ЕШИТДИЈИНИЗ бәд хәбәрләр сизи тәлаша сала биләр. Бу һиссләри кечирән тәк сиз дејилсиниз. Бирләшмиш Штатларын сабиг президенти Барак Обама 2014-ҹү илдә өз чыхышында гејд етмишди ки, мәһз мәтбуатын вердији дәһшәтли хәбәрләрә ҝөрә чох адам «дүнјанын башлы-башына галдығыны... һеч кимин вәзијјәти дүзәлдә билмәјәҹәјини» дүшүнүр.

Елә бу сөзләри дејәндән сонра о, дүнјанын проблемләрини дүзәлтмәк јолунда едилән бир чох тәдбирләр һагда инамла сөз ачмышды. Ҹәнаб президент дөвләтин ҝөрдүјү мүәјјән тәшәббүсләри «хош хәбәр» адландырараг, вәзијјәтә «там никбин» вә «олдугҹа үмидлә» бахдығыны бәјан етмишди. Онун сөзләринә әсасән, инсан ҹәһдләри јер үзүндәки вәзијјәти әлә алмаға вә глобал фәлакәтин гаршысыны алмаға гадирдир.

Чох адам Барак Обама кими никбин бахыша саһибдир. Мәсәлән, бәзиләри үмидләрини елмә бағлајыр. Онлар дүнјаны дүзәлтмәјә гадир олан технолоҝијаларын сүрәтлә инкишаф едәҹәјини прогнозлашдырыр. Рәгәмсал технолоҝија вә ихтиралар үзрә бир мүтәхәссис әминликлә дејир ки, «2030-ҹу илә кими бизим технолоҝија мин дәфә, 2045-ҹи илә кими исә милјон дәфә даһа ҝүҹлү олаҹаг». О әлавә едир: «Вәзијјәтимиз чох јахшыдыр. Бу ҝүн проблемләримиз әввәлкиндән бөјүк олса да, онларын гаршысыны алмаг габилијјәтимиз даһа чохдур».

Дүнјадакы вәзијјәти нә дәрәҹәдә аҹынаҹаглы һесаб етмәк олар? Доғруданмы, дәһшәтли глобал фәлакәтин астанасындајыг? Бәзи алим вә сијасәтчиләр парлаг ҝәләҹәк вәд етсә дә, чох адам һәлә дә ҝәләҹәјә ҝөрә нараһатдыр. Сәбәб нәдир?

КҮТЛӘВИ ГЫРҒЫН СИЛАҺЛАРЫ. Бирләшмиш Милләтләр вә диҝәр тәшкилатлар нүвә тәрк-силаһы үчүн әлиндән ҝәләни етсә дә, ҹәһдләри уғурсузлугла нәтиҹәләнди. Бир сыра дикбаш өлкә рәһбәрләри бу кими ҹәһдләри дәстәкләмәк әвәзинә, силаһ нәзарәти ганунларыны ҝүлүнҹ һесаб едир. Нүвә силаһына малик олан өлкәләр силаһларыны тәкмилләшдирир вә даһа өлдүрүҹүләрини јарадыр. Бир заманлар күтләви гырғын васитәләри олмајан өлкәләр исә һал-һазырда инсан ҹәмијјәтинин бөјүк һиссәсини мәһв етмәјә гадирдир.

Нүвә мүһарибәсинә сон дәрәҹә һазырлыглы олан дүнја һәтта сүлһ шәраитиндә белә тәһлүкә сачыр. «Мисал үчүн, инсан иштиракы вә нәзарәти олмадан “өлдүрмәк” әмри верән автоном силаһ системләри хүсусилә бөјүк нараһатчылыг доғурур» («Буллетин оф атомик сајентистс»).

 САҒЛАМЛЫҒЫМЫЗ ТӘҺЛҮКӘДӘДИР. Елм инсанлара мүкәммәл сағламлыг вермәјә гадир дејил. Мүхтәлиф хәстәликләрә сәбәб олан јүксәк ган тәзјиги, пијләнмә, һаванын чиркләнмәси, наркотик маддәләрдән суи-истифадә вә саирә кими рискли амилләр сүрәтлә артыр. Ҝетдикҹә даһа чох инсан јолухуҹу олмајан хәстәликләрдән, мәсәлән, үрәк-дамар хәстәликләри, хәрчәнҝ вә шәкәрли диабетдән һәјатыны итирир. Әгли хәстәликләр дә дахил олмагла, инсанлары ифлиҹ едән ҹүрбәҹүр хәстәликләрин сајы артыр. Сон илләр әрзиндә Ебола вә Зика кими тәһлүкәли епидемијалар пејда олуб. Хүласә: Инсанлар хәстәликләрин гаршысыны алмагда аҹиздир вә ҝөрүнүр, бу, белә дә давам едәҹәк.

ИНСАНЛАР ТӘБИӘТИ МӘҺВ ЕДИР. Завод вә фабрикләр һәлә дә атмосфери чиркләндирир. Һава чиркләнмәси һәр ил милјонларла инсанын өлүмүнә сәбәб олур.

Фәрди инсанлар, јерли әһали, еләҹә дә дөвләт мүәссисәләри океанлары чиркаб сулары, тибби вә тәсәррүфат туллантылары илә, һәмчинин пластик вә диҝәр туллантыларла чиркләндирир. «Бу туллантылар дәниздә јашајан ҹанлыларын вә бу ҹанлыларла гидаланан инсанларын зәһәрләнмәсинә сәбәб олур» («Енҹјҹлопедиа оф Марине Сҹиенҹе»).

Ичмәли су еһтијаты түкәнмәк үзрәдир. Робин Макки адлы британијалы алим хәбәрдарлыг едир: «Дүнјаны глобал су гытлығы ҝөзләјир». Сијасәтчиләрин сөзләринә ҝөрә, су чатышмазлығы олдугҹа бөјүк тәһлүкәдир вә бунун сәбәбкары елә инсанларын өзүдүр.

ТӘБИӘТ ИНСАНЛАРЫ МӘҺВ ЕДИР. Фыртына, гасырға, торнадо, тајфун вә зәлзәләләр уҹбатындан ҝүҹлү дашгын, торпаг сүрүшмәси вә саирә дағынтылар јараныр. Тәбии фәлакәтләр нәтиҹәсиндә өләнләрин вә ҹидди хәсарәт аланларын сајы һеч вахт бу һәддә чатмамышды. АБШ-ын Космик Фәзанын Тәдгиги вә Аеронавтика үзрә Милли Идарәси (НАСА) тәрәфиндән дәрҹ олунан бир мәгаләдә «даһа шиддәтли фыртыналарын, өлүмҹүл исти далғаларын вә дәһшәтли дашгынларын» ҝөзләнилдији гејд олунур. Ҝөрәсән, тәбиәт бәшәријјәти мәһв едәҹәк?

Әлбәттә, һәјати тәһлүкә дашыјан амилләри садаламагла битмәз. Амма бүтүн бу тәһлүкәләри ҝөтүр-гој етмәклә ҝәләҹәјимизлә бағлы суаллара ганеедиҹи ҹаваб тапмаг мүмкүн дејил. Бәзиләринин фикринҹә, буна сијасәтчиләрин вә алимләрин данышдыгларыны изләмәклә дә наил олмаг мүмкүн дејил. Лакин әввәлки мәгаләдә гејд олундуғу кими, бир чох инсан дүнјанын ҝедишаты вә ҝәләҹәклә бағлы суалларына әсаслы ҹаваблар тапыб. Бәс суалларын ҹавабы һарададыр?