1, 2. (a) Imbe soso bôlô Salômô a bi kôhna? (b) Inyuki David a bé tôñ Salômô?

SALÔMÔ a bi kôhna oda i éga soso bôlô maoñ ba mah boñ bé hana isi​—hala wee maoñ ma témpel i Yérusalem. I ndap i, i bé “lama béghana ngandak”, inyu boñ le “jôl jé li kenek ngan, i bak ki ni lipém mu biloñ bi nkoñ isi wonsôna.” Jam li nlôôha ba nseñ li yé le, témpel i bé lama ba “Ndap Yéhôva Nyambe.” Yéhôva a bi kal le Salômô nyen a éga bôlô i.​—1 Miñañ 22:1, 5, 9-11.

² Kiñe David a bé nkwoog nkaa le Yéhôva a ga nit Salômô, inyule Salômô ‘a bé mañge, ni le a bé bomb.’ Baa a bé le a la bana ñem ngui i éga bôlô maoñ i? Baa libak jé li mañge wanda, ni ngi yi yé i bé lama téé maoñ? Inyu yônôs nson u, i bé béda Salômô ñem ngui, ni le a gwel nson.

3. Kii Salômô a bé le a nigil mu ñem ngui u isañ?

³ Ibabé pééna, Salômô a bi nigil ngandak mam mu ñem ngui u isañ. I binéñél gwé, David a bi jôs binuga bi bikai bi bi bé sômbôl je mintômba mi isañ. (1 Samuel 17:34, 35) A bi unda ñem ngui ngandak ngéda a bé jôs mpémba sônda. Ñ, ni  mahôla ma Nyambe, ni man ngok, David a bi yémbél Gôliat.​—1 Samuel 17:45, 49, 50.

4. Inyuki i bé béda Salômô ñem ngui?

⁴ Di nla nok inyuki David nyen a bé a kôli i yigye Salômô le a bana ñem ngui, ni le a oñ témpel! (Añ 1 Miñañ 28:20.) Ibale Salômô a bana bé ñem ngui, ki woñi u bi tômbôs nye, ki yeñgi i bé le i yuu nye, a la ha bé yônôs nson wé.

5. Inyuki di gwé ngôñ ni ñem ngui?

⁵ Kiki Salômô, di gwé ngôñ ni mahôla ma Yéhôva inyu bana ñem ngui, ni i yônôs nson a nti bés. Inyu boñ le di pam ha, di wan ngim dihéga di bôt ba kôba, ba ba bi unda ñem ngui. Di nla tibil hoñol lelaa di nla unda ñem ngui, ni yônôs nson wés.

6. Kii i nlôôha tihba we mu ndémbél i ñem ngui Yôsep?

⁶ Di wan lelaa Yôsep a bi éba ñem ngui, ngéda nwaa Pôtifar a bé nyégsa nye i malal ma nyega. A bé yi le, a bé le a kôs kogse ibe ngandak ibale a tjél boñ hala. To hala kii a bi neebe bé, a bi unda ñem ngui, a yoñ ki makidik ma bé sômbla.​—Bibôdle 39:10, 12.

7. Toñol lelaa Rahab a bi unda ñem ngui. (Béñge titii i bibôdle.)

⁷ Rahab a yé ndémbél ipe i ñem ngui. Ngéda bôt ba mbep ba Lôk Israel ba bi lo ndap i Rahab i Yérikô, a bé le a kon woñi, a buñga ki bo. Ndi kiki a bé bôdôl Yéhôva ñem, a bi sôô bo, a hôla ki bo i so ibabé le ba gwel bo. (Yôsua 2:4, 5, 9, 12-16) Rahab a bi hémle le Yéhôva nyen a yé bañga Djob, a bé tibil yaga yi le to kii i leñek, a ga ti Lôk Israel nkoñ Yérikô. A bi neebe bé le woñi u bôt bape, to u Kiñe Yérikô u tômbôs nye. Jon, a bi yoñ bitelbene i boñ mam ma ma bi sôñ niñ yé, ni niñ i lihaa jé.​—Yôsua 6:22, 23.

8. Lelaa ñem ngui u Yésu u bi tihba baôma bé?

⁸ Yak baôma ba Yésu, ba yé loñge ndémbél i ñem ngui. Ba bi tehe lelaa Yésu a bi éba ñem ngui. (Matéô 8:28-32; Yôhanes 2:13-17; 18:3-5) Ndémbél i, i bi hôla bo i hôlôs ñem ngui. Ngéda ntôñ Sadukai u bi yéñ sôña bo i niiga i jôl li Yésu, baôma ba bi tjél boñ hala.​—Minson mi baôma 5:17, 18, 27-29.

