MU NWII mi bé ipôla 1930 ikepam 1935, pua bo m’ma yem​—hala wee James bo Jessie Sinclair​—ba bi ke i tison i Bronx, man libôga nu New York. Liwanda jap li mondo jada li bé Willie Sneddon, nu a bé lôlak i tison i Scotland, kiki bo. Ngélé yap bisu le ba bomna, ba bi tégbaha ndék manut inyu kwélél mam ma mbéñge mahaa map. Hala a bi bôña ndék nwii ilole me ngwéé.

M’ma a bi kal Willie le ilole gwét bi Ntôla bi bisu bi mbôô, isañ bo manyañ nu munlôm nu mañ ba ke i lop tjobi, ba wo ngéda sitima yap i bi yin i tuye ñombok. Willie a timbhe le: “Pua yoñ a yé homa nu ba nsébél le bee hié!” Willie a bé Mbôgi Yéhôva, bibuk bi a kal m’ma yem bi bi lôôha tihba nye, kayéle bi tôdôl nye ngôñ i yi maliga.

Yom Willie a bi kal m’ma yem, i bi tééñga nye inyule a bé yi le isañ a bé loñge mut. Ndi Willie a kônde le: “Baa hala a yé le a lémél we ibale me nkal we le, yak Yésu a kee i homa ba nsébél le bee hié?” M’ma yem a bi hoñol maéba ma base yé, ma ma mbôdôl le, Yésu a bi ke bee hel, a tuglana i mbus dilo diaa. Jon m’ma a bi hel, a batba le: “Ibale bee hel i bak homa bibéba bi bôt bi nson njonok i hié, inyuki ni Yésu a bi ke nyoo?” Hala a bé bibôdle bi yigil yé Bibel. A bi bôdôl ke makoda ma libôga li Bronx, a sôblana i nwii 1940.

Mangéda ma, ba bé nyégsa bé bagwal i nigil Bibel ni bon bap. Ngéda me bé sii mañge, pua yem a bé a yégle ni me i mbai, ngeñ m’ma yem a bé a ke makoda ni likalô i mamélél ma sonde. Mbus ndék nwii, pua yem ni me, di bi bôdôl ke makoda ni m’ma. M’ma a bééna makénd ngandak i nson u ñañ nlam, a bé tégbaha ki ngandak gwigil bi Bibel ni bôt ba bé gwés mam ma mbuu. Ñ, ngim mangéda a bé a kot bôt a bé tégbaha gwigil homa wada, inyu lôôs yigil yap kiki i ndap suklu, inyule ba bé yén libôga jada. Me bé éga nye i likalô ngéda me bé me kôs noi i suklu. Ni hala nyen me bi la nigil  ngandak mam i Bibel, me nigil ki i niiga bôt bape mam Bibel i nkal.

Ni wéhél me i kal bé le, ngéda me bé mañge, me bé gwés bé maliga ma Bibel. Me bé noñ ndik mabal ma bagwal bem. Ndi, ngéda me bi pam 12 nwii, me yila ntéé likalô, me kenek i likalô hiki ngéda. Ngéda me bééna 16 nwii, me bi ti memede nkikip yak Yéhôva, mbus me sôblana hilo 24 i sôñ Njéba u nwii 1954, i likoda li ndôn li Tôrôntô i Kanada.

Ngim bilôk bikéé bi likoda jés i bé sal, tole i bi sal i Bétel kôba. Ndémbél yap i bi lôôha tihba me. I ngap ba bééna i yi nkwel, ni i toñol Bibel loñge i bi hélés me. Tolakii balét bem ba suklu ba bé nyuge me i ke i suklu ikeñi, ngôñ yem i bé le, me ke i Bétel. Jon, me bi yônôs lipep li majubul i Bétel likoda li ndôn li Tôrôntô. Me bi témb me yônôs lipe i nwii 1955, i likoda li ndôn li Yankee Stadium, i tison i New York. Ndék ngéda mbus me bi bana 17 nwii, me bi kôs nsébla i ke sal i Bétel hilo 19 hi sôñ Dipos u nwii 1955. Hilo hiem hi nyônôs iba i Bétel, me bi bôdôl sal i het ba ñat bikaat i nloñ nomba 117 i Adams. Me bé sal ni mashin ma nkot mapep 32, mbus mapep ma, ma bé ma ke mashin mape ma ñat mo inyu bañ bikaat.

