1, 2. Toñol inyuki i ti bôt makénd i yé mahee.

KRISTINA, nu a gwé 18 ñwii, ^[1] a nkal le: “Hala a bé ndutu le bagwal bem ba ti me makénd. Ndi ba bé ôm me nsohi ngandak. Bibuk gwap bi bé babal me kiyaga. Ba bé kal le me mboñ kiki isii mañge, bo kekikel m’a yila bé nhôôlak mut, ni le me mpak i ndap. Jon me bé béna bégél, me limik bo. Me bé nôgda le me gwé bé me mahee mo ki mo.” Ni ntehe lelaa niñ ngi makénd, i nla ba ndutu ngandak!

² Jam lipe li yé le, i ti bôt makénd i tinde bo i boñ loñge. Ruben a nkal le: “Me bé béna hoñol le me gwé bé mahee mo ki mo. Hala a yé ngandak ñwii le me njôs mahoñol ma. Ndi kel yada, me bé likalô ni mañ wada u likoda nu a bi tehe le me yé tégbaha béba kel. Mu kii me bé kal nye mahoñol mem, a bi emble me ni ñem wé wonsôna. I mbus, a bi hôñlaha me mam malam me mboñ. A hôñlaha ki me bibuk bi Yésu, bi bi nkal le hiki wada wés a nloo ngandak diuuna. Me yé me bigda i pes kaat i, inyule i ngi tihbaga me ñem. Bibuk bi mañ u, bi bi tihba me ngandak, kayéle me kahal tehe le me gwé mahee.”​—Matéô 10:31.

3. (a) Kii Paul a bi kal inyu ti bôt makénd? (b) Kii di ga wan munu yigil ini?

 ³ Hala a nhélés bé bés le Bibel i nyigye nseñ i bana lem i ti bôt makénd. Ñôma Paul a bi tilna bikristen bi Lôk Héber le: “Yihnana, a lôktata, le mut nan wada a tiga bana béba ñem i ngitophémle, ndi a lehel Nyambe nu niñ ñem. Ndi ni tina makénd bé ni bé hiki kel, . . . le ndi hipa hi béba ini hi néyés bañ ki to wada nan ñem.” (Lôk Héber 3:12, 13, MN) Inyu yi inyuki i yé nseñ le hi wada wés a ti nuu numpe makénd, i yé loñge le u hoñol ngéda u bi kôhna makénd, u bi tehe lelaa hala a nla ti we ngui. Di wan mambadga mana: Inyuki i ti makénd i yé nseñ? Inyu ti bôt makénd, lelaa di nla kôna ndémbél i Yéhôva, i Yésu, ni ñôma Paul? Lelaa di nla ti bôt makénd i nya i ntihba toi miñem nwap?

4. Bonjee ba gwé ngôñ ni bibégés, ndi inyuki hala a ntôl bé i len ini.

⁴ Bés bobasôna di gwé ngôñ ni makénd, téntén ngéda di yé nañ. Malét wada le Timôtéô Évans, a ntoñol le: “Kiki bikai bi gwé ngôñ ni malép, hala nyen boñge ba gwé ngôñ ni makénd. Ngéda u nti mañge makénd, a nôgda maséé, a yik ki le a yé nseñ.” Ndi, di niñil i masuk ma ngéda. Bôt ba ntôñ ndik bomede, ba gwé bé to lem i unda bôt bape gwéha, yak lem i ti bôt makénd i ntôl bé. (2 Timôtéô 3:1-5) Ngim bagwal i nti bé bon bap bibégés inyule kekikel ba bi kôs bé bibégés bi bagwal bap. Ngandak bôt i i nsal, i ntjelel le i nkôhna bé bibégés inyu bôlô yap, hala a yé jam li nkahal tôl i homa bôlô.

