1—3. а) Нәјә ҝөрә ҝөрүнтүдә ҝөрдүјү нәһәнҝ мәбәд Һизгијал үчүн тәсәлли ола биләрди? (Фәслин әввәлиндәки шәклә бахын.) б) Бу фәсилдә нәдән данышылыр?

 ҺИЗГИЈАЛ ПЕЈҒӘМБӘРИН артыг әлли јашы вар. Өмрүнүн ијирми беш или әсирликдә кечиб. Јерусәлимдәки мәбәд узун илләрдир виранә галыб. Бәлкә дә Һизгијал бир вахтлар үмид едирди ки, ҝүн ҝәләр бу мәбәддә каһинлик едәр. Амма бу үмидләри о, чохдан гәлбиндә басдырыб. Әсарәтин битмәсинә һарадаса 56 ил галыб (Әрм. 25:11). Чәтин ки, Һизгијал халгын вәтәнә дөнәҹәји ҝүнү ҝөрә, о ки галмышды мәбәдин бәрпасыны. Һизгијал буну чох јахшы баша дүшүр. Бәлкә дә буну фикирләшдикҹә гәлбинә кәдәр чөкүр.

² Амма Јеһова шәфгәтли Аллаһдыр. О, мәһз бу вахт Һизгијала мөһтәшәм бир ҝөрүнтү назил едир. Ҝөрүнтү бу садиг инсанын јаралы гәлбинә мәлһәм вә тәсәлли олур. Јеһованын руһу ҝөрүнтүдә пејғәмбәри вәтәнә апарыб чох һүндүр бир дағын башына гојур. Бурада ону ҝөркәми мисә бәнзәјән бир адам гаршылајыр. Бу, Јеһованын мәләјидир. О, Һизгијала бәләдчилик едиб ону нәһәнҝ бир мәбәддә ҝәздирир. (Һизгијал  40:1—4 ајәләрини охујун.) Һәр шеј о гәдәр реал ҝөрүнүр ки, санки, һадисәләр ҝөрүнтүдә дејил, һәјатда баш верир. Јәгин бу ҝөрүнтү Һизгијалын иманыны мөһкәмләндирмиш, она хош һиссләр јашатмышды, амма ејни заманда бир гәдәр чаш-баш да гојмушду. Бу мәбәддәки бәзи шејләр она таныш иди, анҹаг чох шеј Јерусәлимдәки мәбәддән фәргләнирди.

³ «Һизгијал» китабынын сон доггуз фәсли мәһз бу ҝөрүнтүјә һәср олунуб. Ҝәлин әввәлҹә ҝөрәк бу ҝөрүнтүнү баша дүшмәк үчүн она һансы мөвгедән јанашмалыјыг. Сонра исә арашдыраг ҝөрәк, Һизгијалын ҝөрдүјү мәбәд әсрләр сонра һәвари Булусун әтрафлы тәсвир етдији бөјүк руһани мәбәдлә ејни шејдир, јохса јох. Сонда исә бу ҝөрүнтүнүн Һизгијал үчүн вә әсирликдә олан јәһудиләр үчүн һансы мәнаны кәсб етдији барәдә данышаҹағыг.

4. Мәбәдлә бағлы ҝөрүнтүнүн изаһына әввәлләр һансы мөвгедән јанашырдыг, анҹаг инди һансы гәнаәтә ҝәлмишик?

⁴ Әввәлләр нәшрләримиздә дејилирди ки, Һизгијалын ҝөрүнтүдә ҝөрдүјү мәбәд һәвари Булусун «Ибраниләрә мәктуб»да бәһс етдији бөјүк руһани мәбәддир *. Буна ҝөрә дә мәнтигәујғун ҝөрүнүрдү ки, Һизгијалын ҝөрдүјү мәбәдин бир чох ҹәһәтләринә символик мәна верәк. Бу символик мәналар үчүн Булусун Мүгәддәс чадыра вердији изаһаты әсас ҝөтүрүрдүк. Лакин дуа едиб мөвзуну арашдырдыгҹа анладыг ки, бу ҝөрүнтүнүн изаһына даһа садә јанашмалыјыг.

