1, 2. (a) Mam ma nke lelaa inyu Paul? (b) Imbe mbadga di nla badba mu kiki a bi kal le a nsômbôl ke yak Kaisa?

 BISÔNDA bi nke ni bisu i tat Paul i Kaisaréa. I ngéda a bi témb i Yudéa hala a yé nwii ima nano, i mbus ndék dilo bon ba Lôk Yuda ba bi noode nol nye i ndék yosôna ngélé aa. (Minson mi baôma 21:27-36; 23:10, 12-15, 27) Letee ni nano, baoo bé ba mpam bé i nol nye, ndi to hala ba ntomb bé. I ngéda Paul a bi tehe le a bé ki le a tiimba kwo i moo ma baoo bé, a kal Festô nu a bé ngomin i Rôma le: “Me mbat le hop wem u kee yak Kaisa!”−Minson mi baôma 25:11.

² Baa Yéhôva a bi nit Paul mu makidik mé i kena hop wé yak Kaisa i Rôma? Ndimbhe i mbadga i i yéne bés nseñ, i bés ba di mbok mbôgi inyu Ane i Djob munu masuk ma ngéda mana. Paul a bi yigle bés loñge ndémbél yon i yé le, di “nsôñ ñañ nlam i bisu bi mbén inyu bana kunde i tjam wo.”​—Filipi 1:7.

3, 4. (a) Kii Lôk Yuda i bééna i mahoñol i ngéda ba bi kal le Paul a loo i Yérusalem ni lelaa Paul a bi pei nyemb? (b) Lelaa Yéhôva a mpéyés bagwélél bé i dilo tjés kiki a bi boñ ni Paul?

³ Dilo daa i mbus le a bi yila ngomin i Lôk Yuda nu mondo i Yudéa, Festô a bi ke i Yérusalem. a A bi nok lelaa baéga biprisi ni mintôô mi bôt mi Lôk Yuda mi bi ôm Paul nsohi ba kalak le a yé mut manola. Ba bé yi le i ngomin i mondo ini i bé nyégsaga i lona nsañ ipôla bo ni ini Lôk Yuda yosôna. Inyu hala nyen ba bi bat Festô le a kal Paul le a loo i Yérusalem, le ba kéés nye nyoo. Maliga ma yé le ba bééna mahoñol mabe. Njômbi yap i bé le ba nol Paul mu i njel i i yé ipôla Kaisaréa ni Yérusalem. Ndi Festô a bi tjél a kal bo le: “I bôt ba yé baéga ikété nan ba sôs ni me [i Kaisaréa] ba soman nye ibale i mut nu a mboñ toi jam libe.” (Minson mi baôma 25:5) Hala nyen Paul a bi témb a pei nyemb.

 ⁴ Yéhôva a bi gwélél Nwet wés Yésu Kristô inyu nit Paul mu bikééhene gwé. Kiki ‘héga, Yésu a bi kal nye ikété yiinda le: “Bana ñem ngui!” (Minson mi baôma 23:11) Yak i len ini, bagwélél ba Djob ba mboma ngolba ba hanak ki bo. Yéhôva a mélés bé mandutu més momasôna ndi, a nti bés pék ni ngui i hônba mo. Di nla ba nkwoog nkaa le Djob nu a ngwés bés a ga ti bés “lipémba li li nloo li mut binam.”​—2 Korintô 4:7.

 5. Lelaa Festô a bi kéés nkaa u Paul?

⁵ Ndék dilo i mbus, Festô “a yén i yééne bikééhene” i Kaisaréa. b Paul ni i bet ba bé ôm nye nsohi ba bé ba téé nye bisu. Inyu unda le nsohi ba bé ôm nye u bé bé u téé, Paul a bi kal le: “Me bi boñ bé béba yo ki yo ikolba Mbén i Lôk Yuda, to témpel, to Kaisa.” A bééna bé njom yo ki yo inyu hala nyen ba bé lama nwas nye. Ndi mambe makidik Festô a bé lama yoñ? Kiki a bé sômbôl lémél Lôk Yuda, a bi bat Paul le: “Baa u nyéñ bet i Yérusalem le ndi ba kéés we nyoo inyu mam mana i bisu gwem?” (Minson mi baôma 25:6-9) Kinje jôñ mbadga! Ibale Paul a témb i Yérusalem, ki bet ba bé ôm nye nsohi bon ba bé lama kéés nye, ba nol ki nye. Lisañ lini, Festô a bi tehe nseñ i tééda tel yé i ngomin iloole a kéés ni telepsép. Ndék nwii i bisu bi ngéda yak ngomin ipe le, Pontiô Pilatô a bi boñ nlélém ni Yésu. (Yôhanes 19:12-16) Yak i len ini, bakéés ba  ntehe nseñ le ba tééda bitel gwap iloole ba kéés ni telepsép. Hala a nlama bé hélés bés ibale bangomin ba kéés bé minkaa mi mbôgi Yéhôva ni telepsép.

