1, 2. а) Мүгәддәс Китаб олмасајды, һәјатымыз неҹә оларды? б) Һансы һалда инсан Мүгәддәс Китабдан там фајдалана биләр?

БИР анлыг дүшүнәк, Мүгәддәс Китаб олмасајды, һәјатымыз неҹә оларды? Ҝүндәлик һәјатымыз үчүн рәһбәрлијимиз олмазды. Аллаһ, һәјат, ҝәләҹәклә бағлы суалларымыз ҹавабсыз галарды. Јеһованын бәшәријјәт үчүн кечмишдә ҝөрдүјү ишләрдән бихәбәр олардыг.

² Шүкүр олсун Аллаһымыза ки, бизә Мүгәддәс Китабы бәхш едиб. Үстәлик, зәманәт вериб ки, сөзү әбәди галаҹаг. (1 Бутрус 1:24, 25 ајәләрини охујун.) Һәвари Бутрус бу ајәләрдә Әшија 40:8 ајәсиндән ситат ҝәтирир. Бу ајәдә сөһбәт мәһз Мүгәддәс Китабдан ҝетмәсә дә, долајысы илә ајәни китабын өзүнә дә аид етмәк олар. Бу, фактдыр ки, Мүгәддәс Китабдан там фајдаланмаг үчүн о, охуҹунун ајдын баша дүшдүјү дилдә олмалыдыр. Аллаһын Кәламыны севәнләр бу факты һәмишә дәрк едибләр. Мүхтәлиф чәтинликләрә рәғмән мөмин инсанлар әсрләр әрзиндә Мүгәддәс Китабы тәрҹүмә етмиш, ону јајмышлар. Онларын әзми Аллаһын нијјәти илә үст-үстә дүшүрдү. Ахы «О истәјир ки, һәр ҹүр инсан хилас олуб һәгигәт барәсиндә дәгиг билијә јијәләнсин» (1 Тим. 2:3, 4).

3. Бу мәгаләдә сөһбәт нәдән ҝедәҹәк? (Мәгаләнин әввәлиндәки шәклә бахын.)

 ³ Бу мәгаләдә арашдыраҹағыг ки, Аллаһын Кәламы 1) дилдахили дәјишикликләрә, 2) үмумишләк дилин дәјишилмәсинә вә 3) тәрҹүмәсинә ҝөстәрилән мүгавимәтләрә неҹә таб ҝәтириб. Бу, Аллаһын Кәламынын гәдрини билмәјимизә, Мүәллифини севмәјимизә әлавә тәкан верәҹәк (Мик. 4:2; Ром. 15:4).

4. а) Заманла дилдә һансы дәјишикликләр баш верир? б) Аллаһын бүтүн дилләрдә данышан инсанлары севмәси нәдән ҝөрүнүр вә бу, сиздә Аллаһа гаршы һансы һиссләри ојадыр?

⁴ Дилин заманла дәјишмәк хассәси вар. Вахт кечдикҹә мүәјјән сөз вә ифадәләрин мәнасы тамамилә дәјишир. Јәгин өз дилимиздән дә буна даир нүмунәләр ҝәтирә биләрик. Ејни шеји Мүгәддәс Китабын јазылдығы ибрани вә јунан дили һагда да демәк олар. Бу дилләрин мүасир формасы Мүгәддәс Китабын јазылдығы дөврдәкиндән олдугҹа фәргләнир. Демәли, мүасир ибрани вә јунан дилләрини биләнләр дә дахил, Аллаһын Кәламыны баша дүшмәк истәјән һәр кәс онун тәрҹүмәсинә еһтијаҹ дујур. Бәзи инсанлар дүшүнүр ки, гәдим ибрани вә јунан дилләрини өјрәнсәләр, Аллаһын Кәламыны даһа јахшы баша дүшәҹәкләр. Лакин бу, онларын дүшүндүјү кими еффектив олмаја биләр *. Һал-һазырда Мүгәддәс Китаб бүтөв шәкилдә вә ја гисмән тәхминән 3200 дилә тәрҹүмә олунуб. Мәҝәр бу, Јеһова Аллаһын һәр халга, һәр тајфаја, һәр дилә мәнсуб инсанларын Онун Кәламындан бәһрәләнмәсини истәдијини ҝөстәрмир? (Вәһј 14:6 ајәсини охујун.) Бунларын үзәриндә дүшүндүкҹә ајры-сечкилик етмәјән Аллаһымыза мәһәббәтимиз артыгҹа артыр (Һәв. 10:34).

