ТОМАС ЕМЛИН ким олуб вә ону һәгигәтин тәрәфини тутмаға нә вадар едиб? Онун нүмунәсинин бу ҝүн јашајан бизләрә һансы фајдасы вар?

Бу суаллара ҹаваб вермәздән өнҹә, ҝәрәк Инҝилтәрә вә Ирландијада 17-ҹи әсрин сонлары вә 18-ҹи әсрин әввәлләриндә һөкм сүрән вәзијјәтдән аҝаһ олаг. Англикан килсәси өлкәдә ҝүҹлү һакимијјәтә малик иди. Мүхтәлиф протестант ҹәрәјанлары вә ајры-ајры инсанлар килсәнин тәлимләринә вә ајинләринә гаршы чыхырдылар.

Өлкәдә мәһз белә бир вәзијјәтин һөкм сүрдүјү бир дөврдә, 1663-ҹү ил мајын 27-дә Томас Емлин Стамфордда (Линколншир, Инҝилтәрә) дүнјаја ҝөз ачды. 19 јашында о, илк моизәсини сөјләди. Сонра о, Лондонда бир графинјанын јанында кешиш кими хидмәт етди, бир гәдәр сонра исә Белфаста (Ирландија) көчдү.

Бурада о, килсәдә хидмәт етмәјә башлады. Заман кечдикҹә Емлин, Дублин дә дахил олмагла, хидмәтини башга јерләрдә дә иҹра едирди.

Бу арада Емлин Мүгәддәс Китабы чох диггәтлә арашдырырды. Бу арашдырмалар нәтиҹәсиндә әввәлләр инандығы Үч үгнум тәлиминә гаршы үрәјиндә шүбһә јаранды. Мүждәләри арашдыраркән о әмин олду ки, орада дејиләнләр онун тәхминләрини тәсдигләјир.

Емлин Мүгәддәс Китабдан өјрәндији јени тәлими дәрһал јајмаға башламады. Лакин Дублин килсәсинин бәзи үзвләри фикир вердиләр ки, артыг о, өз моизәләриндә Үч үгнумдан данышмыр. Мүгәддәс Китабдан өјрәндикләринин башгалары тәрәфиндән мүсбәт гаршыланмајаҹағыны биләрәк о јазмышды: «Бир һалда ки өз фикрими билдирмишәм, артыг бу вәзифәдә галаҹағыма үмид едә билмәрәм». 1702-ҹи илин ијун ајында ики һәмкары онун өз моизәләриндә Үч үгнумдан данышмадығыны үзүнә демишди. Емлин етираф етди ки, даһа бу тәлимә инанмыр вә истефа вермәји тәклиф етди.

Бир нечә ҝүнүн ичиндә о, Дублини (Ирландија) тәрк едиб Инҝилтәрәјә ҝетди. Лакин о, он һәфтәдән сонра бәзи ишләрини јолуна гојуб, бирдәфәлик Лондона көчмәк үчүн јенидән Дублинә гајытды. Бурада оларкән Емлин өз мөвгејини мүдафиә етмәк мәгсәдилә Иса Мәсиһ һагда тәдгигатлары заманы өјрәндикләрини дәрҹ етди («An Humble Inquiry Into the Scripture-Account of Jesus Christ»). Бу нәшрдә о, Мүгәддәс Јазылардан ајдын дәлилләр ҝәтирәрәк Иса Мәсиһин Күлли-Ихтијар Аллаһ олмадығыны сүбут едир. Бу, Емлинин Дублиндәки көһнә јығынҹағынын үзвләрини һиддәтләндирди. Вә она гаршы иддиа галдырылды.

1703-ҹү ил ијунун 14-ү Емлини һәбс едиб, Дублиндәки Кралича Скамјасынын Мәһкәмәси гаршысына чыхартдылар. «Мәһкәмә просеси — олдуғу кими» китабында Емлин јазыр ки, ону күфранә шәкилдә вә пис нијјәтдән ирәли ҝәләрәк Иса Мәсиһин Аллаһа бәрабәр олмадығыны иддиа етдији бир китаб јазыб нәшр етмәкдә иттиһам етмишдиләр. Мәһкәмә просеси әсил тамаша иди. Ирландија килсәсинин једди јепископу һакимләрлә бәрабәр һаким күрсүсүндә әјләшмишди. Емлинә өзүнү  мүдафиә етмәјә иҹазә верилмәмишди. Мәшһур вәкил олан Ричард Левинс Емлинә демишди ки, ону «ҹанавары овладығы кими овлајаҹаглар». Мәһкәмәнин сонунда Ирландијанын лорд-баш һакими Ричард Пајн андлылар һејәтинин үзвләринә билдирди ки, әҝәр онлар ҝөзләнилән гәрары вермәсәләр, онун «лордлары вә јепископлары бурададыр», ҝүман ки, о, әкс тәгдирдә, андлыларын шиддәтли шәкилдә ҹәзаландырылаҹағыны нәзәрдә тутурду.