5. Kii i ti makénd i mbat le di boñ?

⁵ Ngim mangéda, i ti mut makénd i mbat le di bégés nye inyu jam a mboñ, li li yé lilam. Di nla ki ti bôt makénd ngéda di nkal bo le ba gwé bilem bilam, tole ngéda di ‘nlédés ba ba gwé bihôya bi miñem.’ (1 Tésalônika 5:14.) Ini buk ni hop Grikia le “i ti bôt makénd” i nkobla le: “Kôôge me bebee.” Mu kii di ngwel nson lôñ yada ni bilôk bikéé gwés bi bôlôm ni bi bôda, di gwé pôla i ti bo makénd. (Añ Ñañal 4:9, 10.) Baa di ngwélél manjel di gwé inyu yis bape, inyuki di ngwés bo, di béghak ki bo? Nwaa le di ntimbhe mbadga i, di boñ ndugi biliya i hoñol i ngén ini: “Lipôdôl ngéda i kôli, kili loñge i!”​—Bingéngén 15:23.

6. Inyuki Nsohop a nyéñ tômbôs bés? Ti hihéga hiada.

⁶ Satan Nsohop a nyéñ tômbôs bés inyule a nyi le ibale di ntomb, hala a nla suhus ngui yés i pes mbuu, ni ikété ngandak manjel mape. Kaat Bingéngén 24:10 i nkal le: “Ibale u ntomb i kel ndutu, wee ngui yoñ i yé titigi.” Satan a bi gwélél ngandak mandutu ni minsohi inyu tinde Hiôb i nimis makénd mé, ndi dipa tjé di bi kwo ikété malép. (Hiôb 2:3; 22:3; 27:5) Di nla jôs béba bôlô Satan a yé sal, ngéda di nti bôt bés ba lihaa ni bilôk bikéé gwés bi likoda makénd. Hala a ga hôla le ndap yés, ni makoda més, bi ba bahoma ba maséé ni bahoma ba lisolbene.

7, 8. (a) Imbe ndémbél i ñunda le Yéhôva a ntehe nseñ u ti bôt makénd? (b) Kii bagwal ba nla boñ inyu noñ ndémbél i Yéhôva? (Béñge titii i bibôdle bi yigil.)

⁷ Yéhôva. Ntôptjémbi a bi kal le: “Yéhôva a yé bebee ni ba ba gwé miñem mi nyodop, a ntohol ki ba ba gwé miñem minsôhga.” (Tjémbi 34:19) Ngéda Yérémia, mpôdôl nu telepsép, a bi nimis makénd mé, a kon ki woñi, Yéhôva a bi lédés  botñem yé. (Yérémia 1:6-10) Hégda lelaa mpôdôl Daniel a bi kôhna makénd ngéda Yéhôva a bi om añgel yé inyu lédés nye. Ni añgel i bi sébél Daniel, i kal nye le: “U yé mut Nyambe a ntéñ gwéha yé ni nye,” hala wee mut nu Yéhôva a bé lôôha diihe. (Daniel 10:8, 11, 18, 19.) Baa yak we u nla ti bôt ba yé nimis ngui yap makénd? Kii héga, baa u nla lédés baañal ñañ nlam, basañal, ni lôk kéé yés i bôlôm ni i bôda i i ñun?

⁸ Djob a bi hoñol bé le, inyule nye ni man wé nu gwéha ba bi sal lôñ, hala a yé ngandak ñwii len, wee i ta bé nseñ i bégés ni i ti Yésu makénd ngéda a bé hana isi. Jon ngélé iba, Yésu a bi nok Isañ a yé i pôdôs nye, kiñ i lôlôk i ngii, i kalak le: “Nunu a yé Man wem nu gwéha, a nlémél me.” (Matéô 3:17; 17:5) Djob a bi ti Yésu bibégés, a kal ki nye le yom a yé boñ i yé loñge. Yésu a bi lama ba maséé inyu makénd a bi kôs ngélé iba: I bibôdle bi nson wé, ni i ñwii u nsôk a bi tégbaha hana isi. Yéhôva a bi om ki añgel yé inyu lédés Yésu i ngéda a bééna ndutu ikeñi i u u, ilole a nwo. (Lukas 22:43) Ibale di yé bagwal, di noñ ndémbél i Yéhôva ngéda di gwé lem i ti bon bés makénd, ni kal bo le jam ba boñ li yé loñge. Di nlama ki kônde nit bo ngéda ba mboma ngolba hiki kel i suklu inyu hémle yap.

