1, 2. (a) Lelaa niñ i bé le i ba ibale Bibel i ba bé? (b) Kii i nla hôla bés i tibil nok Bañga i Djob?

BAA u yé le u hégda lelaa niñ yoñ i bak le i ba ibale Bibel i ba bé? Ki u ta bé le u bana maéba malam inyu niñ yoñ i hiki kel. Ki u bi la bé to bana mandimbhe malam inyu mambadga makeñi ma mbéñge Djob, ni ma ma mbéñge niñ ni bilôl. Ki u bi yi bé to maada Yéhôva a bi bana ni bôt ba binam ibôdôl behee.

² Masoda le, di mboma bé i nya ndutu i. Yéhôva a bi ti bés Bañga yé le Bibel. A bi bôn ki le nwin wé, u u yé ikété Bibel u ga nom i mba ni mba. Ñôma Pétrô a bi tiimba bibañga bi Yésaya 40:8. Nlôñ kaat u, u mpôdôl ndik bé Bibel kiki di nyi yo bésbomede; ndi bibuk bi bi nlôl ni Djob, bi ntihba yaga nwin u Bibel womede. (Añ 1 Pétrô 1:24, 25.) I yé maliga le, di nla ôt nseñ ni Bibel téntén ibale i yé ni hop u di nok loñge. Bet ba ngwés Bañga i Djob ba nyi hala ibôdôl behee. To ibale i kobol Bibel ni tjam yo i mbéna bé ba jam li tomb, bôt ba njômbi lam ba bi téñbe i kobol ni i tjam Bitilna nwii ndi nwii. Ngôñ yap i bé kiha ni sômbôl i Djob i i yé le: “Bôt bobasôna ba tohlana, ba pam ki homa ba yé le ba yi maliga.”​—1 Timôtéô 2:3, 4.

3. Kii di ga wan munu yigil ini? (Béñge titii i bibôdle.)

 ³ Munu yigil ini, di ga wan dihéga di di ñunda lelaa Bañga i Djob i bi pei (1) tolakii dilémb di bé héñha, (2) tolakii mam ma m’bô ma bé héñha hilémb libim li bôt li bé pot, (3) tolakii ba bé top bé le Bibel i koblana. Lelaa yigil i, i ga bane bés nseñ? I ga boñ le di ke ni bisu i diihe Bañga i Djob. I ga kéñbaha ki gwéha yés inyu Nwet matila Bibel, nu a bi ti bés yo inyu nseñ wés.​—Mika 4:2; Rôma 15:4.

4. (a) Lelaa dilémb di nhéñha kii ngéda i ntagbe? (b) Kii i ñunda le Djob jés li ntodol bé bôt ba hilémb hio ki hio, hala a ntinde bés i nôgda lelaa?

⁴ Kiki ngéda i ntagbe, hala nyen yak dilémb di nhéñha. Ngobol i ngim bibuk i yé i héñha héñha yosôna. Bebek hala a nla hôñlaha we dihéga di di ñunda lelaa ngim bibuk bi hop u mpot bi bi héñha. Nlélém jam won u bi bôña ni mahop ma Lôk Héber ni ma Grikia, ma ma bi hôla i tila libim li bikaat bi Bibel. Hop u Lôk Héber ni u Grikia bôt ba mpot i len ini, ma yé maselna ni ma bôt ba bé pot ngéda ba bé tila Bibel. Jon, ba bobasôna ba ngwés nok Bañga i Djob ba nlama añ ngobol yé yada​—yak i bôt ba nyi mahop ma Lôk Héber ni ma Grikia ma len ini. Bôt bahogi ba bi hoñol le ba nlama nigil minlômbi mi mahop ma Lôk Héber ni ma Grikia inyu boñ le ba la añ Bibel i i bi bôk i tilba. Ndi, hala a ta bé le a bane bo nseñ kii ba nhoñol. * Masoda le, Bibel tole bipes gwé bi ma koblana i len ini bebee le ikété 3 000 dilémb. Ñ, hala a ñunda toi le Yéhôva a ngwés le bôt ba “hi loñ, ni hi hilémp, ni hi litén” ba bana pôla i ôt nseñ ni Bañga yé. (Añ Masoola 14:6.) Baa hala a ntinde bé bé i kôôge bebee ni Djob jés li gwéha, ni li li ntodol bé bôt?​—Minson mi baôma 10:34.

5. Kii i bi boñ le ngobol i King James i gwéélana ngandak?

⁵ I jam lini le dilémb di nhéñha kii ngéda i ntagbe, li mbéñge yak dilémb ba bi gwélél inyu kobol Bibel. Ngim ngobol Bibel bôt ba bi nok loñge ngéda i bi tip pam, i nla yila ndutu i nok mbus ngéda. Di wan hihéga hiada hi ngobol i Bibel ni ngisi, i ba bé sébél le King James, i i bi bôk pam i nwii 1611. I bi yila Bibel bôt ba bé añ ngandak, i lona ki mahéñha makeñi ikété hop Ngisi ba bé pot ha ngéda i. * Ndi, ngobol Bibel i, i bi sima “Yéhôva” ndik ikété ndék minlôñ, i gwéélak ki buk ini le “NWET” ikété Bitilna ni hop u Lôk Héber i het jôl li Djob li bé nene. Babulus Bibel ba bi noñ ha, ba bi gwélél i buk ini le “NWET” i ngim minlôñ mi Bitilna ni hop u Lôk Grikia. Ni i njel i nyen, ngobol i King James i nyigye bahoma jôl li Djob li bé lama ba ikété Malômbla ma yondo, kii bôt ba ba mbéna sébél.