Мәһкәмәнин гәрары илә Емлин тәгсиркар билинәндә баш прокурор она етигадларындан имтина етмәји тәклиф етди. Лакин Емлин разы олмады. Она ҹәримә вә бириллик һәбс ҹәзасы кәсилди. Ҹәримәни өдәјә билмәдијинә ҝөрә о, һәбсханада ики ил галмалы олду, та ки досту һакимијјәт даирәләрини дилә тутуб она кәсилән ҹәзанын мүддәтини азалданадәк. 1705-ҹи ил ијулун 21-дә Емлин азадлыға бурахылды. Онун белә рүсвај олмасы мәгаләнин әввәлиндә ҝәтирилән сөзләри демәјә вадар етди: «Мән бу әзаблара [Аллаһ һаггында] һәгигәт һесаб етдијим шејләрә ҝөрә вә Онун иззәти наминә гатлашмышам».

Емлин Лондона көчдү. Бурада о, Уилјам Уистонла ҝөрүшдү. Уилјам Уистон да Мүгәддәс Китабы арашдырырды. О, Мүгәддәс Китабла бағлы дүзҝүн һесаб етдији һәгигәтләри дәрҹ етдијинә ҝөрә иҹтимаи гынаға мәруз галмышды. Уистон Емлинә һөрмәт едирди вә ону «гәдим мәсиһчилијин» «илк вә әсас дашыјыҹысы» адландырырды.

Уилјам Уистон вә диҝәр мөтәбәр алим олан Исаак Нјутон кими, Емлин дә баша дүшмүшдү ки, Афанасиј иман символунда гәләмә алынан Үч үгнум тәлими Мүгәддәс Китабда јохдур. О, буну белә изаһ етмишди: «Чохлу ҝөтүр-гој етдикдән вә Мүгәддәс Јазылары арашдырдыгдан сонра... әввәлләр гәбул етдијим Үч үгнума даир фикрими дәјишмәк үчүн әсаслы сәбәб ҝөрдүм». Сонда о јазды ки, Аллаһ олан вә Иса Мәсиһи јарадан Шәхс јеҝанә Күлли-Ихтијар Варлыгдыр.

Емлин нәјин әсасында белә нәтиҹәјә ҝәлди? О, Мүгәддәс Китабдан Иса илә Аллаһ арасында фәрг олдуғуну ҝөстәрән чохлу ајәләр тапды. Бурада бир нечә нүмунә ҝәтирилир. (Емлинин ајәләрә вердији шәрһ курсивлә ҝөстәрилир.)

• Јәһја 17:3: «Мәсиһ һеч вахт јеҝанә тәк Аллаһ мәнасында Аллаһ олдуғуну демәјиб». Мүгәддәс Китабда јалныз бир Аллаһ јеҝанә һәгиги Аллаһ адландырылыр.

• Јәһја 5:30: «Оғул өзүнүн ирадәсини дејил, Атасынын ирадәсини јеринә јетирир».

• Јәһја 5:26: «Она һәјат верән Атадыр».

• Ефеслиләрә 1:3: «Иса Мәсиһ, адәтән, Аллаһын Оғлу адландырылса да, һеч јердә Атанын Аллаһын Атасы олдуғу дејилмир, һәрчәнд ки о, Ағамыз Исанын Атасы адландырылыр».

Емлин бүтүн сүбутлары нәзәрдән кечирдикдән сонра гәти шәкилдә билдирди ки, Мүгәддәс Јазыларда Атанын, Оғулун вә мүгәддәс руһун бир шәхсијјәт олдуғуну ҝөстәрән бир дәнә дә олсун ајә јохдур.

Бу ҝүн бир чох инсанлар Мүгәддәс Китаб һәгигәтләрини мүдафиә етмәјә горхурлар. Лакин Емлин буну етмәкдән горхмады. О, белә бир суал верди: «Әҝәр инсан Мүгәддәс Јазыларда ајдын ифадә олунан ән ваҹиб һәгигәтләри ачыг етираф едә билмирсә, онда онлары охујуб арашдырмағын нә мәнасы вар?» Емлин нәјинсә хатиринә билдији һәгигәтләри данмады.

Емлинин вә башгаларынын гојдуғу нүмунә һәгарәтлә үзләшдијимиз тәгдирдә һәгигәти мүдафиә едиб-етмәјәҹәјимиз һагда дүшүнмәјә тәшвиг едәҹәк. Биз дә өзүмүздән соруша биләрик: «Нә даһа ваҹибдир: инсанларын рәғбәтини газанмаг, јохса Аллаһын һәгигәтләринин гејрәтини чәкмәк?»