Me bi gwé i hilo 22 hi sôñ Libuy li nyéé, nwii 1929, i Noville, man mbai wada bebee ni Bastogne, i pes mbok i loñ Belgium ba nsébél le Ardennes. I ngéda me nhoñol i mam malam di bé boñ i wom u bagwal bem, di bak boñge, me yé me ba maséé ngandak. Ha ngéda i, me ni mankéé nu mbus le Raymond, bôlô yés i hiki kel i bé le di nwot méé ma nyaga inyu yoñ milik. I mbus, di begee bijek ba mbumbul inyu kena gwo i mbai. Bôt ba libôga jés ba bé hôlna ngandak, ba tôñnaga.

Bagwal bem, pua Emile ni mama Alice, ba bé sum sum i base i Lôk Pada. Ba bé tôl bé i base i kel sonde. Ndi, bebee ni nwii 1939 basañal ba ba bé lôl i loñ Ngisi ba bi lo i téé likalô i man mbai wés. Ba bi ti pua yem mbamble wada ba bé sébél le Consolation (nu di nsébél i len ini le Réveillez-vous !). I ngéda pua yem a bi añ nye, a nôgda le maliga ma, a bôdôl añ Bibel. I ngéda a bi waa ke i base, bôt bés ba libôga, ba ba bé minyaô ni bés, ba kahal kolba bés. Ba yéñék nyégsa papa yem le a pam bañ i base i Lôk Pada. Hala a bé lona ngandak minkaa.

Hala a bé tééñga me i tehe pua a nok ndutu ni bôt bé ba libôk. Hala a bi tinde me i bat Yéhôva mahôla ikété masoohe ma me mpôdôl i bibôdle bi ñañ unu. Me bi yible nye ñem wem. Ni ta bé le ni hégda maséé me bi nôgda i ngéda ba bi waa kolba bés. Hala a bi kwés me nkaa le Yéhôva a yé ‘Nu a ñemble masoohe.’

Mintôñ mi gwét mi Nazi mi bi jôp i loñ yés Belgium i hilo 10 i sôñ Mpuye, nwii 1940. Hala a bi boñ le ngandak bôt i kahal ke ngwéé i biloñ bipe. Yak bés, di bi ke ngwéé i nwelmbok u loñ Pulasi. Mu kiki di bé ke ngwéé, di bi ke di bol ngim homa i het gwét bi bé nnayak ipôla mintôñ mi gwét mi Pulasi ni mi Jaman.

I mbus ngéda, di bi témb i mbai yés, di koba le bôt ba nip i gwom gwobisôna di bééna i nwom nwés, ndik ngwo yés le Bobbie, yon a bé maséé i leege bés. Mandutu ma, ma bi tihba me ngandak, ma tinde me i badba le, ‘Inyuki gwét ni mandutu bi yé?’

Mu mangéda ma, mankéé wada le Emile Schrantz, a a bi yuuga bés. A bé nsañal, a bak ki mañ. A bi gwéléI Bibel inyu toñle bés inyuki mandutu ma yé, a timbhe ki mambadga mape me bééna. Ndék ni ndék, me yik bana maada ma bas bas ni Yéhôva, me ba ki nkwoog nkaa le a yé Djob li gwéha.

Iloo yaga le gwét bi mal, lihaa jés li bi tééda maada malam ni bilôk bikéé. I sôñ Hikañ, nwii 1943, mankéé José-Nicolas Minet a bi yuuga bés, a ti nkwel i béhni. A bi bat le, “Njee a ngwés sôblana?” Pua yem a téé hinoo, yak me me téé hinoo. Ha nyen di bi sôblana i lép u bé ipañ wom wés.

I sôñ Libuy li nyéé, nwii 1944, ntôñ gwét u Jaman u bi leñ gwét bi nsôk i pes hiôñg i loñ yés. Bôt ba mbéna sébél i gwét bi le, Bataille des Ardennes. Kiki di bé bé haa ni homa gwét, bésbobasôna di bi solop i litéédana jés li maok, bebee le sôñ yada. Kel yada, me bi pam inyu ke i jés bilém, ha nyen kindim wada a bi léña i wom wés, a puuwana nyôl u man ndap di bé téédana bijek. Ha nyen sônda Amérika yada i i bé i sôli litéédana li bilém i lond, i kal me le “nañal ’isi.” Ha nyen me bi ôt ngwéé, me ke me nañal ipañ yé, a héya kôñgô yé, a hô me ño.