9. Bimbe biniigana di nla ôt mu maboñog ma Yésu i pañ baôma bé?

⁹ Yésu. I u Yésu a bi téé Bilôp bi Nwet, a bi tehe ngôk ipôla baôma bé. Ni suhulnyu, Yésu a bi jôwa bo makôô, ndi to hala, ba bé nomol inyu yi njee a yé ntôô mut ikété yap. Pétrô a bé lôôha bôdôl nyemede ñem. (Lukas 22:24, 33, 34) Ndi, Yésu a bi bégés baôma bé ba ba bi téñbe ni nye mu mandutu mé. A bi pot i bisu bi ngéda le ba ga gwel ki minson mi mi nloo mi nye Yésu a bi gwel. A bi lédés bo mu kii a kal bo le Djob a ngwés bo. (Lukas 22:28; Yôhanes 14:12; 16:27) Di nla badba le: ‘Kiki Yésu, baa me nlama bé bégés bon bem, ni bôt bape ki, inyu mam malam ba mboñ, iloole me bok mis mu mahôha map?’

10, 11. Lelaa ñôma Paul a bi unda le i bé nye nseñ i ti bôt bape makénd?

¹⁰ Ñôma Paul. Ikété bikaat gwé, ñôma Paul a nlôôha pôdôs bilôk bikéé gwé. A bé béna ke liké ni ngandak yap inyu ngandak ñwii. Ndi ibabé pééna, a bé yi bibomb gwap. Ndi jam jada li yé le a bi pôdôl inyu bilem gwap bilam. Kii héga, ñôma Paul a bi kal le Timôtéô a yé kiki ‘man wé nu gwéha ni nu maliga,’ ni le a yé wada nu a ntôñ inyu mandutu ma bikristen bipe. (1 Korintô 4:17; Filipi 2:19, 20) Ngéda ñôma Paul a bi ep Titô i likoda li Korintô, Paul a bi bigda bo le Titô ‘a yé so lôñ yé, ni ngwelnson lôñ yada ni nye inyu bo.’ (2 Korintô 8:23) Kinje makénd Timôtéô bo Titô ba bi kôhna ngéda ba bi nok mahoñol ñôma Paul a bé a gwé inyu yap!

¹¹ Ñôma Paul a bi lek joo jé ngéda a bi tiimba témb i homa a bi son njonok ni ngolba. Kiki héga, to hala kiki ba bi boma ngolba i Listra, Paul bo Barnaba ba bi témb nyoo, inyu ti bilôk bikéé bi bi tip jôp ikété ntôñ makénd, kayéle ba la tééda hémle yap. (Minson mi baôma 14:19-22) I tison i Efésô, ñôma Paul ni mawanda mé ba bi boma limut li li bé unbene bo ngandak. Kaat Minson mi baôma 20:1, 2 (MN) i nkal le: “Liyôgbe li mal bañ, Paul a sébél banigil. Kiki a nti bo makénd, a tjôla bo, a nyodi, a ke Makédônia. A ba tagbene bañ mu bipes bi, a tinak bo ngandak makénd, a pam Grikia.” I ti bôt makénd i bé jam li bé toi nseñ inyu ñôma Paul.

