МӘН 1930-ҹу илин март ајында Малавинин Лилонгве шәһәри јахынлығындакы Намкумба кәндиндә дүнјаја ҝөз ачмышам. Һәмин вахт аиләм, гоһум-әгрәбам Јеһова Аллаһа сәдагәтлә хидмәт едирдиләр. 1942-ҹи илдә һәјатымы Аллаһа һәср едиб ҝөзәл чајларымыздан бириндә вәфтиз олундум. Мән 70 илдән чохдур ки, һәвари Булусун Тимутијә јаздығы кими, Аллаһын сөзүнү тәблиғ етмәјә, бу иши јубанмадан, һәм әлверишли, һәм дә чәтин вахтда ҝөрмәјә чалышырам (2 Тим. 4:2).

1948-ҹи илин әввәлләриндә Нејтан Норрун вә Милтон Һеншелин Малавијә илк ҝәлиши мәним Јеһова Аллаһа даһа чох хидмәт етмәк арзуму аловландырды. Јеһованын Шаһидләринин Бруклиндәки (Нју–Јорк) мәркәзи идарәсиндән ҝәлән бу гардашларын руһландырыҹы сөзләрини хош һиссләрлә хатырлајырам. Палчыглы јердә дуран тәхминән 6000 адам Норр гардашын «Бүтүн халгларын әбәди Һакими» адлы руһландырыҹы мәрузәсинә диггәтлә гулаг асырды.

Сонралар мән мәсиһи аиләсиндә бөјүмүш Лидаси адлы ҝөзәл баҹы илә таныш олдум. Өјрәндим ки, онун да мәгсәди Јеһоваја даһа чох хидмәт етмәкдир. 1950-ҹи илдә евләндик. 1953-ҹү илдә бизим артыг ики ушағымыз вар иди. Үзәримиздә ушаг бөјүтмәк мәсулијјәти олса да, биз гәрара ҝәлдик ки, мән даими өнҹүл кими хидмәт едим. Ики илдән сонра хүсуси өнҹүл тәјин едилдим.

Үстүндән чох кечмәмиш мәнә јығынҹаглара рајон нәзарәтчиси кими баш чәкмәк тапшырылды. Лидасинин көмәјилә мән бу хидмәтдә ола-ола аиләмин һәм мадди, һәм дә руһани ҹәһәтдән гејдинә гала билирдим *. Анҹаг биз истәјирдик ки, һәр икимиз Јеһоваја даһа чох хидмәт едәк. Ишләримизи јахшы планлашдырмағын, еләҹә дә ушагларымызын көмәји сајәсиндә Лидаси 1960-ҹы илдә өнҹүл хидмәтинә башлады.

Һәмин әлверишли вахтда мүхтәлиф јығынҹаглардакы баҹы-гардашлара ҹанла-башла хидмәт едирдик. Биз ҹәнубдакы мәнзәрәли Муланје дағынын әтәкләриндән тутмуш өлкәнин демәк олар ки, бүтүн шәрг һиссәси бојунҹа узанан Малави ҝөлүнүн саһилләринәдәк әразидә хидмәт едирдик. Хидмәт етдијимиз рајонларда јығынҹагларын вә тәблиғчиләрин сајы дурмадан артырды.

1962-ҹи илдә «Ҹәсур хидмәтчиләр» адлы вилајәт конгреси кечирилди. Кечмишә баханда адам баша дүшүр ки, бу кими руһани зијафәтләр, санки, Малавидә  јашајан бизләри гаршыдакы чәтин вахтлара һазырлајырды. Нөвбәти ил Милтон Һеншел гардаш јенидән Малавијә ҝәлди. Һәмин вахт Блантајр шәһәриндән кәнарда кечирилән хүсуси конгресдә тәхминән 10 000 адам иштирак етмишди. О руһландырыҹы конгрес бизләри гаршыдакы сынаглара синә ҝәрмәк үчүн мөһкәмләндирди.

Јеһованын Шаһидләри сијаси һәрәкатларда иштирак етмәдикләри үчүн 1964-ҹү илдә шиддәтли сынагларла үзләшдиләр. Амансыз тәгибләр нәтиҹәсиндә јүздән чох Падшаһлыг залы вә миндән чох Шаһидин еви дармадағын едилди. Лакин Малави һөкумәти 1967-ҹи илдә Јеһованын Шаһидләринин фәалијјәтини гадаған едәнәдәк биз сәјјар хидмәти давам етдирдик. Филиалын Блантајрдакы мүлкү мүсадирә олунду, хүсуси тәјинатлы мүждәчиләр өлкәдән говулду, мән вә Лидаси дә дахил олмагла, бир чох јерли Шаһидләр һәбсханаја атылды. Азад едилдикдән сонра биз сәјјар хидмәти еһтијатла давам етдирдик.

