ИЛЛӘР әрзиндә «Мүгәддәс Јазыларын Јени Дүнја Тәрҹүмәси»нә дөнә-дөнә бахылмышды. Лакин 2013-ҹү ил бурахылышында онда бөјүк дәјишикликләр едилмишди. Мәсәлән, индики тәрҹүмәдә сөзләр әввәлкиндән 10 фаиз аздыр. Терминләрин бәзиләри дәјишдирилиб. Бәзи фәсилләр нәзм шәклиндә јазылыб, һәмчинин һашијәләрдә әлавә мәлуматлар ҝәтирилиб. Бу мәгаләдә бүтүн дәјишикликләрдән данышмаг мүмкүн олмаса да, ҝәлин әсас дәјишикликләрдән бәзиләрини нәзәрдән кечирәк.

Әсас сөзләрдән бәзиләри дәјишдирилиб. Әввәлки мәгаләдә гејд олундуғу кими, «шеол», «һадес» вә «ҹан» сөзләри башга ҹүр тәрҹүмә олунуб. Анҹаг бундан әлавә бир нечә термин дә дәјишдирилиб.

Мәсәлән, әввәлләр Исанын едамы илә әлагәдар ишләдилән сөз охуҹуда елә тәсәввүр јарадырды ки, санки, Исаны дирәјә кечирәрәк өлдүрмүшдүләр. Анҹаг инди јанлыш тәсәввүрдән гачмаг үчүн «дирәкдә едам етмәк», «дирәјә мыхламаг» кими ифадәләр ишләдилиб (Мәт. 20:19; 27:31). «Позғун давраныш» ифадәси «азғынлыг» кими тәрҹүмә олунуб. Белә ки, бу сөз јунан дилиндәки сөздә дујулан икраһ һиссини дәгиг ифадә едир. Әввәлләр «узун мүддәт сәбир етмәк» мәнасыны ифадә етмәк үчүн ишләдилән сөз «узун мүддәт әзаб чәкмәк» кими баша дүшүлүрдү. Амма инди «сәбир» сөзү ишләдилиб вә бу, мәнаны дүзҝүн шәкилдә ифадә едир. Инди «кеф мәҹлисләри» кими тәрҹүмә олунан ифадәнин јеринә әввәлләр инҝилисҹә архаик сөз истифадә олунурду (Гал. 5:19—22). «Севҝи долу хејирхаһлыг» кими тәрҹүмә олунан «хесед» сөзү инди «мәһәббәт» кими тәрҹүмә олунур. Бу, чох вахт «сәдагәт» сөзү илә јанашы ишләнән «хесед» сөзүнүн мәнасыны һәртәрәфли әһатә едир (Зәб. 36:5; 89:1).

Әввәлки нәшрләрдә бәзи сөзләр бүтүн һалларда ејни сөзлә тәрҹүмә олунурду. Инди исә һәмин терминләр контекстә ујғун олараг тәрҹүмә олунуб. Мәсәлән, ибрани сөзү «оһлам» «гејри-мүәјјән вахт» кими тәрҹүмә олунмушду. Анҹаг бу сөзүн «әбәди» мәнасы да вар. Инди бу сөзүн неҹә верилдијини ҝөрмәк үчүн Зәбур 90:2 вә Микә 5:2 ајәсинә бахын.

«Тохум» кими тәрҹүмә олунмуш ибрани вә јунан сөзүнә Мүгәддәс Китабда тез-тез раст ҝәлинир. Јунан дилиндә дә, ибрани дилиндә дә бу сөз һәм һәрфи мәнада «тохум» демәкдир, һәм дә мәҹази мәнада «өвлад»  мәнасыны верир. «Јени Дүнја Тәрҹүмәси»нин әввәлки нәшрләриндә бу сөз, Јарадылыш 3:15 ајәси дә дахил олмагла, һәр јердә «тохум» сөзү илә тәрҹүмә олунмушду. Лакин инди инҝилис дилиндә «тохум» сөзү даһа «өвлад» мәнасында ишләнмир. Буна ҝөрә дә јениләнмиш версијада Јарадылыш 3:15 ајәсиндә вә бунунла әлагәли диҝәр ајәләрдә «өвлад» сөзү ишләдилиб (Јар. 22:17, 18; Вәһј 12:17). Диҝәр һалларда исә бу сөз контекстә ујғун олараг тәрҹүмә олунуб (Јар. 1:11; Зәб. 22:30; Әшј. 57:3).