9. Lelaa kaat i 2 Timôtéô 1:7 i nhôla bés i nok hee ñem ngui u nlôl?

⁹ Yôsep, Rahab, Yésu, ni baôma ba bi unda ñem ngui u u bi tinde bo i boñ minson minlam. Ñem ngui wap u bé kobla bé le, ba bé lôôha bôdôl bomede ñem. Ndi, i bé lôl ni bôdôl ba bééna ni Yéhôva. Yak bés di mboma mam ma ma mbat bés le di unda ñem ngui. Iloo le di bôdôl bésbomede ñem, di nigbene ndik yak Yéhôva. (Añ 2 Timôtéô 1:7.) Di wan mam ima ma niñ yés, ma ma mbat le di unda ñem ngui: ikété lihaa jés, ni ikété likoda.

10. Inyuki i mbéda boñge ba wanda ba ba yé bikristen, ñem ngui?

¹⁰ Boñge ba wanda ba ba yé bikristen, ba mboma ngandak mam i het ba nlama unda ñem ngui inyu gwélél Yéhôva. Ba nla ôt biniigana mu ndémbél i Salômô, lelaa a bi unda ñem ngui ngéda a bi yoñ makidik malam i mélés maoñ ma témpel. Tolakii boñge ba wanda ba ba yé bikristen, ba nla kôhna maéba ma bagwal bap, ba nlama yoñ makidik ma ngui bomede. (Bingéngén 27:11) Ñem ngui wap u nene, ngéda ba nyoñ makidik inyu pohol bilôñ bilam, mintuk minlam, yak inyu bana bihiumul bilam, ni yoñ makidik inyu kôs sôble. I mam ma momasôna inyule, boñge ba wanda ba, ba nkolba sômbôl i Satan, nu a nyahal Djob.

11, 12. (a) Lelaa Môsi a bi ti ndémbél ilam i ñem ngui? (b) Lelaa boñge ba wanda ba nla noñ ndémbél i Môsi?

 ¹¹ Makidik ma bisu boñge ba wanda ba nlama yoñ, ma mbéñge mam ba gwé ngôñ yônôs i pes mbuu. I biloñ bihogi, ba nyégsa boñge ba wanda i boñ bisuklu bikeñi, ni i yéñ bibôlô bi bi nti ngandak moni. I biloñ bipe, liyep li mboñ le boñge ba wanda ba ha mahoñol map le ba nlama sal ni ngui, ni bana ngandak moni inyu nit mahaa map ni bigwel moo. Ibale ni nôgda le ni ma boma i nya jam i, ni wan ndémbél Môsi. Kiki ngont Faraô yon i bi néñés nye, Môsi a bé le a yônôs ngim mam ma bé kon nye ngôñ, kiki bo i ba mut nkeñi i loñ yé, tole i kôs ngandak moni. Hégda ndutu a bé le a kôs ni lihaa jé li Égiptô, ni balét bé, ni bati nye maéba ba ba bé le ba nyégsa nye i noñ mbôm mam! Iloo le a boñ hala, Môsi a bi yoñ makidik ni ñem ngui, i nit bibégés bipubi. Mbus a bi tjôô masôô ma nkus ma Égiptô, Môsi a bé bôdôl ndigi Yéhôva ñem. (Lôk Héber 11:24-26) Hala a bi boñ le Yéhôva a sayap nye ha ngéda i, a ga kôp ki Môsi bisai, ibabé pééna, i dilo di nlo.

¹² Nlélém, Yéhôva a ga sayap boñge ba wanda ba ba nsal ni ñem ngui i yônôs mam ba nkit le ba gwé ngôñ i boñ i pes mbuu, ni i bii gwéñe bi Ane kiki jam li bisu i niñ yap. A ga hôla bo i yônôs i mam ma nkon mahaa map ngôñ. I hiai bisu, mañge wanda le Timôtéô a bi bok mis mé i mam ma mbuu, yak we u nla boñ hala. *​—Añ Filipi 2:19-22.

13. Lelaa ñem ngui u bi hôla njohok sita yada i yônôs mam a bi kit le a mboñ i pes mbuu?

¹³ Njohok sita yada i loñ Amérika, i tison Alabama, i bé lama bana ñem ngui ngandak inyu yônôs mam a bi kit le a boñ i pes mbuu. A bi tila le: “I binéñél gwem, me bé nsut ngandak. Me bé la bé kwel ni bôt i ndap Ane, ndina ni koode makôga ma bôt ba me nyi bé.” Ni mahôla ma bagwal bé, ni ma bilôk bikéé bipe mu likoda, sita yés i bi sôk i yila nsañal nu ngéda yosôna. A nkal le: “Nkoñ isi u Satan u nhôñôs bisuklu bikeñi, lipém, moni, ni ngandak nkus kiki mam malam mut a yé le a yéñ i yônôs. Libim li ngéda, i mam ma bôt ba noñ, ba nla bé kôhna mo, ma nlona ndigi nduña ni kon u ñem. Ndi gwélél yéhôva, i nlona me ngandak maséé ma mut a yé a nôgda, ngéda a nyônôs mam a ban-ga ngôñ i boñ.”

