1. Mambe makénd Yéhôva a ti bôt ba binam ngéda Adam bo Éva ba bi ndogbene nye i wom Éden?

IBÔDÔL behee nu bôt ba binam ba bi kwo ikété béba, ba yila ki bikwéha, Yéhôva a bi unda le a yé Nyambe nu a nlédés bôt, tole nu a ntina makénd. Kunda yada mbus ndok i wom Éden, a bi ti mbôda i Adam i i bé lama gwéé mbus, ngim njom i bana ñem ngui. Mam ma bi sôk bé ha inyu bôt ba binam. Mbônga u u sôli i mbañ i kaat Bibôdle 3:15, u bé ti bo botñem le “nlômbi nyoo,” hala wee Satan Nsohop a bé lama tjiba, nye ni minson nwé mimbe nwominsôna.​—Masoola 12:9; 1 Yôhanes 3:8.

2. Lelaa Yéhôva a bi lédés Nôa?

² Ngwélél Yéhôva wada le Nôa, a bi niñ i béba nkoñ isi, i het nye ni lihaa jé botama bon ba bé bégés Yéhôva. Kiki njôô ni malal ma nyega gwon bi bé kéña nye, Nôa a bé le a tomb. (Bibôdle 6:4, 5, 11; Yuda 6) Ndi Yéhôva a bi ti nye biniigana bi bi ti nye ñem ngui a bééna ngôñ inyu  téñbe i “hiôm ni Nyambe.” (Bibôdle 6:9) Yéhôva a kal Nôa le a bé lama tjé bibéba bi bôt bi bi bé niñ ha ngéda i, a kal ki nye kii a bé lama boñ inyu ba nkwoog nkaa le yom ibe to yada i pémél bañ lihaa jé. (Bibôdle 6:13-18) Ni i njel i nyen Yéhôva a unda Nôa le a bé Nyambe nu a nlédés bôt.

3. Lelaa Yéhôva a bi lédés Yôsua? (Béñge titii i bibôdle.)

³ Mbus ngéda, Yôsua a bi kôs nson nkeñi le a éga litén li Djob i Hisi hi likak. Hala a bé bat le ba yémbél matén ma bé niñ mu nkoñ u, ma ma bééna mintôñ mi gwét mi ngui. Jon Yôsua a bééna manjom momasôna i kon woñi. Kiki Yéhôva a bé yi hala, a bi kal Môsi le a lédés Yôsua. Djob a kal Môsi le: “Ndi béhe Yôsua, lédés nye ñem, u ti ki nye ngui, inyule a’ yap bisu bi loñ; nyen a’ boñ yo le i kôdôl hisi w’a tehe.” (Ndiimba Mbén 3:28) Ilole Yôsua a njôp i bôlô, Yéhôva a bi lédés nye ni bibuk bini le: “Baa men me nkal bé we? Ha ngui, u lédés ki ñem. U kon bañ woñi to sehla, inyule Yéhôva Nyambe woñ a yé ni we to hee u nke.” (Yôsua 1:1, 9) Kinje bibañga bi nlédhana!

4, 5. (a) Lelaa Yéhôva a lédés nlômbi wé litén? (b) Lelaa Yéhôva a bi lédés Man wé?

⁴ Yéhôva a bi lédés ndik bé ngim mut tôbôtôbô, ndi a bi lédés yak litén jé jolisôna. Litén jé li li bé minkôm i Babilôn, li bi lama nôgda hogbe ni njel mbañ ini Yéhôva a ti le: “U kon bañ woñi, inyule me yé ni we. U nwa bañ mis homa ni homa, inyule men me yé Nyambe woñ. M’a ba me nti we ngui. Hodo, m’a hôla. Hodo, m’a ba me nit we ni woo walôm u telepsép yem.” (Yésaya 41:10) Mbus, a bi lédés yak bikristen bi hiai bisu, a mboñ ki nlélém inyu litén jé i len ini.​—Añ 2 Korintô 1:3, 4.

⁵ Djob a bi lédés yak Man wé Yésu. Ngéda a bé sôblana, Yésu a bi nok kiñ i nlôl ngii, i kalak le: “Man wem nu gwéha nunu, a nlémél me.” (Matéô 3:17) Hégda lelaa bibañga bini bi bé le bi lédés Yésu ntel ngéda wonsôna a bi nom nson wé likalô hana isi!