1972-ҹи илин октјабрында Малави Ҝәнҹләр Лигасы адлы силаһлы груплашманын тәхминән јүз үзвү бизим евимизә һүҹум етди. Анҹаг онлардан бири габагҹадан гачыб мәнә хәбәр вермишди ки, мәни өлдүрмәк истәјирләр. Арвадымла ушаглара јахынлыгдакы банан ағаҹлары арасында ҝизләнмәји тапшырдым, өзүм исә гачыб ири манго ағаҹына чыхдым. Орадан евимизин вә әшјаларымызын неҹә дағыдылдығына бахырдым.

Малавидә тәгибләр ҝүҹләнәндә минләрлә Шаһид өлкәдән гачды. Бизим аиләмиз 1974-ҹү илин ијун ајынадәк Мозамбикин гәрбиндәки гачгын дүшәрҝәсиндә галды. Һәмин вахт Лидаси илә мәндән Мозамбикин Малави сәрһәдинә јахын јерләшән Домва шәһәриндә хүсуси өнҹүл кими хидмәт етмәји хаһиш етдиләр. Мозамбик 1975-ҹи илдә Португалијадан ајрылыб мүстәгиллик әлдә едәнә гәдәр биз бу хидмәтдә олдуг. Сонра башга Шаһидләрлә бирликдә бизи Малавијә гајтардылар. Беләҹә, тәгиблә үзләшдијимиз о ҝүнләрә ҝери гајытдыг.

Малавијә гајыдандан сонра мән пајтахт Лилонгведәки јығынҹаглара баш чәкмәјә тәјин олундум. Тәгибләрә вә чәтинликләрә бахмајараг, хидмәт етдијимиз рајонларда јығынҹагларын сајы артырды.

Бир дәфә биз бир кәндә ҝәлдик. Орада сијаси иҹлас кечирилирди. Партијанын тәрәфдарларындан бәзиләри бизим Јеһованын Шаһиди олдуғумузу билди. Бизи мәҹбур етдиләр ки, Малави Ҝәнҹ Пионерләр ады илә танынан сијаси һәрәкатын үзвләри арасында отураг. Јеһоваја јалварырдыг ки, бу чыхылмаз вәзијјәтдә бизә көмәк етсин вә јол ҝөстәрсин.  Иҹлас гуртаранда онлар бизи дөјмәјә башладылар. Бир јашлы гадын гача-гача ҝәлиб гышгырды: «Бурахын онлары. Бу адам мәним гардашым оғлудур. Бурахын ону ҝетсин!» Иҹласын сәдрләриндән бири: «Гојун ҝетсинләр!» — деди. Биз билмәдик гадын нијә белә етди. О, һеч биримизин гоһуму дејилди. Биз баша дүшдүк ки, Јеһова дуамызы ешитди.

1981-ҹи илдә јенидән Малави Ҝәнҹ Пионерләрин үзвләрилә растлашдыг. Онлар бизим велосипедләримизи, јүкүмүзү, китабларымызы вә рајонун сәнәдләрини әлимиздән алдылар. Биз онларын әлиндән гачыб бир ағсаггалын евинә ҝетдик. Јенә дә Јеһоваја дуа етдик. Онларын әлиндәки сәнәдләрдә олан мәлуматлара ҝөрә нараһат идик. Ҝәнҹ Пионерләр сәнәдләри ҝөздән кечирәндә Малавинин һәр јериндән мәнә үнванланан мәктублары ҝөрүб елә билмишдиләр ки, мән дөвләт мәмурујам, она ҝөрә дә горхуја дүшүб дәрһал һәр шеји олдуғу кими јерли ағсаггаллара гајтармышдылар.

Бир дәфә исә биз гајыгла чајы кечирдик. Гајығын саһиби һәмин әразинин сијаси рәһбәри иди, она ҝөрә дә сәрнишинләрин һамысынын партија билетини јохламаг гәрарына ҝәлди. Бизә чатачатда ахтарышда олан оғруну тапды. Аләм бир-биринә дәјди, бунунла да партија билетини јохламаг јаддан чыхды. Јеһова јенә дә бизим дадымыза чатды.