Һәрфи тәрҹүмәләр бир чох јерләрдә дәјишдирилиб. 2013-ҹү ил бурахылышынын А1 әлавәсиндә дејилир ки, јахшы тәрҹүмә олунмуш Мүгәддәс Китабда «һәрфи тәрҹүмә фикри тәһриф етдикдә вә ја ајдынлыға хәләл ҝәтирдикдә сөзүн вә ја ифадәнин дашыдығы мәна тәрҹүмә едилир». Орижинал дилдәки идиомлар башга дилдә мәна кәсб едирсә, онда һәрфән тәрҹүмә олунур. Мәсәлән, Вәһј 2:23 ајәсиндәки «үрәји тәдгиг етмәк» ифадәси бир чох дилләрдә мәна верир. Лакин елә һәмин ајәдә ишләнән «бөјрәкләри тәдгиг етмәк» ифадәси ајдын дејил, буна ҝөрә дә бөјрәкләр сөзү «ән ҝизли фикирләр» кими тәрҹүмә едилмиш вә беләликлә дә орижинал дилдәки мәна ифадә олунмушдур. Ганунун тәкрары 32:14 ајәсиндә «буғданын бөјрәк пији» ифадәси ајдын баша дүшүлсүн дејә «ири дәнли буғдалар» кими тәрҹүмә олунуб. «Додагларым сүннәт олунмајыб» ифадәси әксәр дилләрдә баша дүшүлмәдијинә ҝөрә «ҝүҹ-бәла илә данышмаг» кими тәрҹүмә олунуб (Чыхыш 6:12).

«Исраил оғуллары» «исраиллиләр», «атасыз оғланлар» ифадәси исә «јетим» сөзү илә әвәз олунуб. Ибрани дилиндә исмин киши ҹинси вә гадын ҹинси вар. Буна ҝөрә дә, адәтән, сөһбәтин гадындан, јохса кишидән ҝетдији мәлум олур. Лакин бәзән киши ҹинсини билдирән сөз һәм кишијә, һәм дә гадына аид ишләнир. Мәсәлән, бәзи ајәләрин контексти ҝөстәрир ки, ајәдә ишләнән «Исраил оғуллары» сөзү һәм кишијә, һәм дә гадына аиддир. Буна ҝөрә дә бу ифадә инди, әсас етибарилә, «исраиллиләр» кими тәрҹүмә олунуб (Чых. 1:7; 35:29; 2 Пад. 8:12).

Буна бәнзәр тәрздә Јарадылыш 3:16 ајәсиндә «оғуллар» мәнасыны верән ибрани сөзү «Јени Дүнја Тәрҹүмәси»нин әввәлки бурахылышларында «ушаглар» кими верилмишди. Инди Чыхыш 22:24 ајәсиндә дә һәмин сөз дәјишиләрәк белә тәрҹүмә олунуб: «Ушагларыныз [ибраниҹә «оғулларыныз»] јетим галаҹаг». Бу принсипдән ирәли ҝәләрәк «атасыз оғлан» ифадәси «јетим» сөзү илә әвәз олунуб (Ган. 10:18; Әјј. 6:27). Бу, јунанҹа «Септуаҝинта»да да белә тәрҹүмә олунмушду. Бу сәбәбдән, Ваиз 12:1 ајәсиндә «ҹаван кишилик ҝүнләри» ифадәси «ҹаванлыг ҝүнләри» ифадәси илә әвәз олунуб.