5. «Крал Јаков тәрҹүмәси»нин әһәмијјәти барәдә нә демәк олар?

⁵ Мүгәддәс Китабын тәрҹүмә олундуғу дилләр дә заман кечдикҹә дәјишир. Белә ки, әввәл-әввәл ајдын баша дүшүлән тәрҹүмә вахт өтдүкҹә анлашыглығыны итирә биләр. Буна инҝилис дилиндәки «Крал Јаков тәрҹүмәси»ни мисал ҝәтирмәк олар. 1611-ҹи илдә ишыг үзү ҝөрән бу тәрҹүмә инҝилисдилли дүнјанын ән мәшһур тәрҹүмәсинә чеврилмиш, инҝилис дилинин инкишафына әһәмијјәтли төһфә вермишдир *. Бир шеј вар ки, «Крал Јаков тәрҹүмәси»ндә Јеһова адына кифајәт гәдәр өнәм верилмәмиш, бу ад тәкҹә бир нечә јердә ишләнмишдир. Төвратын әксәр јерләриндә Аллаһын адынын јеринә бөјүк һәрфләрлә РӘББ сөзү истифадә едилмишдир. Тәрҹүмәнин нөвбәти бурахылышларында Инҹилин дә бәзи јерләриндә бөјүк һәрфләрлә РӘББ сөзү ишләнмишдир. Бунунла да «Крал Јаков тәрҹүмәси», долајысы илә дә олса, Аллаһын адынын Инҹилдә дә истифадә едилмәсинин дүзҝүн олдуғуну тәсдигләјир.

6. «Јени Дүнја Тәрҹүмәси»нин һансы ҹәһәтләрини гијмәтләндирирсиниз?

⁶ «Крал Јаков тәрҹүмәси»нин дили әсрләр кечдикҹә архаикләшди. Ејни шеји диҝәр дилләрдәки еркән тәрҹүмәләр һаггында да демәк олар. Мүгәддәс Китабын «Јени Дүнја Тәрҹүмәси»ндә исә мүасир дилдән истифадә едилир. Бу тәрҹүмә артыг бүтөв шәкилдә вә ја гисмән 150-дән чох дилдә нәшр олунуб; бу исә  о демәкдир ки, дүнја әһалисинин бөјүк бир һиссәси ону өз ана дилиндә охуја биләр. Бу тәрҹүмә ајдын вә охунаглы олдуғу үчүн Кәламын охуҹунун үрәјинә ишләмәсинә јол ачыр (Зәб. 119:97). Ән өнәмлиси исә одур ки, «Јени Дүнја Тәрҹүмәси»ндә Аллаһын ады орижинал мәтнә әсасән бәрпа едилиб. Нә хошдур ки, әлимиздә Аллаһын Кәламынын белә бир тәрҹүмәси вар!

7, 8. а) Нәјә ҝөрә е. ә. III әсрдә јәһудиләрин бир гисми Төвраты баша дүшмәкдә чәтинлик чәкирди? б) Септуаҝинта нәдир?

⁷ Чох вахт дүнја сәһнәсиндәки дәјишикликләр һансы дилин апарыҹы дил олаҹағыны мүәјјән едиб. Бу амилин инсанларын Аллаһын Кәламыны баша дүшмәсинә әнҝәл төрәтмәмәси үчүн Јеһова нә етди? Кечмишә нәзәр салмагла бу суалын ҹавабыны тапа биләрик. Мүгәддәс Китаба дахил олан илк 39 бөлмә јәһудиләр тәрәфиндән гәләмә алыныб. Аллаһын мүгәддәс сөзләри мәһз онлара әманәт едилмишди (Ром. 3:1, 2). Лакин јунан һөкмдары Бөјүк Исҝәндәрин истила сијасәти нәтиҹәсиндә јунан дили ҝетдикҹә апарыҹы дилә чеврилир (Дән. 8:5—7, 20, 21). Нәтиҹәдә, артыг е. ә. III әсрдә империјанын мүхтәлиф әразиләриндә јашајан јунандилли јәһудиләр ибрани дилиндә јазылмыш Төвраты баша дүшмүрдүләр. Бәс бу проблеми һәлл етмәк үчүн һансы тәдбирләр ҝөрүлдү?