6. Inyuki di nti mayéga inyu ngobol ini le Traduction du monde nouveau?

⁶ To hala, kiki nwii mi bé tagbe, libim li bibuk ngobol i ngisi ini le King James i bé gwélél, li bé nôga ha bé. Hala a yé nlélém jam ni ngobol i  Bibel bisu ikété dilémb dipe. Baa di ta bé maséé i bana ngobol ini le Traduction du monde nouveau i i ngwélél bibuk bi di nok loñge i len ini? Ba bi kobol yosôna tole pes ikété yom kiki bo 150 dilémb, kayéle ngandak bôt i len ini i nla bana yo. Kiki i ngwélél bibuk bi ntomb ni bi bi nôga loñge, nwin u Bibel u ntihba miñem nwés. (Tjémbi 119:97) Ñ, ngobol ini le Traduction du monde nouveau i bi timbis jôl li Djob i het li bé ikété Bitilna.

7, 8. (a) Inyuki ngandak bon ba Lôk Yuda i hiai nyônôs aa B.N.Y., i bé nok bé Bitilna bi Lôk Héber? (b) Kii i yé ngobol ini le La Septante?

⁷ Mahéñha i pes i m’bô ma bé boñ le hilémb bôt ba bé pot homa nyensôna ngim ngéda hi héñha. Ndi bimbe bitelbene Yéhôva a bi yoñ inyu boñ le mahéñha ma, ma sôña bañ le bôt ba kôs Bibel ni hop ba bé nok? Ndémbél yada i ngéda kôba i nhôla bés i léba ndimbhe. Bikaat bi bisu bi Bibel, bi bi yé 39, bi bi tilba ni bon ba Lôk Yuda. Bon ba bé bôt ba bisu ‘Nyambe a lôôs lipôdôl jé.’ (Rôma 3:1, 2) Ndi, i hiai hi yônôs aa B.N.Y., ngandak Lôk Yuda i bé nok ha bé hop i Lôk Héber. Inyuki? Inyule Alexandre Nunkeñi a bi ke ni bisu i kéñbaha minwaa mi Ane yé ni njel gwét. (Daniel 8:5-7, 20, 21) Ngéda biloñ bi Ane yé bi bi bôl, ngandak bôt i bi kahal pot hop Grikia, nlélém inyu bon ba Lôk Yuda ba ba bé ntjamak mu mbok i yosôna. Ngeñ hop Grikia u bi yila hop bisu u bon ba Lôk Yuda, i nok Bitilna bi Lôk Héber i bi yila ndutu inyu libim ikété yap. Kii i bé le i hôla bo?

⁸ Bebee ni ñemkété i hiai hi nyônôs aa B.N.Y., ba bi kobol bikaat bi-tan bi bisu bi Bibel bi bi bé ni hop u Lôk Héber ni hop Grikia. Ba bi mal kobol bi bi bé bi ngi yii i hiai hi nyônôs iba B.N.Y. Ba bi sébél ngobol i le La Septante. La Septante i yé ngobol bisu i Bitilna bi hop Lôk Héber di nyi letee ni len.

9. (a) Lelaa La Septante ni ngobol ipe i bisu, i bi hôla basoñgol Bibel? (b) Imbe kaat i Bitilna bi Lôk Héber u ngwés ngandak?

⁹ Ngobol ini le La Septante i bi hôla Lôk Yuda ni bôt bape ba ba bééna hop Grikia kiki hop wap bisu, i soñgol Bitilna bi Lôk Héber. Hégda kiki i bé le i ba jam lilam inyu yap i nok ni i añ Bañga i Djob ni hop Grikia, u u bi yila kiki hop wap ligwéé! Kii ngéda i bé tagbe, ba bi kobol ngim bikaat bi Bibel ikété mahop mape ma ma bé pôda ngandak, kiki bo hop u Siriak, hop u Gôtik, ni u Latin. Kii ngandak basoñgol ba bé le ba nok Bitilna Bipubi ikété hilémb hiap, ibabé pééna ba bi pam i bana ngim minlôñ mi Bibel ba bé gwés kiki bés i len ini. (Añ Tjémbi 119:162-165.) Bañga i Djob i bi pei, tolakii hilémb hi libim li bôt hi bé héñha.