5, 6. а) Һәвари Булус Мүгәддәс чадырдакы әшјалар барәдә нә демишди вә чадырдан данышаркән неҹә тәвазөкарлыг ҝөстәрмишди? б) Булусдан нүмунә ҝөтүрәрәк Һизгијалын ҝөрдүјү мәбәдин изаһына неҹә јанашмалыјыг?

⁵ Һизгијалын ҝөрүнтүдә ҝөрдүјү мәбәдин һәр ҹәһәтиндә пејғәмбәрлик мәнасы, јахуд символик мәна ахтармамалыјыг. Сәбәби баша дүшмәк үчүн ҝәлин бир нүмунәјә бахаг. Булус Мүгәддәс чадырдан вә руһани мәбәддән данышанда чадырын әшјаларынын, мәсәлән, гызыл бухурданын, сандығын гапағынын, ичиндә манна олан гызыл габын адыны чәкмишди. Бәс о, бу әшјаларын һәр биринә символик мәна вермишди? Ҝөрүнүр, мүгәддәс руһ ону буна тәшвиг етмәмишди. Булус јазмышды: «Инди бунлар һаггында әтрафлы данышмағын вахты дејил» (Ибр. 9:4, 5). Булус мүгәддәс руһун рәһбәрлијинә табе олурду вә тәвазөкарлыгла Јеһованы ҝөзләјирди (Ибр. 9:8).

⁶ Һизгијалын ҝөрдүјү мәбәдин изаһына да ејни мөвгедән јанашмаг олар. Бу ҝөрүнтүдә дә чохлу тәфәррүатлар вар. Анҹаг ән јахшысы одур ки, Јеһованы ҝөзләјәк. Лазым ҝәләрсә, Јеһова Өзү бунлара ајдынлыг ҝәтирәҹәк. (Микә 7:7 ајәсини охујун.) Амма бу о демәк дејил ки, Јеһованын руһу бу ҝөрүнтүјә үмумијјәтлә ајдынлыг ҝәтирмәјиб.

7, 8. а) Һансы изаһат дәјишилиб? б) Ҝөрүнтүдәки мәбәд Булусун тәсвир етдији руһани мәбәддән неҹә фәргләнирди?

⁷ Гејд етдијимиз кими, нәшрләримиздә узун илләр белә изаһат верилирди ки, Һизгијал Булусун «Ибраниләрә мәктуб»да бәһс етдији бөјүк руһани мәбәди ҝөрмүшдү. Лакин сонракы арашдырмалар сајәсиндә белә нәтиҹәјә ҝәлдик ки, Һизгијал бөјүк руһани мәбәди ҝөрә билмәзди. Ҝөрәк нәјә ҝөрә.

⁸ Әввәла, Һизгијалын ҝөрдүјү мәбәд Булусун изаһатына ујғун ҝәлмир. Һәвари Булус билдирмишди ки, Муса пејғәмбәрин дөврүндәки Мүгәддәс чадыр даһа бөјүк шејин көлҝәси вә тимсалы иди. Мүгәддәс чадырын, еләҹә дә Сүлејманын вә Зәрубабилин тикдији мәбәдин гурулушу әсас етибарилә ејни иди. Бу мәбәдләр кими, Мүгәддәс чадырда да «Ән Мүгәддәс јер» адланан отаг вар иди. Булус һәмин отағын «әллә дүзәлдилмиш мүгәддәс мәкан» олдуғуну демишди вә изаһ етмишди ки, ора ҝерчәклијин өзү јох, сурәти иди. Онда ҝерчәклик нә иди? Булус бу ҝерчәклијин «ҝөј» олдуғуну демишди (Ибр. 9:3, 24). Бәс Һизгијал ҝөјү ҝөрмүшдү? Хејр. Һизгијалын алдығы ҝөрүнтүдә онун ҝөјә аид шејләри ҝөрдүјүнә һеч бир ишарә јохдур. (Дәнјал 7:9, 10, 13, 14 ајәләри илә мүгајисә един.)