I ngéda gwét bi bi mal, di bi boñ biliya i sal ni likoda li Liège, li li bé jam kiki 90 ma kilôméta i ñombok. Mu kiki ngéda i bé tagbe, di  bi yik yila man juu li batéé likalô i tison i Bastogne. Me bi bôdôl sal i homa ba mbéñge mam ma tas, me bana yak pôla i nigil mbén. I mbus, me sal i bureau bi ngomin. I nwii 1951, bitelbene bi bi yôña inyu boñ le di tégbaha man likoda li makiiña i tison yés Bastogne. Jam kiki bo 100 bôt i bi lo i emble, yak sita yada le Elly Reuter, nsañal nu makénd. A bi ke liké li 50 ma kilôméta ni baskô inyu lo likoda li makiiña. Hala a bi nom bé, di bôdôl gwéhna, di yegna yak libii. Ndi Elly a bé a ma kôhna nsébla inyu ke i suklu i Giléad. Jon a bi tilna hikuu hikeñi hi Mbôgi Yéhôva le a nla ha bé lo i suklu i Giléad, a ti ki bo njom. Ha nyen mankéé Knorr, nu a bé kena ntôñ u Yéhôva, a bi timbhe ni loñge ñem, a kal le bebek kel yada, w’a lo i suklu i Giléad ni nlô woñ. Di bi biiba i sôñ Matjel, nwii 1953.

I nlélém nwii, ba bi naña me ni nwaa wem Elly i likoda li nwii li société du Monde Nouveau i Yankee Stadium, i New York. I ngéda me bi bol nyoo Amérika, mankéé wada a bi ti me loñge bôlô, a naña me i lo i yén i Amérika. Me ni nwaa wem Elly di bi ha i jam li masoohe. I mbus, di tehe nseñ i témb i Belgium inyu nit man juu li likalô li li bééna jôm li batéé likalô ni jam i tison i Bastogne. I nwii u bé noñ ha, Yéhôva a bom bés, a ti bés man munlôm, jôl jé li bé le Serge. Ndi, ngoo le i mbus sôñ isaambok, Serge a bi kwo kon, a wo. Di bi yible Yéhôva ñem wés, di añle nye i njôhge di bé nôgda. Botñem i bitugne i bi lédés bés ngandak.

Kel yada i sôñ Biôôm nwii 1961, me bi pam i léba bôlô i pes ngéda i i bé ti me pôla i ba nsañal. Nlélém hilo, me kôhna nsébla u mankéé nu a bé nkena hikuu hi loñ hi Belgium. A bé bat me ibale me yé le me neebe yila ngwélél makiiña. Me bi bat nye le “baa di ta bé le di sal ndugi kiki basañal ilole di neebe nson u?” Ba neebe le di boñ hala. I mbus sôñ juem i nson nsañal, di bôdôl nson makiiña i sôñ Dipos, nwii 1962.

I mbus nwii ima i nson makiiña, ba naña bés i sal i Bétel i Bruxelles. Di bi bôdôl sal i Bétel i sôñ Biôôm, nwii 1964. Nson mondo unu, u bi lona bés ngandak maséé. Ndék ngéda ndigi i mbus di bi bôdôl sal i Bétel, mankéé Knorr a lo i yuuga Bétel yés i nwii 1965. Kinje hélha jam le i mbus mayuuga mé, ba téé me nkena hikuu hi loñ. I mbus ngéda, ba bi naña me ni nwaa wem Elly i suklu i Giléad i yônôs 41. Bibuk bi mankéé Knorr bi a bi pot 13 nwii i bisu bi ngéda bi bi yon! I mbus mapam ma suklu i Giléad, di témb i Bétel i Belgium.

Kiki nwii mi bé tagbe, me bi bana nsima i gwélél i mbén me bi nigil i suklu inyu sôñ i kunde di gwé i añal ñañ nlam i Érôpa ni  i bahoma bape. (Filipi 1:7) Hala a bi boñ le me boma bangomin ba 55 ma biloñ, i het ba bi sôña nson wés. Iloole me kal bo hee me bi nigil mbén, me bé béna kal bo le me yé “mut Nyambe.” Me bééna lem i bat Yéhôva mahôla ikété masoohe inyule me bé yi le, “ñem u kiñe [tole u nkéés] u yé kiki lép i woo u Yéhôva. A ñéga wo to hee a ngwés.”​—Bingéngén 21:1.

Ikété bôt bobasôna me bi boma mu bôlô i, m’a hôya bé député yada i Érôpa. Me bi bat ngandak ngélé i boma nye, inyu boñ le di kwel, sôk i nsôk, a neebe. Ndi a béhe me le a ga ti ndik me manut matan, to jada li ga kôndba bé mu. Kiki di nyén, me suhus ño, me kahal soohe, i mut nu a bat me ni hiun le, “kii u mboñ mu?” Me timbhe nye le me yé ti Djob mayéga inyule a nti me pôla i boma ngwélél wé wada le we. A bat me le, “Kii u nsômbôl kal?” Ha nyen me bi unda nye Rôma 13:4. A bé i base i Lôk Sañgô, jon nlôñ Bibel u u bi tihba nye ngandak. Mam ma bi sôk lelaa? A bi ti me letee ni pes ngeñ, di kwel ki loñge ngandak. I mbus ha, a kal me le a yé maséé ngandak ni i bôlô Mbôgi Yéhôva i nsal.