Mbus yom kiki bo sôñ yada i bôlô i het ba ñat bikaat, ba bi om me i homa ba ntila mimbamble, inyule me bé yi bép mashin. Ha ngéda i, bilôk bikéé bi bôlôm ni bi bôda bi bé gwélél likeñge jada ba nsébél le stencil inyu bôt ba bi tip ti môl map inyu kôs Nkum Ntat ni Réveillez-vous! Mbus ndék sôñ, me bé sal i het ba mbegee bikaat inyu ke i ti gwo makoda. Klaus Jensen, mankéé a bé éga nson u, a bat me ibale me bé bebee i ke  ni baluk matôa makeñi ba ba bé begee bikaat, inyu kena gwo libôñ het bisitima bi bé yoñ gwo inyu kena gwo ni nkoñ isi wonsôna. Di bé kena yak bibot bi mimbamble i pôst inyu ep gwo makoda ma Amérika nyensôna. Mankéé Jensen a kal le a bé hoñol le bôlô i ngui i bé le i ba me loñge. Me bé yét yom kiki bo 57 kilo, me bak nkôt kiki nsoñ malek. Bôlô i begee bikaat bi, i bi lédés me ngandak i pes minsôn. Mankéé Jensen a bé yi toi yom i bééne me loñge!

Homa wés bôlô a bé yônôs ki ngôñ i makoda inyu mimbamble. Jon me bi yi ngandak dilémb, di ba bé gwélél inyu tila mimbamble i Brooklyn, ba ebek ki gwo bahoma bape ba nkoñ isi. Me mah nok bé ngandak dilémb hala, ndi me bé maséé i yi le dikôô di dikôô di mimbamble mi, mi bé ke haa ngandak. To hala kii me bé yi bé bahoma ba, me bi yik bana nsima i yuuga bo nwii mi bi yiga noñ ha.

I nwii 1961, ba bi ep me i sal i homa ba bé tééda moni mi ntôñ, mankéé Grant Suiter nyen a bé éga nyoo. Mbus ndék nwii mi bôlô nyoo, ba sébél me i homa mankéé Nathan Knorr nu a bé nkena ntôñ ha ngéda i, a bé sal. A bi kal le mankéé wada nu a bé sal ni nye, a bé ke i suklu nson u Ane inyu sôñ yada, ni le mbus suklu, a bé lama sal i Juu li nson li bakena ntôñ. Jon ba bi om me i héñha mankéé nu, ni i sal ni Don Adams. Kinje hélha jam i yi le, mankéé Don nyen a bi leege lipep jem li majubul i Bétel li me bi yônôs likoda li ndôn li nwii 1955. Bilôk bikéé biba bipe bi bé sal ni me, hala wee Robert Wallen bo Charles Molohan. Bés bo ba-na, di bi sal ntôñ yom kiki bo 50 ma nwii. Kinje maséé i sal ni i nya  minhôôlak mi lôk kéé i mbuu i!​—Tjémbi 133:1.

Bibôdle bi nwii 1970, ba bé om me i yuuga dikuu di ngim biloñ di Mbôgi Yéhôva ndék sonde hiki nwii, tole hiki nwii ima. Me bé lama yuuga bi Bétel, ni basañal ba bé lôl biloñ bipe, me tinak bo makénd, me béñgege ki ñañga u hikuu hi loñ. Kinje maséé i témb boma lôk kéé i i bé minlômbi mi baudu ba suklu i Giléad, i i bé i ngi salak i het ba bi om bo! Kinje bisai i yuuga iloo 90 ma biloñ mu nson u.

Ba bi tjam bilôk bikéé bi Bétel ni makoda ma tison i New York yosôna. Me me bé likoda li Bronx. Likoda li bisu li bi hol ngandak, ba bagal jo. Likoda li bisu i het me bé ke makoda, li bi yik bana jôl le likoda li Haut-Bronx.

Mu bibôdle bi nwii 1960, lihaa li Mbôgi Yéhôva jada li li bé lôl i Létônie, li li bi nok maliga i nwelmbok i Bronx, li bi lo likoda jés. Livija, ngond yap bisu a bi yila nsañal nu ngéda yosôna mbus a bi mal suklu. Mbus ndék sôñ, a bi ke i Massachusetts inyu ti mahôla i het ngôñ batéé likalô i bé keñi. Me bi bôdôl tilna nye mam mondo ma bé bôña likoda jés, yak nye a tilnaga me inyu yis me lelaa nson wé likalô u bé tagbe nyoo i Boston.