9, 10. Һизгијалын ҝөрдүјү мәбәд гурбан мәсәләсиндә Булусун тәсвир етдији бөјүк руһани мәбәддән неҹә фәргләнир?

⁹ Һизгијалын ҝөрдүјү мәбәдлә Булусун изаһаты арасындакы ән бөјүк фәрг гурбанларла бағлыдыр. Һизгијал халга, сәрдара, каһинләрә гурбанларла бағлы әтрафлы ҝөстәришләр верилдијини ешитмишди. Онлар ҝүнаһларындан өтрү гурбанлар ҝәтирмәли идиләр. Онлар һәмчинин үнсијјәт гурбанлары тәгдим етмәли идиләр. Үнсијјәт гурбанларыны исә, еһтимал ки, мәбәдин јемәк отагларында јемәли идиләр (Һизг. 43:18, 19; 44:11, 15, 27; 45:15—20, 22—25). Бәс бөјүк руһани мәбәддә дә тәкрар-тәкрар гурбанлар ҝәтирилир?

¹⁰ Ҹаваб садә вә ајдындыр. Булус демишди: «Индики немәтләри ҝәтирмиш Мәсиһ баш каһин кими ҝәләндә инсан әли илә гурулмамыш вә бу аләмдән олмајан даһа бөјүк вә мүкәммәл чадыра ҝирди. О, кечиләрин вә буғаларын ганы илә јох, өз ганы илә мүгәддәс мәкана бирдәфәлик ҝириб бизим үчүн әбәди хилас әлдә етди» (Ибр. 9:11, 12). Демәли, бөјүк руһани мәбәддә јалныз бир гурбан тәгдим едилиб. Бу, фидјә гурбанлығыдыр вә бу гурбаны бөјүк баш каһинин өзү, Иса Мәсиһ тәгдим едиб. Һизгијалын ҝөрүнтүдә ҝөрдүјү мәбәддә исә чохлу кечиләр, буғалар гурбан ҝәтирилмәли иди. Буна ҝөрә дә бу мәбәд бөјүк руһани мәбәд ола билмәз.

11. Нәјә ҝөрә Һизгијалын дөврүндә руһани мәбәд һаггында мәлумат вермәјин вахты дејилди?

¹¹ Инди исә икинҹи сәбәбә бахаг, ҝөрәк нәјә ҝөрә Һизгијал бөјүк руһани мәбәди ҝөрә билмәзди. Чүнки бу ҹүр һәгигәтләри  ачмағын һәлә ки вахты дејилди. Унутмајын, Һизгијалын ҝөрдүјү ҝөрүнтү илк нөвбәдә Бабилдә әсарәтдә јашајан јәһудиләрә үнванланмышды. Онлар Төврат ганунлары илә јашајырдылар. Әсарәт дөврү битәндән сонра онлар Јерусәлимә гајыдаҹагдылар, Төвратын пак ибадәтлә бағлы ганунларыны иҹра етмәк үчүн мәбәди, гурбанҝаһы бәрпа едәҹәкдиләр. Сонра исә тәхминән алты әср әрзиндә орада гурбанлар ҝәтирәҹәкдиләр. Әҝәр Һизгијалын ҝөрдүјү ҝөрүнтү јәһудиләрә руһани мәбәди тәсвир етсәјди, бу, онлара неҹә тәсир едәрди? Ахы руһани мәбәддә баш каһин өз һәјатыны гурбан ҝәтирир вә бундан сонра бүтүн гурбанлар ләғв олунур. Онлар бу ҝөрүнтүнү неҹә баша дүшәрдиләр? Бундан сонра Төвратын табелији алтында јашамаг истәјәрдиләр? Јеһова һәмишә олдуғу кими, һәгигәти дүз вахтында, халгы буну гәбул етмәјә һазыр оланда ачыр.