⁸ Е. ә. III әсрин орталарында Мүгәддәс Китабын илк беш бөлмәси ибрани дилиндән јунан дилинә тәрҹүмә едилир. Диҝәр бөлмәләрин тәрҹүмәси исә е. ә. II әсрдә баша чатыр. Бу тәрҹүмә Септуаҝинта адланыр. Септуаҝинта Төвратын илк тәрҹүмәси сајылыр.

9. а) Септуаҝинта вә диҝәр еркән тәрҹүмәләр охуҹулара неҹә тәсир еләди? б) Төвратда ән чох севдијиниз һиссә һансыдыр?

⁹ Септуаҝинта јунандилли јәһудиләрә вә диҝәрләринә ибрани Мүгәддәс Јазыларыны анламаға көмәк етди. Тәсәввүр етмәк олар, бу инсанлар үчүн Аллаһын Кәламыны артыг доғмалашмыш јунан дилиндә охумаг, јахуд гираәтини ешитмәк нә гәдәр хош иди. Заманла Мүгәддәс Китабын бәзи һиссәләри арами, гот, латын кими диҝәр үмумишләк дилләрә тәрҹүмә олунмушду. Шүбһәсиз, Мүгәддәс Китабы өз дилиндә охумаг инсанларда Аллаһын Кәламына рәғбәт ојадырды. Јәгин ки, онларын да бизим кими севимли ајәләри олурду. (Зәбур 119:162—165 ајәләрини охујун.) Бәли, Аллаһын Кәламы үмумишләк дилләрин дәјишмәсинә дә таб ҝәтирирди.

10. Ҹон Уиклифин заманында нәјә ҝөрә инсанларын әксәријјәти үчүн Мүгәддәс Китаб әлчатан дејилди?

¹⁰ Мүәјјән дөврләрдә Мүгәддәс Китабы инсанлардан ҝизләтмәјә чалышан гүввәләр олмушду. Амма бу манеәләр ҝүҹлү иман саһибләри үчүн һеч вахт ашылмаз сәдд олмајыб. Белә инсанлардан бири 14-ҹү әсрдә јашамыш дини ислаһатчы Ҹон Уиклифдир. О дејирди ки, һеч бир инсан Аллаһын Кәламыны охумаг имканындан мәһрум едилмәмәлидир. Уиклифин дөврүндә Инҝилтәрәдә Мүгәддәс Китаб ади халг үчүн демәк олар ки, әлчатмаз иди. Сәбәбләрдән бири о иди ки, Мүгәддәс Китабын нүсхәләри әллә јазылдығы үчүн чох баһа сатылырды вә ҹамаатын ону алмаға имканы чатмырды. Бундан башга, әһалинин бөјүк һиссәси охума-јазма билмирди. Дүздүр, онлар  килсәдә охунан Мүгәддәс Китаб ајәләрини динләјә биләрдиләр. Анҹаг ешитдикләрини нә дәрәҹәдә гаврадыгларыны бир Аллаһ билир, чүнки килсәнин рәсми Библијасы (Вулгата) артыг өлү дилләр сырасына дүшмүш латын дилиндә иди. Ҝөрәсән Мүгәддәс Китабдакы хәзинәләр инсанлара неҹә ачылаҹагды? (Мәс. 2:1—5).

11. Уиклифин тәрҹүмә етдији Мүгәддәс Китаб нәјә тәкан верди?