12. Lelaa makoda més ma nhôla bés i ti, ni kôhna makénd?

¹² Njom yada i i nla toñol inyuki Isañ wés nu ngii a bi téé le di bana makoda hiki ngéda, i yé le nyoo nyen di nla kuhul makénd. (Añ Lôk Héber 10:24, 25.) Ndik kiki banigil ba Yésu ba bisu, yak bés di nkodba ntôñ inyu nigil ni kôs makénd. (1 Korintô 14:31) Kristina, nu di nsima i bibôdle bi yigil ini, a nkal le: “I jam li nlémél me ngandak ngéda me nke i makoda, li yé gwéha ni makénd me nkôhna nyoo. Ngim mangéda, me nôgda le me yé nwaak ngéda me mbol i likoda. Ndi ngéda bilôk bikéé bi bôda bi ntiige me bebee, bi sambla me, ndi bi kal me le me yé nlam, ni le ba ngwés me, le ba yé maséé i tehe mahol mem i pes mbuu, makénd ba nti me ma nkônha me maséé, me nôgda ki loñge.” Kinje loñge jam, ibale hiki mut a mboñ biliya i ti hiki wada hogbe i mbéda!​—Rôma 1:11, 12.

13. Inyuki minhôôlak mi bikristen mi gwé ngôñ le di ti bo makénd?

¹³ Yak minhôôlak mi bikristen mi gwé ngôñ le di ti bo makénd. Di yoñ le hihéga hi Yôsua. A bi téñbe i gwélél Djob ngandak ñwii. Ndi i mbus, Yéhôva a bé yéñ le Môsé a ti nye makénd ngéda a bi kal le: “Ndi béhe Yôsua, lédés nye ñem, u ti ki nye ngui; inyule a’ yap bisu bi loñ; nyen a’ boñ yo le i kôdôl hisi w’a tehe.” (Ndiimba Mbén 3:27, 28) Yôsua a bé lama begee ini soso mbegee: I éga bon ba Israél inyu yémbél matén ma ma bé yééne ikété Hisi hi likak. A bi boma ngolba. I bititigi gwobisôna, a nimis gwét ngélé yada. (Yôsua 7:1-9) Ibabé pééna, Yôsua a bééna ngôñ le ba ti nye makénd, ba lédés ki nye! Jon yak bés di ti mimañ makénd, di ti yak bagwélél ba makiiña makénd, inyule ba ntumbba yaga inyu bémba i Djob. (Añ 1 Tésalônika 5:12, 13.) Ngwélél makiiña wada a bi kal le: “Ngim mangéda, ngim bilôk bikéé i ntilna bés man léta inyu kal bés le ba nkon maséé ni mayuuga més. Di ntééda maléta ma, di añak ki mo ngéda di nôgda le di yé i nimis maséé més. Maléta ma, ma nti toi bés ngandak makénd.”

14. Kii i ñunda le i ti makénd i yé nseñ ngéda di nti bôt bape maéba?

¹⁴ Mimañ mi likoda ni bagwal ba nléba le, i ti bôt makénd ni mayéga, bi yé loñge jam inyu yigye inyuki i noñ maéba ma Bibel i yé nseñ. Ngéda Paul a bé bégés bilôk bikéé gwé bi Korintô inyule ba bé ha maéba a bi ti bo i bisélél, ibabé pééna, ba bi kôs makénd i ke ni bisu i boñ hala. (2 Korintô 7:8-11) Andréas, nu a gwé bon iba, a nkal le: “Ngéda u nti boñge makénd, ba nañ loñge i pes mbuu, kayéle nduña i nwéés bé miñem  nwap. U ntibil ha maéba ikété miñem nwap ngéda u nti bo makénd. To hala kiki bon boñ ba nyi kii i yé loñge, i boñ mam ma yé loñge i ga lémél ndik bo mu kiki u nke ndik ni bisu i ti bo makénd.”