6. Lelaa ngén i bi talént i ntina makénd?

⁶ Yésu a bi kôna ndémbél i Isañ. Ngén i bi talént, i Yésu a ti ngéda a bé pôdôl inyu lisuk li hiai hini, i ntina makénd inyu téñbe ni Djob. Nwet minkol a ti hiki nkol wé u maliga lipém ni bini bibuk le: “Ñ, a loñge nkol maliga, u bak maliga inyu ndék mam, m’a téé we ngii ngandak mam; jôp maséé ma nwet woñ.” (Matéô 25:21, 23) Kinje bipôdôl bi ntina makénd inyu ke ni bisu i gwélél Yéhôva!

7. Lelaa Yésu a bi lédés baôma bé, téntén Pétrô?

⁷ Baôma ba Yésu ba bé béna nomol inyu yi njee a nloo bana bape ikété yap, ndi ikété hônba Yésu a ti bo makénd le ba ba bôt ba suhulnyu, ni le ba ba bebee i gwélél bôt bape, ha ndik bé i bem le bôt bape bon ba gwélél bo. (Lukas 22:24-26) Pétrô nyemede a bi wéha Yésu nyuu ngandak ngélé. (Matéô 16:21-23; 26:31-35, 75) Iloole Yésu a luhul Pétrô, a bi lédés nye, a ti ki nye nson i lédés lôk kéé yé.​—Yôhanes 21:16.

8. Lelaa Hézékia a bi lédés baane bisônda, ni bana bôt bape ba litén?

⁸ Ilole Man Yéhôva nyemede a nlo hana isi, ni ti ndémbél i peles i mut a nyi lelaa ba nla lédés bôt bape, bagwélél ba Yéhôva ba bé yi nseñ i lédés bôt bape. Ngéda Lôk Asiria i bé tééñga Lôk Yuda, Hézékia a bi kot baane bisônda ni litén inyu lédés bo. “Bibañga [gwé] bi hôgbaha bôt.”​—Añ 2 Miñañ 32:6-8.

9. Kii kaat Hiôb i niiga bés inyu jam li lédés bôt bape?

⁹ Tolakii Hiôb a bééna ngôñ le ba lédés nye ñem, a bi éba ‘bahôgbaha ba ba bé kép nye mbai’ lelaa ba nla hôgbaha mut. A bi kal bo le, ibale nyen a ba bo, ki ‘a bé le a lédés bo miñem ni nyo wé, yak nyumla u bibép gwé u bé le u mômôs bo.’ (Hiôb 16:1-5) Sôk bi sôk, Hiôb a bi kôhna hogbe ni njel Elihu, yak ni Yéhôva nyemede.​—Hiôb 33:24, 25; 36:1, 11; 42:7, 10.

10, 11. (a) Inyuki ngond Yéfta i bééna ngôñ le ba lédés nye? (b) Bonjee di nla nlédés i len ini?

¹⁰ Ndémbél i mut kôba numpe, nu a bééna ngôñ le ba lédés nye, i bé i ngond Yéfta. Ilole a nke i jôs Lôk Amôn gwét, nkéés Yéfta a kégél Yéhôva likak le ibale Yéhôva a mboñ le a yémbél gwét, a ga ti mut bisu, nu a ga pam ndap yé i lo boma nye, i nson u lap Yéhôva. I bi pam le, ngéda a bé huu, mpom wé ngond, won u bi pam i lo sééba nye inyu yémbél yé. Hala a bi pat Yéfta ñem. Ndi to hala a bi yônôs likak jé, a ep ki konji yé ngond i Silô i sal i lap Djob niñ yé yosôna.​—Bakéés 11:30-35.