6, 7. Inyuki Paul a bi bat le hop wé u kee yak Kaisa, imbe ndémbél a yigle bañga bikristen i len ini?

⁶ Mu kii Festô a bé sômbôl lémél Lôk Yuda, hala a bé le a boñ le Paul a nimis niñ yé. Inyu hala nyen, Paul a bi gwélél kunde yé i man Lôk Rôma. A bi kal Festô le: “Me téé i bisu bi yééne bikééhene i Kaisa, hana nyen ba nlama kéés me. Me mboñ bé Lôk Yuda jam libe jo ki jo, wemede u nyi yaga hala. . . . Me mbat le hop wem u kee yak Kaisa!” I ngéda mut a bé a yoñ makidik i ke yak Kaisa, a bé ha bé le a héñha mahoñol. I jam li jon Festô a bi yigye i ngéda a bi kal Paul le: “Kiki u mbat le hop woñ u kee yak Kaisa; hop woñ w’a ke yak Kaisa.” (Minson mi baôma 25:10-12) Kiki Paul a bi bat le a kééhana i hikuu hikeñi, a bi yigle bañga bikristen loñge ndémbél. I ngéda baoo bés ‘ba ngwélél mbén inyu ntééñga bés,’ yak bés di ngwélél mbén inyu sôñ kunde yés. c​—Tjémbi 94:20.

⁷ Paul a bi tégbaha nwii ima i mok to hala kikii a bi boñ bé jam jo ki jo li li bé li kôli ni mok, i mbus a bi bana pôla i ke i minkaa i Rôma. Ndi nwaa le a nke, ngomin ipe i bi bana ngôñ i tehe nye.

8, 9. Inyuki Kiñe Agripa a bi ke i Kaisaréa?

⁸ Ndék dilo i mbus le Paul a bat le hop wé u kee yak Kaisa, Kiñe Agripa bo manyañ nu muda le Bernis ba bi lo i “yuuga” ngomin mondo. d I ngéda bon ba Lôk Rôma ba bé énél, bôt ba ngomin ba bééna lem i yuuga bangomin ba ntip téé. Agripa a bé yéñ yila liwanda li Festô nu a bi tip yila ngomin, inyule hala a bé lama bane nye nseñ inyu dilo di nlo kikii a bé kiñe.​—Minson mi baôma 25:13.

⁹ Festô a bi pôdôl Agripa inyu Paul, hala a ti nye ngôñ i pôdôs Paul. I hilo hi bé noñ, bikiñe bini gwo biba bi bi yén i biyééne bi bikééhene. Ndi ngui yap ni bitel jap li bé lel bé bibañga i mut mok nunu a bé bebee i kal bo.​—Minson mi baôma 25:22-27.

10, 11. Lelaa Paul a bi éba le a nti Agripa lipém, mambe mam Paul a bi añle Agripa ma ma bé béñge libak jé li behee ilole a bé yila kristen?

¹⁰ Ni suhulnyuu, Paul a bi ti Kiñe Agripa mayéga kiki a bi ti nye pôla i pot i bisu gwé, i mbus Paul a kal le kiñe i nyi bilem bi Lôk Yuda gwobisôna ni i mam ma nla boñ le ba bana ngimanôgla. I mbus, a añle nye  libak jé li behee: “Me bé mut Farisai, to hala kiki libéghak li Nyambe li Farisai li nlet ngandak.” (Minson mi baôma 26:5) I ngéda a bé man Farisai, Paul a bééna botñem le Mésia a ga loo. Nano nu a bi yila kristen, a bé kal ni makénd momasôna le Yésu a bé ntohol nu bôt bobasôna ba bé bem. Ba bé kéés Paul inyu ngim biniigana nye ni bakolba bé ba bé hémle, hala wee i tehe Djob a nyônôs mbônga a bi ti basôgôlsôgôl bap. I jam li li bi kônde ti Agripa ngôñ i kônde emble Paul. e