14. Mambe mangéda bagwal ba ba yé bikristen ba gwé ngôñ ni ñem ngui?

¹⁴ Yak bagwal ba ba yé bikristen, ba gwé ngôñ ni ñem ngui. Kiki hihéga, nwet bôlô a nla bana lem i bat we le u kônde sal bikôkôa tole i mamélél ma sonde​—hala wee i ngéda u bi téé inyu tégbaha bibégés bi ndap lihaa, ngéda u bi téé inyu ke likalô tole i ke makoda. I mbéda ñem ngui inyu tjél neebe yom nwet bôlô woñ a mbat we hiki ngéda, ni inyu ti bon boñ loñge ndémbél. Bebek le, bagwal bahogi ikété likoda, ba nwas bon bap le ba boñ mam ma u ngwés bé le man woñ a boñ. Bagwal ba, ba nla bat we inyuki man woñ a mboñ bé ndôñ mam i. Baa u ga bana ñem ngui inyu toñle bo ibabé babaa bo, inyuki u nyoñ makidik ma?

15. Lelaa minlôñ mi bikaat kiki bo Tjémbi 37:25 ni Lôk Héber 13:5 mi nla hôla bagwal?

¹⁵ Di ñunda ñem ngui ngéda di nhôla bon bés i noñ ni i yônôs mam ba gwé ngôñ i boñ i pes mbuu. Kiki hihéga, ngim bagwal i nla kon woñi ti bon bap makénd i yoñ bôlô nsañal, tole i ke sal i het ngôñ batéé likalô i yé ikeñi, i ke i Bétel, tole i ke i sal bôlô maoñ ma ntôñ.  Bagwal ba nla kon woñi le bon bap b’a la bé yoñ ndun ni bo ngéda ba ga un. Ndi, bagwal ba ba gwé pék ba ñéba ñem ngui, ba hémlege ki le Yéhôva a nyônôs mimbônga nwé. (Añ Tjémbi 37:25; Lôk Héber 13:5.) Jon njel ipe ni nla unda ñem ngui ni bôdôl yak Yéhôva, i yé le ni hôla bon banan i boñ nlélém.​—1 Samuel 1:27, 28; 2 Timôtéô 3:14, 15.

16. Lelaa bagwal bahogi ba bi hôla bon bap i téé mam ba gwé ngôñ i yônôs i pes mbuu, ni lelaa hala a bi bane bo señ?

¹⁶ Babiina bada i Amérika ba bi hôla bon bap i téé ngim mam ba bé lama yônôs i pes mbuu. Nlôm a nkal le: “Ilole bon bés ba mbôdôl ke ni pot, di bé kal bo maséé ma yé i bôlô nsañal ni i sal inyu likoda. I len ini, hala a yé yom ba mbugus i niñ yap. I yônôs mam ma nkon bo ngôñ i pes mbuu i nhôla bon bés i kolba mam nkoñ isi u Satan unu u nyégsa bo i boñ, ni i bok mis map i bañga jam​—hala wee bégés Yéhôva.” Mankéé nu munlôm nu a gwé bon iba [man munlôm ni man muda], a tila le: “Ngandak bagwal i mboñ ngandak biliya, i pémhak ngandak moni inyu hôla bon bap i yônôs mam ba gwé ngôñ i boñ, kiki bo hianda minsôn, mintuk, ni suklu. Hala a yé njel pék i nlôôha ba lam i boñ biliya, ni i pémés moni inyu hôla bon bés i yônôs mam ba gwé ngôñ i boñ i pes mbuu, inyule m’a hôla bo i tééda maada map malam ni Yéhôva. Hala a ntina maséé ngandak, i tehe bon bés ba nyônôs mam ba gwé ngôñ i boñ i pes mbuu, téntén i sal ki ntôñ ni bo.” Di nla ba nkwoog nkaa le, Nyambe a’ sayap bagwal, ba ba nhôla bon bap i bana ni i yônôs mam ba gwé ngôñ i pes mbuu.