Mbus ndék nwii ki, Livija a bi yila nsañal nu tôbôtôbô. A bééna ngôñ i boñ ngandak i nson u Yéhôva, jon a bi yônôs lipep li majubul i Bétel, ba sébél nye i nwii 1971. A bé kii bo yimbne i bé lôl yak Yéhôva! Hilo 27 hi sôñ Biôôm, u nwii 1973, di bi biiba. Di bana ki nsima le mankéé Knorr nyen a bi ti nkwel wés u libii. Kaat Bingéngén 18:22 i nkal le: “Mut a ntehe nwaa a ntehe bañga jam, A nkôs ki konangoo yak Yéhôva.” Me ni Livija, di mbana nsima i sal i Bétel iloo 40 ma nwii. Di nke ki ni bisu i nit likoda i nlélém libôga li Bronx.

I sal ni mankéé Knorr i bi ti me maséé ngandak. A bé mut bôlô nu a bé waa bé sal inyu maliga, a diihege basañal ba nsal i biloñ bipe i nkoñ isi wonsôna. Ngandak ikété yap i bé Mbôgi Yéhôva i bisu, mu biloñ ba bé ba om bo. Kinje ndutu i tehe lelaa kon pos u bi tét mankéé Knorr i nwii 1976. Lisañ jada, ngéda a bé ngii nañi i kon, a bat me le me éñél nye ngim bikaat bi bé lama ke i homa matila. A kal le me ke i sébél mankéé Frederick Franz inyu boñ le yak nye a emble lisoñgol. Me bi sôk yi le, kiki mankéé Franz a bé tehna bé loñge, mankéé Knorr nyen a bé yoñ ngéda inyu éñél nye i nya bikaat i.

Mankéé Knorr a bi wo i nwii 1977, hala a bi ti i bet ba bé yi nye, ba gwéhék ki nye hogbe inyule a bi mélés nson wé hana isi ibabé set. (Masoola 2:10) Mbus ha, mankéé Franz nyen a bi yila nkena mam ma ntôñ.

 Ha ngéda i, me bé sélél mankéé Milton Henschel kiki mut matila, nu yak nye a bi sal ni mankéé Knorr ngandak nwii. Mankéé Henschel a bi kal me le bôlô yem i bisu bisu i Bétel i bé le me hôla mankéé Franz i manjel momasôna. Me bé lama éñél nye bikaat gwobisôna ilole bi mpam. Mankéé Franz a bééna boña a ntééda ngandak, a bakna ki ngap i bok mahoñol mé momasôna mu mam me bé soñgol. Kinje maséé i hôla nye i nya i letee ni nyemb yé i sôñ Libuy li nyéé u nwii 1992!

I 61 nwii me ntégbaha i Bétel, mi nhoo tagbe. Bagwal bem boba ba bi wo ikété maada malam ni Yéhôva, me nyamnda ni ngôñ i leege bo loñge i mbok yondo. (Yôhanes 5:28, 29) Yom yo ki yo nkoñ isi unu u nti bés, i nla bé ba kiki bisai bikeñi i sal lôñ ni lôk kéé yés i bôlôm ni i bôda, i i tiñi ni maliga, inyu loñge i bagwélél ba Djob ntjamak ni nkoñ isi wonsôna. Me ni Livija di nla toi kal le, mu nwii mi nwominsôna di ntégbaha i nson nsañal, ‘maséé ma Yéhôva ma mba toi ngui yés.’​—Néhémia 8:10.

Ntôñ u Yéhôva u tane bé i moo ma mut binam to wada, bôlô i añal miñañ minlam mi Ane i ngi kenek ni bisu. Hala a yé jam li maséé ni bisai i sal ni ngandak lôk kéé i bôlôm ni i bôda, i i bé i tiñi ni Djob mu nwii mi nwominsôna. Libim li minhook li me ni bo di bi sal, li ta ha bé hana isi. Ndi ñem wem u yé nyonok ni mayéga inyule me nsal ni mi minhôôlak mi bôt i nson u Yéhôva.