1984-ҹү илин февралында мән Замбија филиалына чатаҹаг һесабатлары Лилонгвејә апарырдым. Јолда полис мәни сахлајыб чантамы ахтарды вә Мүгәддәс Китаба әсасланан нәшрләри тапды. Мәни полис мәнтәгәсинә апарды вә дөјмәјә башлады. Сонра кәндирлә сарыјыб оғурлуг үстә тутулан мәһбусларын олдуғу камераја салды.

Сәһәри ҝүн полис рәиси мәни башга бир отаға чәкди вә бир әризә јазды. Әризәдә дејилирди: «Мән, Трофим Нсомба азад олмаг үчүн Јеһованын Шаһиди олмагдан имтина едирәм». Мән дәрһал: «Мән нәинки дустаг олмаға, һәтта ҹанымдан белә кечмәјә һазырам. Јеһованын Шаһиди олмагдан дөнмәрәм», — дејиб имза атмагдан имтина етдим. Полис рәиси һиддәтләниб јумруғуну масаја елә бәрк вурду ки, сәсә гоншу кабинетдән бир полис гач-гача ҝәлди. Рәис она деди: «Бу адам әгидәсиндән имтина етмир. Онда гој Јеһованын Шаһиди олдуғуна имза атсын, ону Лилонгве һәбсханасына ҝөндәрәк». Бүтүн бу вахт әрзиндә һәјат јолдашым нараһат иди. Јалныз дөрд ҝүндән сонра бир нечә гардаш мәним һарада олдуғуму она хәбәр верди.

Лилонгведәки полис идарәсиндә мәнимлә мүлајим рәфтар етдиләр. Полис рәиси бир габ дүјүнү мәнә узадыб деди: «Бујур, је. Сән бура Аллаһын Кәламына ҝөрә дүшмүсән. О бириләр исә оғурлуг  үстә». Сонра о, мәни Качере һәбсханасына ҝөндәрди вә мән беш ај орада галдым.

Һәбсхана нәзарәтчиси мәним ҝәлишимә чох севинди. О, мәним һәбсханада «пастор» олмағымы истәјирди. О, әввәлки адамы пасторлугдан чыхарыб деди: «Мән сәнин бурада Аллаһын Кәламыны өјрәтмәјини истәмирәм, сән өз килсәндән оғурлуг етдијин үчүн бура дүшмүсән!» Беләҹә, мәнә мәһбуслар үчүн һәр һәфтә тәшкил едилән ҝөрүшләрдә Мүгәддәс Китабы өјрәтмәји тапшырдылар.

Сонралар вәзијјәт писләшди. Полис забитләри Малавидәки Шаһидләрин сајыны өјрәнмәк үчүн мәни сорғу-суала тутдулар. Мәндән истәдикләри ҹавабы алмајанда һушуму итирәнә гәдәр мәни дөјдүләр. Башга бир дәфә мәркәзи идарәмизин јерини өјрәнмәк истәдиләр. Онлара дедим: «Проблем дејил, вердијиниз бу садә суала ҹаваб верәрәм». Полисләр севинҹәк сәсими јазмаг үчүн магнитофону јандырдылар. Мән онлара Јеһованын Шаһидләринин мәркәзи идарәсинин Мүгәддәс Китабда тәсвир олундуғуну сөјләдим. Онлар мат-мәәттәл сорушдулар: «Мүгәддәс Китабын һарасында?»

Мән дејәндә ки, Әшија 43:12 ајәсиндә, онлар ајәни ачыб диггәтлә охудулар: «Сиз Мәним шаһидләримсиниз, — дејир Јеһова, — Аллаһ да Мәнәм». Онлар ајәни дүз үч дәфә охудулар. Сонра сорушдулар: «Неҹә ола биләр ки, Јеһованын Шаһидләринин мәркәзи идарәси Америкада јох, Мүгәддәс Китабда јерләшсин?» Мән ҹаваб вердим: «Америкадакы Јеһованын Шаһидләри дә бу ајәјә онларын мәркәзи идарәләрини тәсвир едән ајә кими бахырлар». Онлара истәдикләри ҹавабы вермәдијимдән мәни Лилонгведән шималда јерләшән Дзалека һәбсханасына ҝөндәрдиләр.