17. Ti dihéga di bôt ba ñunda ñem ngui i likoda.

¹⁷ Bés bobasôna di gwé ngôñ i unda ñem ngui i likoda. Kiki hihéga, mimañ mi gwé ngôñ ni lem i, ngéda ba yé i juu li bikodlene, le mut a mboñ béba ikeñi, tole ngéda ba nhôla bet ba yé i dokta bebee ni nimis niñ yap. Mimañ mimpe mi nyuuga mandap ma mok, inyu hôla bôt  ba mok i pes mbuu. Kii bisita bi bi yé ngi biiba, bi nla boñ? I len ini ngandak manjel i nyiblana bo inyu kéñbaha nson wap kiki bo i ba nsañal, i ke homa gôñ i yé ikeñi, tole i sal i maoñ ma ntôñ, ba nla ki yônôs lipep i jôp i suklu i baañal ñañ nlam u Ane. Bape ba nla ke yak i Suklu i Giléad.

18. Lelaa bisita bi ñun bi nla unda ñem ngui?

¹⁸ Yak mimañ mi bôda mi yé bisai i likoda. Kinje gwéha di gwé inyu lôk kéé yés i bôda i! Bape ba nla ha bé gwélél Djob i len ini kiki behee, ndi ba ngi undga ñem ngui, ba ken-ga nson wap ni bisu. (Añ Titô 2:3-5.) Kiki hihéga, mañ muda u gwé ngôñ ni ñem ngui ibale mimañ mi likoda mi nkal nye le a pôdôs njohok sita inyu haba wé. A ga nyéyéi bé nye, inyu litebek jé li mambot, ndi a nlama ti nye makénd i tibil wan imbe ntén mbot a nla haba inyu boñ le a babaa bañ bôt bape. (1 Timôtéô 2:9, 10) Ngéda mimañ mi bôda mi ñunda gwéha yap i nya i, ba nla lédés likoda.

19. (a) Lelaa minsôblege mi bilôk bikéé bi bôlôm mi nla bana ñem ngui? (b) Lelaa minlôñ mi bibel kiki bo Filipi 2:13 ni 4:13, mi nhôla lôk kéé yés i bôlôm i bana ñem ngui?

¹⁹ Minsôblege mi bilôk bikéé mi nlama unda ñem ngui ni yônôs nson wap. Bôlôm ba miñem mi ngui, ba ba yé bebee i gwel nson, ba yé bisai ikété likoda. (1 Timôtéô 3:1) Ndi, bahogi ba gwé bé ngôñ i boñ biliya bi. Bebek le mankéé a bi boñ mahôha behee, ndi i len ini a nôgda le a kôli bé ba nhôla nson to mañ likoda. Mankéé numpe a nla hoñol le a gwé bé ngap inyu yônôs ngim nson. Ibale yak we u nôgda hala, Yéhôva a nla hôla we i bana ñem ngui. (Añ Filipi 2:13; 4:13.) Bigda ndémbél i Môsi, yak nye a bi nôgda le, a bé la bé yônôs nson wé. (Manyodi 3:11) Ndi, Yéhôva a bi hôla nye, kayéle mbus ngéda, Môsi a bi bana ñem ngui inyu yônôs nson wé. Nsôblege mankéé u nla bana nlélém ñem ngui ngéda a nyéñ mahôla ma Djob ni njel masoohe ma ma nlôl ñem, ni ngéda a nsoñgol Bibel hiki kel. I soñda miñañ mi bôt ba ñem ngui i nla ki hôla. Ni suhulnyu, a nla ki bat le mimañ mi ungus nye, ni le nyemede a bak bebee i hôla homa nyensôna ba nla bana ngôñ yé. Di nti minsôblege mi bôlôm nwominsôna makénd i bana ñem ngui, ni i sal ni ngui inyu likoda!

20, 21. (a) Kii David a bi hôñlaha salômô? (b)  Di nla ba nkwoog nkaa ni kii?

²⁰ Kiñe David a bi hôñlaha Salômô le Yéhôva a bé lama ba ni nye letee maoñ ma témpel ma mal. (1 Miñañ 28:20) Ni bibuk bi isañ ntéédaga i njôôñ yé ñem ni mahoñol mé, Salômô a bi nwas bé le libak jé li mañge wanda, to li ngi yi mu nson u, bi bane nye ngok baagene. A bi lôôha unda ñem ngui, a jôp bôlô, ni mahôla ma Yéhôva, a bi mal oñ témpel i bé lam kiyaga, mbus nwii 7 ni pes.

²¹ Kiki Yéhôva a bi hôla Salômô, a nla ki hôla bés i bana ñem ngui i yônôs nson wés, ikété lihaa jés ni likoda. (Yésaya 41:10, 13) Ibale di ñunda ñem ngui mu kii di ngwélél Yéhôva, di nla ba nkwoog nkaa le a ga sayap bés i len ini, ni i dilo di nlo. Jon, “ha ngui [bana ñem ngui] . . . boñ ki hala.”