Бир чох ибрани феилләринин тәрҹүмәси садәләшдирилиб. Ибрани дилиндә феилин ики формасы вар. Һәрәкәтин давам етдијини ҝөстәрән битмәмиш форма вә һәрәкәтин битдијини ҝөстәрән битмиш форма. «Јени Дүнја Тәрҹүмәси»нин әввәлки бурахылышларында ибрани феилләринин битмәмиш формасы бүтүн һалларда «давам етмәк» вә саирә феилләрлә вә ја көмәкчи сөзләрлә ифадә олунурду вә һәрәкәтин давам етдијини вә ја тәкрарландығыны ҝөстәрирди *. Феилин битмиш формасы илә ифадә олунан тамамланмыш һәрәкәти ҝөстәрмәк үчүн исә «мүтләг», «һәгигәтән дә» кими сөзләрдән истифадә олунурду.

2013-ҹү ил бурахылышында мәна бахымындан ваҹиб олмајан һалларда белә көмәкчи ифадәләр ишләдилмәмишдир. Мәсәлән, Аллаһын «гој ишыг олсун» ифадәсини дәфәләрлә дедијини вурғуламаға һеч бир еһтијаҹ јохдур. Буна ҝөрә дә јениләнмиш версијада битмәмиш формада олан «демәк» феили давамедиҹи һәрәкәт кими тәрҹүмә  олунмајыб (Јар. 1:3). Лакин, ҝөрүнүр, Јеһова Адәми дөнә-дөнә чағырмышды, буна ҝөрә дә Јарадылыш 3:9 ајәсиндә бу фикир јенә дә вурғуланыб вә «чағырырды» кими тәрҹүмә олунуб. Үмумиликдә, феилләр даһа садә тәрҹүмә олунуб, әсас диггәт ибрани феилинин битмиш вә ја битмәмиш формада олмасына јох, һәрәкәтин өзүнә ҹәмләниб. Бунун бир хејри дә одур ки, тәрҹүмәдә ибрани дилинә хас олан локаниклик әкс олунуб.

Бәзи фәсилләр нәзм шәклиндә јазылыб. Мүгәддәс Китабын бир чох һиссәси нәзм шәклиндә јазылмышды. Мүасир дилләрдә нәзмин әсас сәҹијјәви хүсусијјәти гафијәнин олмасыдыр. Лакин ибрани поезијасында ән ваҹиб елементләри паралелизм вә зиддијјәт тәшкил едир. Ибрани поезијасында аһәнҝә сөзләрин гафијәләшмәси илә јох, фикирләрин мәнтиги ардыҹыллыгла дүзүлмәси илә наил олунурду.

«Јени Дүнја Тәрҹүмәси»нин әввәлки бурахылышларында «Әјјуб» вә «Зәбур» китабы нәзм формасында јазылмышды. Бу, гәдимдә онларын нәғмә кими охундуғуну вә ја әзбәрдән сөјләнилдијини ҝөстәрмәк мәгсәдилә едилмишди. Бу формат вурғуламаг үчүн олан нәзм елементләрини габардыр вә парчаны әзбәрләмәјә көмәк едир. 2013-ҹү ил бурахылышында «Мәсәлләр», «Нәғмәләр нәғмәси» вә пејғәмбәрлик китабларынын бир чох фәсилләри дә шеир формасында јазылыб. Бу, һәмин парчаларын орижинал мәтндә нәзм шәклиндә јазылдығыны ҝөстәрир, һәмчинин паралелизм вә зиддијјәтләри вурғулајыр. Буна Әшија 24:2 ајәсини нүмунә ҝәтирмәк олар. Бу ајәнин һәр сәтриндә зиддијјәт вар вә һәр сәтир өзүндән әввәлки сәтирдәки фикри инкишаф етдирир вә беләликлә вурғулајыр ки, һеч кәс Аллаһын һөкмүндән јаха гуртара билмәјәҹәк. Бу парчаларын нәзм формасында олмасы сајәсиндә охуҹу баша дүшүр ки, Мүгәддәс Китабы јазан садәҹә ејни фикри тәкрар етмир, Аллаһын хәбәрини вурғуламаг үчүн нәзм формасындан истифадә едир.