¹¹ Inyu unda lelaa Paul a bi kép bikristen mbai, a kal le: “Memede me bé nkwoog nkaa le me nlama gwélél manjel momasôna inyu kolba jôl li Yésu, mut Nasaret. . . . Kiki me bé unbene bo ngandak [banigil ba Yésu], me bi ke letee ni i bitison bipe inyu tééñga bo.” (Minson mi baôma 26:9-11) I ngéda Paul a bi kal bibañga bi a bé tembee bé. Ngandak bôt i bé yi le Paul a bi lôôha tééñga bikristen. (Galatia 1:13, 23) Agripa a bi lama badba le: ‘Kii i bi tinde i mut nunu i héñha hala?

12, 13. (a) Toñol lelaa Paul a bi yila kristen. (b) Kii Paul a bé sômbôl kal i ngéda a bi kal le a “bé bép kôô wé i minsoñ mi makoñ”?

¹² Paul a bi timbhe nye ni bini bibuk le: “Me bé ke i Damaskô inyule baéga biprisi ba bi ep me, ba ti ki me kunde i boñ nlélém jam nyoo, ndi i kosi, a kiñe, me tehe mapubi mu njel ma ma nlôl i ngii, ma bayak iloo  hiañgaa, ma béyéi me lôñni bôt ba bé lôñni me, ma kéña bés. I ngéda bésbobasôna di bi kwo ’isi, me nok kiñ i nkal me lôñni hop u Lôk Héber le: ‘A Saulô, a Saulô, inyuki u ntééñga me? U nôgha wemede njôghe i ngéda u nke ni bisu i bép kôô woñ i minsoñ mi makoñ.’ Ndi me kal le: ‘U yé njee, a Nwet?’ Nwet a kal le: ‘Men me yé Yésu, nu u ntééñga.’” f​—Minson mi baôma 26:12-15.

¹³ Ilole Yésu a mpémél Paul i nya i yé hélha, i bé wengoñle “a bé bép kôô wé i minsoñ mi makoñ.” Kiki nuga i i mbabaa yañga inyule i mbép kôô wé i minsoñ mi makoñ, hala nyen yak Paul kiki a bé kolba sômbôl i Djob jon a bé babaa nyemede i pes mbuu. Mu njel Damaskô i mbus bitugne gwé, Yésu a bi pémél Paul nu a bé yéñ toi maliga, a hôla nye i héñha mahoñol inyule Paul a bé yi bé i mam a bé boñ.​—Yôhanes 16:1, 2.

14, 15. Kii Paul a bi kal inyu mahéñha a bi boñ i niñ yé?

¹⁴ I maliga, Paul a bi héñha héñha yosôna. Inyu hala nyen a kal Agripa le: “Me bi ndogbene bé me yiinda i bi lôl i ngii, ndi me bi añle ndugi bôt ba Damaskô; i mbus, me añle bôt ba Yérusalem, ni ba loñ Yudéa yosôna lôñni ba biloñ bipe le ba nlama hiel miñem, ba témb yak Nyambe, ba boñok minson mi mi ñunda toi le ba nhiel miñem.” (Minson mi baôma 26:19, 20) Hala a bé ngandak nwii le Paul a bé yônôs nson Yésu a bi bééga nye i kel a bi tehe yiinda i kosi. Bimbe bisai hala a bi lona? I bet ba bé leege ñañ nlam u a bé legel ba bé tam bibéba gwap ni libak jap libe i mbus ba bôdôl yak kôôge Djob  bebee. Ba bi yila biloñge bi bôt bi bi bé nôgôl mbén, yak nsañ u bé i het ba bé yééne.

¹⁵ Ndi i mam malam mana ma bé bôña ma bé tihba bé baoo ba Paul. Jon Paul a bi kal le: “Inyu hala nyen Lôk Yuda i bi gwel me i témpel, i noode ki nol me. Ndi hala kiki me bi kôhna mahôla ma Nyambe, letee ni len, me ngi bogok mbôgi i bisu bi bañga bôt ni gwañga bi bôt.”​—Minson mi baôma 26:21, 22.