12—14. Һизгијалын ҝөрдүјү мәбәдлә Булусун изаһаты арасында һансы бағлылыг вар? («Фәргли мәбәдләр, фәргли мәналар» адлы чәрчивәјә бахын.)

¹² Бәс Һизгијалын ҝөрдүјү мәбәдлә Булусун изаһаты арасында һансы бағлылыг вар? Унутмајын ки, Булус изаһатыны Һизгијалын ҝөрдүјү мәбәдә јох, Мусанын дөврүндәки Мүгәддәс чадыра әсасландырмышды. Дүздүр, Булусун тәсвир етдији бәзи ҹәһәтләр Сүлејманын вә Зәрубабилин тикдији мәбәдә дә хас  иди, һәмчинин Һизгијалын ҝөрдүјү мәбәддә дә раст ҝәлинирди. Үмумиликдә исә, Һизгијал вә Булус јазыларында диггәти фәргли шејләрә ҹәмләјибләр *. Онларын јаздыглары бир-бирини тәкрар етмир, бир-бирини тамамлајыр.

¹³ Мүгәддәс Китабдакы бу ики парча арасындакы әлагәни белә ифадә етмәк олар: Булусун јаздыгларындан Јеһованын ибадәт үчүн тәшкил етдији гурулуш барәдә, Һизгијалын јаздыгларындан исә Јеһованын ибадәт үчүн гојдуғу ганунлар барәдә өјрәнирик. Јеһованын пак ибадәт үчүн тәшкил етдији гурулушу баша салмаг үчүн Булус руһани мәбәдин бәзи ҹәһәтләринин, мәсәлән, баш каһин, гурбанлар, гурбанҝаһ вә Ән Мүгәддәс јерин мәнасыны ачыглајыр. Јеһованын пак ибадәт үчүн гојдуғу али ганунлары вурғуламаг үчүн исә Һизгијалын ҝөрдүјү мәбәддә бир сыра тәфәррүатлар тәсвир олунур, бунлардан Јеһованын гојдуғу ганунлар барәдә чох шеј өјрәнә биләрик.

¹⁴ Онда белә чыхыр ки, јени изаһата әсасән, Һизгијалын ҝөрдүјү ҝөрүнтүнүн бизә елә дә аидијјәти јохдур? Хејр, бу белә дејил. Бу ҝөрүнтү бизим үчүн дә мүһүм әһәмијјәт кәсб едир. Буну баша дүшмәк үчүн ҝәлин әввәлҹә ҝөрәк бу, Һизгијалын  дөврүндә вә ондан сонра јашајан садиг јәһудиләр үчүн һансы мәнаны дашыјырды.

15. а) Һизгијалын ҝөрдүјү ҝөрүнтү үмумиликдә һансы хәбәри чатдырырды? б) «Һизгијал» китабынын 8-ҹи фәсли илә 40—48 фәсилләри арасында һансы фәрг вар?

¹⁵ Бу суала ҹаваб тапмаг үчүн ҝәлин бир-бирилә бағлы олан бир нечә суалы нәзәрдән кечирәк. Бунун сајәсиндә мөвзуну һәртәрәфли баша дүшә биләҹәјик. Әввәла, ҝөрүнтү үмумиликдә һансы хәбәри чатдырырды? Гысаҹа десәк, пак ибадәтин бәрпа олунаҹағы барәдә хәбәри. Сөзсүз ки, Һизгијала бу, ајдын иди. Инди «Һизгијал» китабынын 8-ҹи фәслиндә јерләшән мәлуматы о, һәмин вахт артыг гәләмә алмышды. Орада Јеһова Јерусәлимдәки мәбәдин аҹынаҹаглы вәзијјәтини тәсвир едирди. 40—48 фәсилләрдә олан мәлуматы исә Һизгијал, јәгин ки, севинә-севинә гәләмә алмышды. Бурада аҹынаҹаглы вәзијјәтдә олан пак ибадәт јох, лајигли мөвге тутан, Төврат әсасында иҹра олунан мүкәммәл ибадәт нүмунәси тәсвир олунур.