Ибрани дилиндә нәзм вә нәср арасындакы фәрг һәмишә ајдын һисс олунмур. Буна ҝөрә дә һансы парчаларын нәзм формасында олдуғу илә бағлы Мүгәддәс Китабын тәрҹүмәчиләри арасында фикир ајрылығы мөвҹуддур. Һансы ајәләрин нәзм шәклиндә јазылаҹағына гәрар верәркән тәрҹүмәчи мүәјјән дәрәҹәдә өз һиссијјатына да архаланыр. Бәзи парчалар поетик сөзләрлә јазылмыш нәсрдир. Орада бәдии тәсвирләрдән, сөз ојунундан вә фикри вурғуламаг үчүн паралелизмдән истифадә олунуб.

Һәмчинин бу нәшрдә һәр китабын әввәлиндә онун мәзмуну јазылыб. Бунун хүсусән дә, «Нәғмәләр нәғмәси» китабыны охујанда чох бөјүк көмәји дәјир. Белә ки, бу гәдим поемада сөзләр тез-тез ҝаһ бу гәһрәманын, ҝаһ да о бири гәһрәманын дили илә дејилир. Мәзмунда да һансы сөзләри һансы персонажын дедији гејд олунуб.

Орижинал дилдәки әлјазмаларын тәдгиги јени версијада өз әксини тапыб. «Јени Дүнја Тәрҹүмәси»нин орижинал мәтни Ибрани Масорет мәтнинә, һәмчинин Весткотт вә Һортун һазырладығы јунан мәтнинә әсасланырды. Анҹаг Мүгәддәс Китабын гәдим әлјазмаларынын тәдгиги саһәсиндә ирәлиләјишләр едилир, бунун да сајәсиндә Мүгәддәс Китабын бир чох ајәләринин охунмасына ајдынлыг ҝәтирилир. Белә ки, Өлү дәниз әлјазмаларынын нүсхәләри әлчатан олуб. Даһа чох јунан әлјазмалары тәдгиг олунуб. Јени тапылмыш әлјазмаларын чоху електрон форматда мөвҹуддур. Буна ҝөрә дә әлјазмалар арасында фәргләри тәһлил етмәк асанлашыб. Бунун да сајәсиндә, ибрани, јахуд јунан мәтнинин һансы версијасынын дәгиглијинә даһа чох сүбутун олдуғуну мүәјјән етмәк инди даһа асандыр. «Јени Дүнја Мүгәддәс Китаб Тәрҹүмәси Комитәси» бу наилијјәтләрдән истифадә едәрәк мүәјјән ајәләри тәдгиг етмишдир. Буна ҝөрә дә бәзи ајәләрә дәјишикликләр едилиб.

Мәсәлән, јунанҹа «Септуаҝинта»да 2 Ишмуил 13:21 ајәсиндә бу сөзләр јазылыб: «Амма о, Әмнунун хәтринә дәјмәди. Чүнки ону чох севирди. Әмнун онун илк оғлу иди». Лакин бу сөзләр Масорет мәтниндә олмадығы үчүн «Јени Дүнја Тәрҹүмәси»нин әввәлки версијаларына дахил едилмәмишди. Анҹаг Өлү дәниз әлјазмаларында бу сөзләр вар. Одур ки, 2013-ҹү илин нәшринә дә бу сөзләр әлавә олунуб. Буна бәнзәр сәбәбләрә ҝөрә Аллаһын ады «Биринҹи Ишмуил» китабына беш дәфә әлавә олунуб. Јунан мәтнләринин тәдгиги нәтиҹәсиндә Мәтта 21:29—31 ајәләриндә фикирләрин сырасына да дәјишиклик едилмишдир. Беләликлә, сырф бир јунан мәтнинә бағлы галынмамышдыр, әксинә бир нечә санбаллы әлјазмаја әсасланараг бәзи дәјишикликләр едилмишдир.

Беләҹә, «Јени Дүнја Тәрҹүмәси»ндә едилән дәјишикликләрдән бир нечәсини нәзәрдән кечирдик. Бу дәјишикликләрин сајәсиндә, бу тәрҹүмәјә Аллаһын һәдијјәси кими бахан инсанлар ону даһа асанлыгла охујур вә баша дүшүр.