СҮЛЕЈМАН ПЕЈҒӘМБӘРИН дедији бу сөзләрдә инсанларын јашамаг истәји дәгигликлә өз әксини тапыб. Һәјат гыса, өлүм исә гачылмаз олдуғундан инсанлар һәмишә узун өмүр арзусунда олублар. Тарих боју инсанларын өлмәзлик ахтарышында олмасыјла бағлы чохлу әһвалатлар, әфсанәләр мөвҹуддур.

Мәсәлән, ҝөтүрәк Шумер һөкмдары Ҝилгамеши. Онун һәјаты һаггында чохлу әфсанәләр вар. Бу әфсанәләрдән бири «Ҝилгамеш дастаны»нда јазылыб. Ҝуја о, өлүмдән гуртулмағын сиррини өјрәнмәк үчүн тәһлүкәли бир сәфәрә јолланыр. Анҹаг онун ҹәһдләри боша чыхыр.

Ерамыздан әввәл IV әсрдә Чин кимјаҝәрләри өмрү узатмаг үчүн иксир һазырламаға чалышмышдылар. Онлар ҹивә вә мәрҝүмүш бирләшмәсиндән ибарәт бир маддә һазырламышдылар. Белә һесаб олунур ки, бу иксир бир нечә Чин императорунун өлүмүнә сәбәб олмушду. Орта әсрләрдә Авропада кимјаҝәрләр гызылы инсан организминин һәзм едә биләҹәји бир маддәјә чевирмәк истәјирдиләр. Онлар фикирләширдиләр ки, гызыл пасланмадығына ҝөрә инсан өмрүнү дә узада биләр.

Бу ҝүн биолоҝија вә ҝенетика үзрә бәзи алимләр јашланманын сәбәбини тапмаға чалышырлар. Онларын ахтарышлары ҝөстәрир ки, инсанлар һәлә дә гоҹалығын вә өлүмүн гаршысыны алмаг арзусундадыр. Бәс бу ахтарышларын нәтиҹәси нә олду?

Инсан организминдәки һүҹејрәләри өјрәнән алимләр гоҹалманын вә өлүмүн сәбәби кими 300-дән чох нәзәријјә ирәли сүрүрләр. Сон илләрдә молекулјар биологлар лабораторија һејванларынын вә инсан һүҹејрәләринин јашланмасыны ләнҝитмәк үчүн ҝенләри вә зүлаллары идарә етмәјә мүвәффәг олмушлар. Бу ҹүр наилијјәтләр бәзи зәнҝин инсанлары «өлүмүн сәбәбинин» арашдырылмасыны малијјәләшдирмәјә тәшвиг етмишдир. Бәс бу арашдырмалар һансы истигамәтләрдә апарылыр?

Инсанын биоложи саатыны ҝери чәкмәјә ҹәһд едирләр. Бәзи биологлар дүшүнүр ки, јашланманын әсас сәбәби хромосомларын уҹ һиссәси олан теломерләрдир. Һүҹејрәләр бөлүнәндә теломерләр ҝенетик мәлуматы горујур. Амма һүҹејрә һәр дәфә бөлүндүкҹә теломерләр гысалыр. Нәтиҹәдә, һүҹејрәләрин бөлүнмәси дајаныр вә гоҹалма просеси башлајыр.

 2009-ҹу илдә Нобел мүкафаты лауреаты Елизабет Блекбөрн вә онун һејәти теломерләрин гысалмасыны вә нәтиҹә етибары илә һүҹејрәнин гоҹалмасыны ләнҝидән ензим кәшф етмишдиләр. Лакин онлар етираф едирләр ки, теломерләр «өмрү узадан сеһрли бир шеј дејил. Онлар инсанын ади өмүр мүддәтиндән артыг јашамасыны тәмин етмирләр».

Һүҹејрәнин јенидән програмлашдырылмасы јашланманы дајандырмаг үчүн алимләрин әл атдығы диҝәр бир үсулдур. Һүҹејрәләр гоҹалыб бөлүнә билмәјәндә јахынлыгдакы иммун һүҹејрәләринә јанлыш сигналлар ҝөндәрмәјә башлајырлар. Бу исә илтиһаба, хроники ағрылара вә хәстәлијә сәбәб олур. Бу јахынларда Франсада алимләр гоҹалардан ҝөтүрдүкләри һүҹејрәләри јенидән програмлашдырмышдылар. Бу адамлардан бәзиләринин јашы 100-дән артыг иди. Тәдгигат групунун рәһбәри Жан-Марк Леметр бәјан етмишдир ки, онларын апардыглары тәдгигат «һүҹејрәдә гоҹалма просесинин әкс истигамәтә јөнәлә билдијини» ашкара чыхармышды.

Бир чох алимләр дејирләр ки, гоҹалманын гаршысыны алан чохлу мүалиҹә үсуллары олса да, инсан өмрүнү индикиндән артыг узатмаг мүмкүн олмајаҹаг. Дүздүр, инсанларын орта јашама мүддәти XIX әсрдән бәри артмагдадыр. Анҹаг бу, әсас етибары илә ҝиҝијена гајдаларына дүзҝүн риајәт едилмәси, инфексион хәстәликләрә гаршы мүвәффәгијјәтлә тәдбир ҝөрүлмәси, антибиотикләрдән вә ваксинләрдән истифадә олунмасы сајәсиндә мүмкүн олур. Ҝенетик алимләрин бәзиләри дүшүнүр ки, инсанын јашам мүддәтинин узунлуғу артыг өзүнүн сон һәддинә чатыб.

Тәхминән 3500 ил бундан әввәл Муса пејғәмбәр Мүгәддәс Китабда јазмышды: «Јетмиш ил анҹаг јашарыг, ҹаны сағлам олан, бәлкә, сәксәнә јетишә. О да ки әзабла, гәм-гүссә илә кечәр, өмрүмүз тез өтүр, учуб ҝедирик» (Зәбур 90:10). Өмрү узатмаг үчүн инсанларын ҝөстәрдикләри ҹәһдләрә бахмајараг, өмрүн мүддәти елә Муса пејғәмбәрин дедији кими галыр.

Диҝәр тәрәфдән, бәзи тысбағалар 150 илдән чох јашајыр. Нәһәнҝ секвоја кими ағаҹлар исә мин илләрлә јашаја билир. Инсан өмрүнү бу вә диҝәр ҹанлыларын өмрү илә мүгајисә едәндә, адам фикирләшир ки, инсан елә 70—80 ил јашамаг үчүн јараныб?