10. Inyuki ngandak bôt i bé la bé bana Bibel ngéda John Wycliffe?

¹⁰ I bi pam ngim mangéda le, ngim baane i bé yéñ sôña le gwañga bi bôt bi añ Bibel. Ndi, bôt ba njômbi lam ba bi somol bé bisu bi ngolba i. Di yoñ hihéga hi nyi mam ma base wada nu 14 kék, nu jôl li bé le John Wycliffe. A bé nkwoog nkaa le, i bé sômbla le hiki mut a lah soñgol Bañga i Djob. Ndi ha ngéda yé, gwañga bi bôt i loñ Ngisi bi  bééna bé kunde i bana Bibel. Inyuki? Njom yada i yé le, kiki ba bé tila Bibel ni moo, ni le bi bé hee diye ngandak, libim li bôt li bé la bé somb Bibel. Ni le, ngandak bôt i bé yi bé añ. I yé mbale le, ba bé nok ba ñéñél bo bipes bi Bibel i ndap base. Ndi di ta bé nkwoog nkaa le ba bé nok i mam ba bé éñél bo. Inyuki? Inyule Bibel ba bé gwélél inyu mésa nwap le (La Vulgate) i bé ntilga ni hop u Latin. Ndi ki le, ha ngéda i, hop Latin u bé yiba bé ni libim li bôt! Lelaa ba bé le ba yiblene bo masôô ma nkus ma Bibel?​—Bingéngén 2:1-5.

11. Mambe mahee Bibel i Wycliffe i bi bana?

¹¹ I nwii 1382, ngobol i Ngisi yada ba bi ti jôl le Bibel i Wycliffe i bi pam. I bi hoo tjama ipôla banigil ba Wycliffe. Kiki ba bé gwés le Bañga i Djob i jôp miñem mi ngwañga bi bôt, banigil bé ba ba bé sébél ni Pulasi le Lollards, ba bé ke ni makôô mambai ni mambai ni loñ Ngisi yosôna. Ngim mangéda, Lollards i bé éñél bôt ba bé boma bipes bi Bibel bi Wycliffe, i yiglege bo bipes bi kaat ba bé tila ni moo. Biliya gwap bi bi ba mahee ngandak, bi bi témb bi tôdôl ngôñ i bôt i nigil Bañga i Djob.

12. Kii baéga ba bi base ba bi boñ Wycliffe ni i bet ba bé noñ nye?

¹² Lelaa baéga ba bibase ba bi leege jam li? Ba bi oo Wycliffe, ngobol i Bibel yé, ni banigil bé. Baéga ba bibase ba bi tééñga Lollards, ba bé yéñ Bibel ba bé tjam bañga liyéñék, ba lighak bi gwobisôna ba bé léba. Yak mbus nyemb yé, ba bi kit le Wycliffe a bi kolba base i Lôk Pada. I yé maliga le, ba nla bé ti mut a nwo kogse. Ndi to hala, ba bi ti oda le ba hulul bihés gwé, le ba ligis gwo, ni le ba kôp libu li bi yégle i lép wada u loñ Ngisi ba nsébél le swift. Ndi base i bi la bé téé ngôñ keñi bôt ba bééna i soñgol ni i nok Bañga i Djob. Ngandak nwii mbus, jôga li bôt i Eurôpa, ni i biloñ bipe i nkoñ isi, li bi bôdôl kobol Bibel, ni tjam yo inyu nseñ u ngwañga bi bôt.

13. Di nla ba nkwoog nkaa ni kii, ni lelaa hala a nlédés hémle yés?

¹³ I len ini, bikristen bi nhoñol bé  le nson u bôt ba bi kobol La Septante, ngobol i Wycliffe, ni ngobol i King James, ni ngobol ipe i bé lôl ni Djob. Ndi, ngéda di wan miñañ mi ngobol i yosôna, ni ngobol ipe ba bi pémés, hala a nit maliga mana le: Kiki Yéhôva a bi bôn, Bañga yé i bi siñip. Baa hala a nlédés bé hémle yés le, mimbônga nwominsôna Yéhôva a mbôn, yak nwo mi ga yon?​—Yôsua 23:14.

14. Lelaa Bañga i Nyambe i nkéñbaha gwéha inyu yé?

¹⁴ U héya le, hala a nlédés hémle yés, i wan lelaa Bibel i bi pei mu nwii mi nwominsôna i nkéñbaha gwéha yés inyu Yéhôva. * Inyuki a bi bôk a ti bés Bañga yé? Ni inyuki a bi bôn le a bé lama sôñ yo? Inyule a ngwés bés, ni le a gwé ngôñ i niiga bés inyu loñge yés. (Añ Yésaya 48:17, 18.) Jon, di kôli le di gwés Yéhôva, ni le di nôgôl mambén mé inyu ti nye mayéga inyu gwéha yé.​—1 Yôhanes 4:19; 5:3.

15. Kii di ga tehe i yigil i noñ ha?

¹⁵ Di kôli sugus le, kiki di ndiihe Bañga i Djob, di gwé ngôñ i ôt nseñ mu. Lelaa di nla lôôha ôt nseñ ni lisoñgol jés li Bibel? Kii i nla hôla bés i ôt mahoñol ma bôt di mboma likalô i soñgol Bibel? Lelaa baniiga i hikôma ba nla ba nkwoog nkaa le hiki yom ba niiga i umne i Bañga i Djob? Di ga tehe mandimbhe ma mambadga ma i yigil i noñ ha.