15. Imbe njel di nla gwélél inyu ti bôt bape makénd?

¹⁵ Unda le u ndiihe biliya ni bilem bilam bi bilôk bikéé. (2 Miñañ 16:9; Hiôb 1:8) Yéhôva bo Yésu ba nlôôha diihe mam bés bobasôna di mboñ inyu nit minson mi Ane, to ibale biliya gwés ni makébla di nti, bi ta bé ngandak kiki di ngwés. (Añ Lukas 21:1-4; 2 Korintô 8:12.) Kii héga, ngim lôk kéé i gwéha i ñun, ndi i mboñ biliya bi ngui inyu ba i makoda ni tégbaha ki ngéda i likalô. Baa di nlama bé ti bo ngandak bibégés ni makénd?

16. Inyuki di nlama bé nwas le yom yo ki yo i kéñ bés njel i ti bôt bape makénd?

¹⁶ Yéñ manjel inyu ti bôt bape makénd. Baa di nlama yip nyo wés ngéda di ntehe mut a mboñ loñge jam? Wan le jam li bi tagbe ngéda ñôma Paul ni Barnaba, ba bé i Antiôkia i Pisidia. Ñane nu ndap mitiñ a bi kal bo le: “A Lôktata, ibale ni gwé bañga inyu ti bôt makénd, poda.” Paul a bi neebe, i mbus, a ti bo loñge nkwel. (Minson mi baôma 13:13-16, 42-44) Ibale di nla gwélél bibuk gwés inyu ti bôt bape makénd, inyuki di ga tjél boñ hala? Di ga tehe le ibale di gwé lem i ti bôt bape makénd, yak bo ba ga ti bés makénd.​—Lukas 6:38.

17. Kii i nyidis bibuk gwés ngéda di nti bôt makénd tole bibégés?

¹⁷ Ti bibégés bi bi nlôl toi we i ñem, u sima ki jam li tôbôtôbô. I ti bôt bibégés inyu minson nwap nwominsôna i yé loñge jam. Ndi jam Yésu a bi kal bikristen bi Tiatira, li ñunda le i sima jam li tôbôtôbô i nlôôha ba loñge. (Añ Masoola 2:18, 19.) Kii héga, ibale di yé bagwal, di nla kal bon bés le di ndiihe mahol map i pes mbuu. Di nla kal muda nu a néñés bon bé nyetama, le di yé nhélek ngéda di ntehe lelaa a néñés bon bé loñge to hala kiki a mboma mandutu. U ntén bibégés, u nla ti bôt bape makénd i nya i mbuma  ñañ!

18, 19. Lelaa di nla lédés ba ba gwé ngôñ ni makénd?

¹⁸ Yéhôva nyemede mede a ga kal bé bés le di ti mut numpe makénd, kiki a bi kal Môsé le a ti Yôsua makénd, a lédés ki nye. Ndi Yéhôva a nkon maséé i ngéda di ngwélél bibuk gwés, inyu ti bilôk bikéé gwés ni bôt bape makénd. (Bingéngén 19:17; Lôk Héber 12:12) Kii héga, di nla kal nti nkwel wada, le nkwel wé u nti bés maéba ma ma yé bés nseñ, tole u nhôla bés i tibil nok nlôñ u Bibel wada. Mankéé nu muda wada a bi tilna nti nkwel wada nu a bé lôl i likoda lipe le: “To hala kiki di bi kwel ndik ndék manut, u bi tehe le ñem wem u nyét, u lédés me, u ti ki me ngui. Me ngwés yis we le, kiki u bi ti nkwel woñ i kôma, i mbus u pôdôs ki me ni loñgeñem, me bi nôgda le hala a yé toi likébla li li nlôl ni Yéhôva.”

¹⁹ Ibabé nkaa, di ga léba ngandak manjel i lédés bôt i pes mbuu, ibale di nyoñ makidik i gwélél mana maéba ñoma Paul nu a kal le: “Jo ni jon hôgbahaga ni bé ni bé, ni hôlôs ki bé ni bé, hala yaga kiki ni yé ni mboñ.” (1 Tésalônika 5:11) Ibabé pééna, bés bobasôna di ga kônha Yéhôva maséé ibale ‘di nke ni bisu i tina makénd hiki kel.’