1984-ҹү илин ијул ајында мән 81 Шаһидин дустаг олдуғу Дзалека һәбсханасына ҝәтирилдим. Орада 300 мәһбус бир отагда, јердә јанашы јатырды. Бир мүддәт сонра биз гардашлар һәр ҝүн ҝүндәлик ајәни арашдырмаг үчүн кичик груплара бөлүндүк. Мүзакирәни һәр ҝүн биримиз кечирирдик. Бу, бизи чох руһландырырды.

Сонра һәбсхана нәзарәтчиси бизи диҝәр мәһбуслардан ајырды. Бир дәфә ҝөзәтчи ҝизлинҹә бизә деди: «Һөкумәт сизә нифрәт етмир. Сизи ики сәбәбә ҝөрә һәбсдә сахлајыр: һөкумәт горхур ки, Ҝәнҹ Пионерләр сизи өлдүрәрләр. Һәм дә сиз һансыса мүһарибә барәдә тәблиғ едирсиниз. Һөкумәт еһтијат едир ки, бирдән һәмин мүһарибәдә әсҝәрләр гачар».

1984-ҹү илин октјабр ајында бизи мәһкәмәјә чыхардылар вә һәр биримизә ики ил иш кәсдиләр. Әввәлки кими бизи јенә Јеһованын Шаһиди олмајан мәһбусларла бир јерә салдылар. Анҹаг һәбсхананын нәзарәтчиси һамыја елан етди: «Јеһованын Шаһидләри сигарет чәкмирләр. Она ҝөрә дә, ҝөзәтчиләр, онлардан сигарет истәмәјин, нә  дә сигаретинизи јандырмаг үчүн көз јығмаға ҝөндәрмәјин. Онлар мөмин инсанлардыр! Јеһованын Шаһидләринин һамысына ҝүндә ики дәфә јемәк верилмәлидир, чүнки онлар ҹинајәт үстүндә јох, Мүгәддәс Китаба инандыгларына ҝөрә һәбс олунублар».

Јахшы ад газанмағымызын башга шејләрдә дә бизә хејри дәјирди. Һава гараланда вә ја јағыш јағанда мәһбуслары бајыра гојмурдулар. Амма биз үрәјимиз истәјәндә бајыра чыха билирдик. Онлар билирдиләр ки, биз һеч јана гачан дејилик. Бир дәфә биз тарлаларда ишләјәндә бизә нәзарәт едән ҝөзәтчи өзүнү пис һисс еләди, ону тибби јардым алмасы үчүн һәбсханаја ҝәтирдик. Һәбсхана нәзарәтчиләри билирдиләр ки, бизә етибар етмәк олар. Беләҹә, нүмунәви давранышымыз сајәсиндә нәзарәтчиләримизин дили илә Јеһованын ады мәдһ олунурду * (1 Бут. 2:12).

1985-ҹи ил мајын 11-дә Дзалека һәбсханасындан азад едилдим. Бир билсәниз, аиләмә говушдуғум үчүн неҹә севинирдим. Чәтин вахтларда нөгсансызлығымызы горумагда бизә көмәк етдији үчүн Јеһоваја чох миннәтдарыг. Һәмин вахтлары хатырлајанда һәвари Булусун һиссләрини кечиририк: «Гардашлар, сизи... башымыза ҝәлән бәладан бихәбәр гојмаг истәмирик... Һәтта сағ галаҹағымыза да үмид етмирдик. Бизә елә ҝәлирди ки, өлүм һөкмү алмышыг. Анҹаг бу, она ҝөрә баш верди ки, биз өзүмүзә јох, өлүләри дирилдән Аллаһа бел бағлајаг. О, бизи өлүмдән гуртарды» (2 Кор. 1:8—10).

Һәрдән бизә дә елә ҝәлирди ки, бизимки бура гәдәрдир. Амма һәмишә Јеһовадан ҹәсарәт вә мүдриклик диләјир, Онун уҹа адыны һәр заман шәрәфләндирмәк үчүн бизә сәбир вермәсини истәјирдик.

Јеһова һәм әлверишли, һәм дә чәтин вахтларда хидмәт етмәјә бизә көмәк едиб. 2000-ҹи илдә Лилонгведә иншасы баша чатан филиалы, еләҹә дә бүтүн Малавидә 1000-дән чох јени Падшаһлыг залыны ҝөрмәк бизи вәҹдә ҝәтирир. Јеһованын вердији бу һејрәтамиз руһани немәтләр Лидаси илә мәнә ширин јуху кими ҝәлир *.