16. Lelaa di nla nigle Paul i ngéda di mpot i bisu bi bakéés ni baane inyu sôñ hémle yés?

¹⁶ Bañga bikristen i nlama ba “nkôôbaga ngéda yosôna i timbhe” inyu hémle yap. (1 Pétrô 3:15) Ibale di nlama tagbe i bisu bi bangomin ni baane inyu sôñ hémle yés, i nla ba loñge le di boñ kiki Paul a bi boñ i ngéda a bé i bisu bi Agripa ni i bisu bi Festô. Ibale di ntoñle baane ni suhulnyuu yosôna lelaa maliga ma bi héñha niñ yés, di toñle ki bo lelaa maliga ma nhéñha niñ i bôt bape kayéle ba yila biloñge bi bôt, bebek hala a nla tihba miñem nwap.

17. Kii Festô a bi kal Paul i mbus nkwel wé, lelaa bôt ba mboñ nlélém i len ini?

¹⁷ Mbôgi Paul a bi bok i bisu bi Agripa ni bi Festô i bi lama tihba bo miñem. Bibel i  nke ni bisu i kal le: “Ndi kiki Paul a bé pot i mam mana inyu nkaa wé, Festô a pot makeñi, a kal le: ‘U nkahal kônd njék, a Paul! Ngandak yi i nkahal kundus we njék!’” (Minson mi baôma 26:24) Bibañga bi Festô bini bi ñéba lem yada bôt ba gwé yak i len ini. Ngandak bôt i nhoñol le i bet ba niiga bôt bape Bibel ba yé bijôñ. Ngim mangéda, bun bé le i bet ba bi boñ bisuklu bikeñi ba neebe i jam Bibel i niiga inyu bitugne.

18. Lelaa Paul a bi timbhe Festô, kii Agripa a bi kal?

¹⁸ Paul a bi timbhe ngomin le: “Me nkônd bé njék, a ngomin ikeñi le Festô, ndi me yé i pot bibañga bi maliga ni bi pék. Ni maliga, me nla pot ni makénd i bisu bi kiñe inyule a ntibil yaga yi i mam mana . . . A Kiñe Agripa, baa u nhémle bapôdôl? Me nyi le u nhémle.” Ndi Agripa a timbhe, a kal Paul le: “Ngo a yii ndék, ki u nkwés me nkaa le me yila kristen.” (Minson mi baôma 26:25-28) Too a bé pot maliga tole to, bibañga bi Agripa bini bi bé unda le mbôgi i Paul i bi tihba nye bañga bañga.

19. Mambe makidik Festô bo Agripa ba bi yoñ inyu Paul?

¹⁹ I mbus ha, Agripa bo Festô ba kal le nkaa u mal, Bibel i ntoñol le: “Kiki ba bé ke, ba bôdôl kalna le: ‘I mut nunu a ta bé i boñ jam jo ki jo li li kôli ni nyemb to ni mok.”’ I mbus, Agripa a kal Festô le: “I mut nunu a bak le a pam i mok ibale a bat bé le hop wé u kee yak Kaisa.” (Minson mi baôma 26:31, 32) I bôt bana bo iba ba bé yi le Paul a bé ngi nsohi. Bebek hala a bé le a boñ bo le ba ndegle ha bañ bikristen.

20. Mu kii Paul a bi la añle bangomin ñañ nlam, imbe loñge jam hala a bi lona?

²⁰ Munu ñañ unu, i nene le to Festô to Agripa ba bi neebe bé ñañ nlam u Paul. Baa i bé toi nseñ le ñôma Paul a telep i bisu gwap inyu sôñ hémle yé? Ndimbhe i yé le ñ. Kiki ba bé “kena nye i bisu bi bikiñe ni bangomin” i Yudéa, hala a bi ti Paul pôla le a añal ñañ nlam letee ni i Rôma, téntén bôt ba ngomin, bebek jam a bé bé le a boñ ibale i pôla i i nene bé. (Lukas 21:12, 13) I mam Paul a bi boma i niñ yé ni ndéñbe yé bi bi lédés hémle i lôk kéé yé i pes mbuu.​—Filipi 1:12-14.

21. I ngéda di nke ni bisu i téé likalô to di mboma mandutu, kii hala a nla lona bés?

²¹ Di nla kal nlélém jam i len ini. I ngéda di ntéñbe i añal ñañ nlam yak i ngéda di mboma ngolba tole mandutu hala a nla num matam malam. Hala a mboñ le di nla tééne bangomin likalô ki le i ta bé bun i boma bo hiki ngéda. Yak ndéñbe yés i nla ti lôk kéé i bôda ni i bôlôm makénd, hala a ntinde ki bo i bok mbôgi i nya i yôni inyu Ane Nyambe ni makénd.