¹¹ To hala kii jam li, li bé lédél Yéfta, li bi lôôha yak lédél ngond yé, nu a bi neebe i yônôs makidik ma isañ ni ñem wé wonsôna. (Bakéés 11:36, 37) A bi tjél gwélél kunde yé i biiba, i bana bon, to i bulus jôl li lihaa li isañ ni ngababum yé. Ibale mut a bééna toi ngôñ le ba lédés nye ñem, ni le ba ti nye makénd, wee nye. Bibel i nkal le: “Ndi jam li, li li témb ngim litéak ikété Israel, le dingonda di Israel di ba ke hi nwii i bigda ngond Yéfta, man Lôk Giléad, dilo dina ikété nwii wada.” (Bakéés 11:39, 40) Baa hala a nhôñlaha bé bés bikristen bi bi yé ngi biiba, bi bi gwé nduña inyu “mam ma Nwet,” le yak bo ba kôli le di ti bo bibégés, ni le di lédés bo?​—1 Korintô 7:32-35.

12, 13. Lelaa Pétrô a bi ‘lédés lôk kéé yé’?

¹² I u ilole a nwo, Yésu a bi kal ñôma Pétrô le: “A Simôn, a Simôn, nun-ki! Satan a bi bat le a yoñ bé le a seghe bé kiki blé. Ndi me bi yemhe inyu yoñ le hémle yoñ i mal bañ; ndi we ngéda u mal hielba, u lédhak lôkisoñ.”​—Lukas 22:31, 32.

¹³ Pétrô a bé kiki ngim jél (mbiñ mut) i likoda li hiai bisu. (Galatia 2:9) A lédés Lôk kéé yé ni ndémbél yé i ñem ngui a bi unda i Pentékôt, ni mbus ngéda. Bebee ni mamélél ma nson wé, a bi tilna lôk kéé yé. Mu kii a bé toñle bo inyuki a tilna bo, a kal bo le: “Me bi tilna bé ndék bibañga ini inyu lédés bé, ni inyu bok mbôgi le ini yon i yé bañga konangoo i mbuma ñañ Nyambe. Telbana mu.” (1 Pétrô  5:12, MN.) Bikaat bi Pétrô bi, bi bi bi tilba ni mbuu Djob, bi bi ke ni bisu i ba lipigil li makénd inyu bikristen bi tjai tjodisôna letee ni i len ini. Di nlôôha bana ngôñ ni makénd mu kii di ‘mbem kingéda likak jé [Yéhôva],’ biyônôl bi mam a mbôn bés!​—2 Pétrô 3:13.

14, 15. Lelaa bitilna bi ñôma Yôhanes bi bi bane bikristen lipigil li makénd i tjai di tjai?

¹⁴ Yak ñôma Yôhanes a bé mbiñ mut ipe i likoda li hiai bisu. Mu kii a bi tibil añal nson u Yésu, hala a bi sôk ba lipigil li makénd inyu bikristen i tjai di tjai​—yak i len ini. Ndik mu kaat yé i nyen, ba mpôdôl bibañga bi Yésu bi bi ñunda le gwéha i yé yimbne i bañga banigil.​—Añ Yôhanes 13:34, 35.

¹⁵ Yak bikaat biaa bi Yôhanes a tila, bi gwé tik ngok i mbuu ipe. Ngéda béba i nyuu bés, baa di taa di nôgda bé hogbe ngéda di ñañ le “matjél ma Yésu . . . ma mpubus bés béba yosôna”? (1 Yôhanes 1:7) Ni le ibale ñem u ngi kenek ni bisu i kéés bés, baa di ta bé nyonok ni mayéga, gwiiha bi kulak bés i mis, ngéda di ñañ le “Nyambe a nloo miñem nwés”? (1 Yôhanes 3:20) Yôhanes nyetama nyen a tila le: “Nyambe a yé gwéha.” (1 Yôhanes 4:8, 16) Bikaat gwé bi yônôs biba ni biaa, bi nti bikristen bi bi nke ni bisu i ‘hiumul ikété maliga,’ bibégés.​—2 Yôhanes 4; 3 Yôhanes 3, 4.

16, 17. Lelaa ñôma Paul a bi ti bikristen bi hiai hi bisu makénd?