16. Һизгијалын ҝөрдүјү ҝөрүнтү Әшијанын бир әср әввәл сөјләдији пејғәмбәрлији неҹә тәсдиг едирди?

¹⁶ Пак ибадәт дирчәлиб лајигли јерини тутмаг үчүн јүксәлмәли иди. Һизгијалдан тәхминән бир әср әввәл Әшија пејғәмбәр јазмышды: «Заманын сонунда Јеһованын евинин дурдуғу дағ дағлардан уҹа бәргәрар олаҹаг, тәпәләрдән јухары уҹалаҹаг» (Әшј. 2:2). Әшија ҝөрмүшдү ки, пак ибадәт дирчәләҹәк вә уҹалаҹаг, санки, ән уҹа дағын башында бәргәрар олаҹаг. Бәс Аллаһдан назил олан ҝөрүнтүдә Һизгијал һара апарылмышды? О, «чох һүндүр бир дағын» башында дуруб Јеһованын евинә бахырды (Һизг. 40:2). Беләликлә, Һизгијалын ҝөрдүјү ҝөрүнтү тәсдиг едирди ки, пак ибадәт дирчәләҹәк.

17. «Һизгијал» китабынын 40—48 фәсилләрини иҹмал един.

¹⁷ Ҝәлин «Һизгијал» китабынын 40—48 фәсилләриндә јазыланлары, Һизгијалын ҝөрдүкләрини вә ешитдикләрини гысаҹа нәзәрдән кечирәк. О ҝөрүр ки, мәләк дарвазалары, дивары, һәјәтләри вә Мүгәддәс мәканы өлчүр (Һизг. 40—42). Сонра мөһтәшәм бир һадисә баш верир — Јеһованын ҹалалы мәбәдә ҝәлир! Јеһова үсјанкар халгына, каһинләрә вә рәһбәрләрә мәсләһәтләр верир (Һизг. 43:1—12; 44:10—31; 45:9—12). Һизгијал ҝөрүр ки, мәбәддән чај ахыб Өлү дәнизә төкүлүр. Чај ахдыгҹа һәјат вә немәтләр бәхш едир (Һизг. 47:1—12). Һизгијал торпағын бәрабәр һиссәләрә бөлүндүјүнү, пак ибадәтин өлкәнин ортасында өз јерини тутдуғуну ҝөрүр (Һизг. 45:1—8; 47:13—48:35). Бу ҝөрүнтү һансы хәбәри чатдырырды? Јеһова халгыны әмин едирди ки, пак ибадәт дирчәләҹәк вә јүксәләҹәк. О, Өз һүзуру илә мәбәдини мүбарәк гылаҹаг вә бу мәбәд васитәсилә немәтләр јағдырараг бәрпа олунмуш дијара шәфа, һәјат вә низам-интизам бәхш едәҹәк.

18. Нәјә ҝөрә мәбәдлә бағлы ҝөрүнтүнү һәрфи мәнада баша дүшмәк лазым дејил? Изаһ един.

 ¹⁸ Икинҹиси, бу ҝөрүнтү һәрфи мәна дашыјырдымы? Хејр. Еһтимал ки, Һизгијал вә бу ҝөрүнтүнү динләјән әсирләр дәрһал баша дүшмүшдүләр ки, ону һәрфи гәбул етмәк лазым дејил. Јадыныздадырса, Һизгијал мәбәдин «чох һүндүр бир дағын» башында олдуғуну ҝөрмүшдү. Бу, Әшијанын пејғәмбәрлији илә һәмаһәнҝ олса да, јердәки мәбәдин јерләшдији мәкана ујғун ҝәлмирди. Сүлејманын тикдији мәбәд Јерусәлимдә, Муријјә дағында јерләширди вә ҝәләҹәкдә елә орада да бәрпа олаҹагды. Бәс бу дағ чохму һүндүр иди? Хејр. Муријјә дағы башга дағларла әһатә олунмушду. Бу дағларын бәзиси онунла ејни һүндүрлүкдә, бәзиси ондан һүндүр иди. Һәмчинин Һизгијалын ҝөрдүјү мәбәд нәһәнҝ иди. Онун диварла әһатә олунмуш саһәси чох бөјүк иди, бу бөјүклүкдә саһә исә Муријјә дағынын башына јерләшмәзди. Бу мәбәд һеч Сүлејманын дөврүндәки Јерусәлим шәһәринә дә сығышмазды. Һәмчинин әсирликдә олан јәһудиләр дүшүнмүрдү ки, һәрфи мәнада мәбәдин бинасындан чај ахыб Өлү дәнизә төкүләҹәк вә онун өлү суларына шәфа верәҹәк. Ән нәһајәт, вәд олунмуш дијарын дағлы-дәрәли ландшафты гәбиләләр арасында, ҝөрүнтүдәки кими, дүз, паралел сәрһәдләрин чәкилмәсинә имкан вермәзди. Демәли, ҝөрүнтү һәрфи мәнада баша дүшүлмәмәли иди.

