилијјәтинин зәифләмәси, диггәт дағыныглығы, јуху позунтусу вә саирә кими симптомларла мүшајиәт олунур. Белә вәзијјәтдә сизә јахын бири илә дәрдләшин.

Ҹошуа иш јериндәки фаҹиәдән сағ чыхса да, дост-танышынын чоху һәјатыны итирди. Она диндашларынын вә тибб мүтәхәссисләринин бөјүк көмәји дәјди. О дејир: «Онлар мәнә үрәк-дирәк верирдиләр, дејирдиләр ки, бәрпа просеси заманы бу ҹүр һиссләр кечирмәк тәбиидир вә заманла өтүб кечәҹәк. Алты ај сонра ҝеҹә гарабасмалары сәнҝиди, диҝәр симптомларын кечмәси исә бир аз вахт апарды».

Фәлакәтлә үзләшән инсан бунунла барыша билмир. Бәзиләри баш верәнләри Аллаһдан билир. Диҝәрләри исә Ҹошуа кими сағ галдығына ҝөрә өзүнү гынајыр. Ҹошуа дејир: «Индијә гәдәр дүшүнүрәм ки, бәлкә дә, даһа чох инсаны хилас едә биләрдим... Аллаһын тезликлә дүнјада һагг-әдаләти бәргәрар едәҹәјини вә бүтүн проблемләри арадан галдыраҹағыны билмәк мәнә гәлб раһатлығы верир. О вахта гәдәр исә јашадығым һәр ҝүнүн гәдрини билиб, һәјатымы горумаға чалышырам» (Вәһј 21:4, 5) *.