¹⁶ I hiai bisu, bebek le ñôma nu a bi lôôha boñ biliya inyu lédés lôk kéé yé, a bé ñôma Paul. I nene le, i bibôdle bi likoda li bikristen, libim li baôma li bi  yégle i Yérusalem, i het juu li bakena ntôñ li bé li ôñi. (Minson mi baôma 8:14; 15:2) I bôt ba bi gwéé i base i Lôk Yuda ba bé hémle Djob jada. Bikristen bi Yudéa gwon bi bé tééne bo likalô inyu Kristô. Ndi ki le, mbuu mpubi wo u bi tinde ñôma Paul i tééne bôt ba biloñ ba ba bé i si énél i Grikia ni Rôma likalô, ba bo ba bé bégés ngandak mop.​—Galatia 2:7-9; 1 Timôtéô 2:7.

¹⁷ Paul a bi ke haa i homa ba nsébél i len ini le Turkai, ni i biloñ bi Grikia ni Italia, a téak makoda ma bikristen ikété bôt ba matén mape. Bikristen bi mondo bi, bi bé ‘son njonok ni bôt ba loñ yap,’ ba ban-ga ngôñ le ba lédés bo. (1 Tésalônika 2:14) Bebee ni nwii 50 N.Y., Paul a tilna likoda li mondo li Tésalônika le: “Di nti Nyambe mayéga ngéda yosôna inyu nan, di tôbôk bé bobasôna môl ikété masoohe més, di nwas bé bigda nson nan u hémle to ndumbba nan inyu gwéha, to kiki ni nhônba ikété botñem nan.” (1 Tésalônika 1:2, 3) A bi ti ki bo makénd le ba hôgbahaga bo ni bo, a kal bo le: “Jo ni jon hôgbahaga ni bé ni bé, ni hôlôs ki bé ni bé.”​—1 Tésalônika 5:11.

18. Lelaa juu li bakena ntôñ li hiai bisu li bi ti Filipô makénd?

¹⁸ Juu li bakena ntôñ li hiai bisu, li bé lingen li makénd inyu bikristen gwobisôna, yak ni bet ba bé éga bo. Ngéda Filipô a añle bôt ba Samaria ñañ nlam inyu Kristô, juu li bakena ntôñ li bi lôôha nit nye. Ba bi om bôt iba ikété yap, Pétrô bo Yôhanes le ba soohene bahémle ba mondo inyu kôs mbuu mpubi. (Minson mi baôma 8:5, 14-17) Kinje makénd Filipô ni i bet ba bé ba ma tip yila banigil ba bi kôs mu mahôla ma juu li bakena ntôñ!

19. Mambe mahee léta i juu li bakena ntôñ i bi bane likoda li hiai bisu?

¹⁹ Mbus, juu li bakena ntôñ li bé lama yoñ makidik inyu yi too bikristen bi bi bé bé Lôk Yuda, bi bé lama kweeba kiki ba bé bat Lôk Yuda i i bé i si Mbén Môsi. (Minson mi baôma 15:1, 2) Mbus juu li bakena ntôñ li bi soohe inyu kôs mbuu mpubi, li ma mal wan ki Bitilna, li bi kit le hala a bé ha bé nseñ, jon ba bi tilna makoda inyu toñle mo jam li. Juu li bakena ntôñ li bi om yak ngim bilôk bikéé inyu ti bo léta i. Mam ma bi sôk ni lelaa? “Kii ba añ yo, ba kon maséé inyu hogbe yé.”​—Minson mi baôma 15:27-32.

20. (a) Mambe makénd Juu li bakena ntôñ li nti bilôk bikéé bi nkoñ isi i len ini? (b) Imbe mbadga di ga timbhe i yigil i noñ ha?

²⁰ I len ini, Juu li bakena ntôñ li Mbôgi Yéhôva li nti mahaa ma Bétel makénd, ni bagwelnson ba tôbôtôbô, ni bilôk bikéé bi nkoñ isi wonsôna. Jon kiki i bi bôña i hiai bisu​—lôk kéé i len i nkon maséé inyu makénd ma! Ni ki le, i nwii 2015, Juu li bakena ntôñ li bi pémés man kaat nunu le Soho, témb yak Yéhôva, nu a bi ba lipigil li hogbe inyu ngandak bôt i nkoñ isi wonsôna. Ndi baa ndik i bet ba yé babôgna nson bon ba nlama nigle Yéhôva inyu jam li lédés bape? Ndimbhe mbadga i, i yé mu yigil i noñ ha.