19—21. Јеһова бу ҝөрүнтү илә халгда һансы һиссләри ојатмаг истәјирди вә нәјә ҝөрә ҝөрүнтү онларда бу ҹүр һиссләр јарада биләрди?

 ¹⁹ Үчүнҹүсү, ҝөрүнтү Јәһуди халгында һансы һиссләри ојатмалы иди? Јеһованын пак ибадәтлә бағлы гојдуғу али ганунлары дүшүндүкҹә халг хәҹаләт чәкмәли иди. Јеһова Һизгијала демишди ки, мәбәди Исраил әһлинә тәсвир етсин. Исраиллиләр мәбәдин лајиһәсини, бир нөв, өјрәнмәли идиләр. Бунун үчүн Һизгијал мәбәди чох әтрафлы тәсвир етмәли иди. Нәјә ҝөрә халг бу мәбәд барәдә дүшүнмәли иди? Ҝөрдүјүмүз кими, ону тикмәк үчүн јох, Јеһованын дедији кими, «ҝүнаһларына ҝөрә хәҹаләт» чәкмәк үчүн. (Һизгијал 43:10—12 ајәләрини охујун.)

²⁰ Нәјә ҝөрә бу ҝөрүнтү тәмизгәлбли инсанларын виҹданына тәсир едиб онларда хәҹаләт ојада биләрди? Диггәт јетирин Һизгијала нә бујурулмушду: «Бәни-адәм, Мән сәнә Јеһованын мәбәдилә бағлы ганунлары сөјләјәҹәјәм, сән дә диггәтли ол, јахшы-јахшы бах, гулаг ас, динлә» (Һизг. 44:5). Һизгијал дөнә-дөнә ганунлар барәдә ешитди (Һизг. 43:11, 12; 44:24; 46:14). Она дөнә-дөнә Јеһованын ганунлары барәдә хатырладылды, һәтта гулаҹын узунлуғу вә дүзҝүн өлчү барәдә ганунлардан данышылды (Һизг. 40:5; 45:10—12; Мәсәлләр 16:11 ајәси илә мүгајисә един). Тәкҹә бу ҝөрүнтүдә Һизгијал ибрани дилиндә 50 дәфәдән чох «өлчү» вә «өлчмәк» сөзләрини ишләдиб.

²¹ Өлчүләр, чәкиләр, ганунлар! Јеһова бунунла халгына нә демәк истәјирди? Ҝөрүнүр, чох тәсирли шәкилдә онлара ваҹиб бир һәгигәти хатырладырды: пак ибадәт үчүн ганунлары јалныз Јеһова мүәјјән едир. Бу ганунлардан кәнара чыханлар хәҹаләт чәкмәлидирләр! Бәс бу ҝөрүнтү јәһудиләрә бу шејләри неҹә баша салды? Нөвбәти фәсилдә бунунла бағлы бир нечә нүмунә ҝәтирилир. Бу нүмунәләр сајәсиндә һәмин ҝөрүнтүнүн бизим үчүн һансы мәнаны кәсб етдијини баша дүшәҹәјик.