¹¹ 1382-ҹи илдә Уиклифин инҝилис дилинә тәрҹүмә етдији Мүгәддәс Китаб ишыг үзү ҝөрдү. Бу китаб тезликлә Уиклифин давамчылары арасында мәшһурлашды. Лоллардлар кими танынан ваизләр садә халгын Аллаһын Кәламыны охујуб гаврамалары үчүн бүтүн Инҝилтәрәдә кәндбәкәнд ҝәзирдиләр. Адәтән онлар гаршылашдыглары инсанлара Уиклифин тәрҹүмә етдији Мүгәддәс Китабдан бир парча охујур вә әллә јазылмыш нүсхәләри онлара верирдиләр. Ваизләрин бу тәшәббүсү бир дөнүш нөгтәси олду: халг арасында Аллаһын Кәламына олан мараг јенидән аловланды.

12. Дин хадимләри Уиклифин бу тәшәббүсүнә неҹә мүнасибәт бәсләдиләр?

¹² Дин хадимләри бу мәсәләдә сәссиз гала билмәздиләр. Онларын Уиклифи, тәрҹүмә етдији китабы вә давамчыларыны ҝөрәси ҝөзләри јох иди. Дин хадимләри Лоллардлары тәгиб едирдиләр. Уиклифин тәрҹүмә етдији китаблары һарада тапырдыларса, мәһв едирдиләр. Уиклифи өлүмүндән сонра кафир адландырдылар. Әлбәттә, артыг һәјатда олмајан бир инсаны ҹәзаландырмаг мүмкүн дејилди. Амма дин хадимләринин һирси сојумурду. Онлар Уиклифин ҹәсәдини газыб чыхартмыш, сүмүкләрини јандырмыш вә күлүнү Свифт чајына атмышдылар. Бунунла белә, килсә инсанларын үрәјиндә Аллаһын Кәламыны охумаг истәјини өлдүрә билмәзди. Нөвбәти әсрләрдә Авропада вә дүнјанын диҝәр әразиләриндә јашајан бир чох инсан ҹамаатын Мүгәддәс Китабы баша дүшмәси үчүн ону тәрҹүмә етмәјә вә јајмаға башлады.

13. Биздә Аллаһын Кәламы илә бағлы нәјә әмин ола биләрик вә бу, бизим иманымызы неҹә мөһкәмләндирир?

¹³ Мүгәддәс Китаб Аллаһдан илһам алыб. Амма бу о демәк дејил ки, Септуаҝинта, Уиклифин вә Крал Јаковун тәрҹүмәси, һәмчинин башга тәрҹүмәләр  бирбаша Аллаһдан илһам алыб. Бунунла белә, ишыг үзү ҝөрмүш бу вә диҝәр тәрҹүмәләрин тарихинә нәзәр саланда бир шеј ајдын олур: Јеһова неҹә демишдисә, еләҹә дә Өз Кәламыны горујуб сахлады. Мәҝәр буну билмәк Јеһованын диҝәр вәдләринин дә мүтләг јеринә јетәҹәјинә олан әминлијимизи артырмыр? (Јуш. 23:14).

14. Мүгәддәс Китаб Јеһоваја олан мәһәббәтимизи неҹә аловландырыр?

¹⁴ Јеһованын Өз Кәламыны әсрләр боју неҹә горудуғуну биләндә Она олан иманымызла јанашы мәһәббәтимиз дә артыр *. Бәс нә үчүн Јеһова бизә Өз Кәламыны ҝөндәриб вә ону горујаҹағыны вәд едиб? Чүнки О, бизи севир вә истәјир ки, һәр шеј бизим рифаһымыз үчүн олсун. (Әшија 48:17, 18 ајәләрини охујун.) Тәбии ки, биз дә Јеһованын мәһәббәтинә мәһәббәтлә, һәмчинин әмрләринә табе олмагла һај веририк (1 Јәһ. 4:19; 5:3).

15. Нөвбәти мәгаләнин мөвзусу нә барәдә олаҹаг?

¹⁵ Аллаһын Кәламыны гијмәтләндирдијимиз үчүн ондан там фајда әлдә етмәк истәјәҹәјик. Мүгәддәс Китабын мүталиәсиндән неҹә там фајда әлдә едә биләрик? Хидмәтдә диггәти Аллаһын Кәламына јөнәлтмәјә бизә нә көмәк едә биләр? Сәһнәдән тәлим верән гардашлар диггәти Аллаһын Кәламына неҹә јөнәлдә биләрләр? Нөвбәти мәгаләнин мөвзусу бу суалларын үзәриндә гурулуб.