Mu kiki nwii mi bé tagbe, Mbôgi Yéhôva i bi net ngandak minkaa i Érôpa inyu sôñ kunde lôk kéé i gwé i yén haa ni mam ma nkoñ ’isi, i néñés bon bap kiki bomede ba ngwés, i suhus bo tas, ni mam mape ki. Me bi bana nsima i yoñ ngaba mu nson u ngandak ngélé, me tehe ki lelaa Yéhôva a nhôla bagwélél bé i net minkaa. Mbôgi Yéhôva i ma net jam kiki bo 140 minkaa i Court Européenne des Droits de l’Homme!

I mbus ngéda me bi sal ni mankéé Philip Brumley, nu a nlôl i Hikuu hikeñi ni mankéé Valter Farneti nu a nlôl i loñ Italia, di bi sal ntôñ inyu sôñ kunde i lôk kéé yés i Kuba inyule ba bé ikété lisol. Me bi tilna Ambassade i Kuba i i yé i Belgium inyu boma bo. I mbus, di boma wada wap. I biboma bi bisu di bi bana ni nye, di bi pam bé i toñle nye inyuki ngomin i Kuba i bi sôña nson wés.

I mbus di bi soohe Yéhôva, di bat kunde i jubus 5 000 di Bibel i Kuba. Bibel i bi bol loñge, ba kap ki yo bilôk bikéé. Hala a bé kiki yimbne le Yéhôva a yé sayap biliya gwés. I mbus hala, di témb di bat kunde i ep 27 500 Bibel nyoo i loñ i, ba témb ba neebe. Me bé le me wo maséé kiki di bi hôla lôk kéé i bana Bibel.

 Me bi ke i loñ i Kuba ngandak ngélé inyu nson wés. Hala a bi ti me pôla i bana maada malam ni ngandak bangomin nyoo i loñ i.

I nwii 1994, iloo 1 000 000 hi bôt hi bi wo i gwét bi bé ipôla Hutu ni Tutsi i Ruanda, yak bilôk bikéé gwés bi bé mu, hala a boñ le ba pohol ngim lôk kéé i i bé lama lôl bo mahôla.

I ngéda di bi bol i nyañ tison le Kigali, di koba le juu li ngobol ni homa litéédana li bikaat bi bé nyonok ni mapondo, dikoñgo di ngaa di bi tôp mu kiki gwét bi bé. Di bi nok manwin mabe ngandak inyu bilôk bikéé bi bôda ni bi bôlôm bi ba bi nol ni bakwade. Ndi di bi nok yak i mam malam lôk kéé i bi boñ inyu unda bape gwéha i tôbôtôbô. Kiki hihéga, di bi tehe mankéé wada nu a bé litén li Tutsi nu mankéé nu litén li Hutu a bi sôô ni lihaa jé 28 dilo ikété bee yada a bi tém. Likoda di bi tégbaha i Kigali li bi hôla bés i lédés iloo 900 lôk kéé i bôda ni i bôlôm.

I mbus ha, di bi yap nwaa loñ u Ruwanda inyu ke i yéñ lôk kéé i bôda ni i bôlôm i i bi ke i solop i Zaire (nano République Démocratique du Kôñgô). Ba bé miñamb mi gwét bebee ni tison i Gôma. Di bi yéñ bo letee, di la bé léba bo, di soohe Yéhôva le a hôla bés i léba bo. Ha nyen di bi tehe mut a nlo bisu gwés, di bat nye too a nyi ngim mut i yé Mbôgi Yéhôva. A timbhe bés le “ñ, memede me yé Mbôgi Yéhôva. Ni loo, me éba bé ini lôk kéé ipe i i nlo i hôla bés.” I mbus le di bi lédés lôk kéé i i bé hôla bape, di ke i boma 1 600 i lôk kéé i i bé mu miñamb inyu lédés bo i pes mbuu, ni i ti bo makénd. Di bi éñél yak bo kaat i Juu li bakena ntôñ. Lôk kéé i bé maséé ngandak i ngéda i bi nok i homa nunu le: “Di nwaa bé hoñol bé ikété masoohe més. Di nyi le Yéhôva a ga tjôô bé bé.” Ñ, bibuk bi Juu li bakena ntôñ bi, bi bi yon toi. I len ini, iloo 30 000 i Mbôgi Yéhôva i yé maséé i bégés Yéhôva ntôñ i Ruwanda!

Nwaa wem Elly a bi wo i nwii 2011, libii jés li nom 58 nwii. Me bi yis Yéhôva i njôghe me nôgda inyu nyemb i nwaa wem, a lédés ki me. Yak ñañ nlam me ñañle bôt bem ba libôk u nhôgbaha me.

Tolakii me gwé 90 ma nwii ni jam, me ngi téak likalô hiki sonde. Me yé ki maséé i sal ni i man juu a ntjek mam ma mbén hana hikuu hi loñ hi Belgium, i unda bôt bape i mam me nyi ni i hôla boñge ba wanda ba ba nsal i Bétel.

Hala a yé 84 ma nwii len, le me bi soohe Yéhôva inyu ngélé bisu. Yokela nyen me bôdôl bana maada malam lôñni nye. Me nti Yéhôva mayéga inyule a ñemble masoohe mem mu i nwii mi nwominsôna.​—Tjémbi 66:19. b