1, 2. (a) Kii i ñunda bés le bôt ba njo inyu bana kunde? (b) Ndi kii i yé i ba lisuk li nya bisañ i?

I LEN ini, ngandak bôt ikété nkoñ isi i nlôôha kal le i bisu bi mbén, bés bobasôna di yé sega, di bak ki kunde. Bahoma bahogi ba nkoñ isi, ngandak bôt ipe i nyéñ so énél i mbanda, mbagla matén ni liyep. Bape ba nyéñ ba kunde i pot yom ba ngwés, i pohol, ni i niñ kiki ba ngwés. Hiki homa bôt ba ntehe nseñ i boñ yom ba ngwés.

² Ndi, i bana ngôñ ni mam ma, ni yônôs mo, mam ima ma. Inyu hala nyen bôt ba m’bô ni bape ki ba ndogop, ba njo, ba ban-ga ngôñ ni mahéñha. Ndi manjel ba ngwélél ma nti toi bo yom ba nyéñ? Heni, maselna ni hala, ma mbéna lona bo bikuu ni nyemb. Mam ma momasôna ma ñunda le bibuk bi Kiñe Salômô bi yé maliga ngéda a nkal le: “Mut wada a ntét numpe i boñ nye béba.”​—Ñañal 8:9.

3. Kii di nlama boñ inyu bana bañga maséé ni mahak?

³ Nnigil Yakôbô a nkal bés lelaa di nla boñ inyu bana bañga maséé ni mahak. A tila le: “Nu a nwan mbén i yôni, ni i kunde, a téñép yaga i boñ hala . . . nyen a’ ba nsaibak inyu liboñok jé.” (Yakôbô 1:25) Yéhôva nu a ti mbén i, i i  yôni, a nyi loñge loñge kii bôt ba binam ba gwé ngôñ inyu ba nyonok ni maséé, ni mahak. A bi ti babiina ba bisu gwom gwobisôna ba bééna ngôñ inyu ba maséé​—yak ni bañga kunde mukété.   

4. Imbe kunde Adam bo Éva ba bééna? (Béñge titii i bibôdle.)

⁴ Ngéda di ñañ bipes biba bi bisu bi kaat Bibôdle, di ntehe le Adam bo Éva ba bééna ntén kunde u, bôt ba niñ i len ini, ba nla ndik emel​—Yom yo ki yo i bé héñél bé bo, ba bé kon bé to yom yo ki yo woñi, ba bé bé to i si énél i mbanda. Babiina ba bisu ba bé hañ bé yom je, ba bé ba gwé bôlô i nti bo maséé, ba bé kon bé, to nyemb ba bé yi bé. (Bibôdle 1:27-29; 2:8, 9, 15) Baa hala a nkobla le kunde Adam bo Éva ba bé ba gwé i bééna bé minwaa? Di wan le jam li.

5. Maselna ni yom ngandak bôt i nhoñol, kii i mbéda inyu boñ le bôt ba ba kunde?

⁵ Ngandak i len ini i nhoñol le, inyu ba toi kunde, i nsômbla le ba laa boñ hiki yom ba ngwés, ibabé béñge bikuu ba nla kôs. Kaat yada ni hop Ngisi le The World Book Encyclopedia, i nkobol buk ini le kunde kiki “ngap i yoñ makidik, ni i yônôs mo.” I nkônde ki le: “Inoñnaga ni mbén, bôt ba yé kunde ngéda ngomin a ntéé minwaa mi mi téé sép, mi mi yé nseñ, tole mi mi kôli.” Hala a nkobla le ngim minwaa i yé nseñ inyu boñ le hiki mut a ba kunde. Jon mbadga i yé le: Njee a kôli kit mimbe minwaa mi yé loñge, mimbe mi yé nseñ, ni mimbe mi kôli?

6. (a) Inyuki Yéhôva nyetama nyen a gwé kunde i i gwé bé minwaa? (b) Umbe ntén kunde bôt ba binam ba nla bana, ni inyuki?

⁶ Ngéda di mpôdôl kunde, jam di nlama tééda li yé le, Yéhôva Djob nyetama nyen a gwé kunde i i gwé bé minwaa. Inyuki? Inyule a yé Nhek mam momasôna, nyen a yé ki Nu ngui yosôna ni Ñane ngiinda yosôna. (1 Timôtéô 1:17; Masoola 4:11) Bigdana bibuk bilam bi Kiñe David nu a mpôdôl bikeñi bi Yéhôva, a kalak le a kéhi ngii mam momasôna. (Añ 1 Miñañ 29:11, 12.) Jon bihégél gwobisôna i ngii ni isi, bi gwé kunde i i gwé minwaa. Ba nlama yi le Yéhôva Djob nyen a gwé kunde i mbôk ni sôk, i kit le jam lini li téé, le li yé nseñ, ni le li kôli inyu yés. Hala ki nyen Yéhôva Nyambe a boñ ni bôt a bi hek, ibôdôl bibéé.

7. Mambe mam di mboñ kingéda ligwéak ma ma nti bés maséé?

⁷ Tolakii Adam bo Éva ba bééna kunde ikété ngandak manjel, ba bééna minwaa. Minwaa mihogi mi bé mam ba bé mboñ kingéda ligwéak, kiki hép, je, nañal, ni mam mape ki. Ndi to hala, ba bé bé nyégsaga i noñ mambén ma. Baa ba bé nôgda le ba bé nimis kunde yap mu kii ba bé boñ mam ma? To, inyule Yéhôva a bé yi le, to ibale ba nke ni bisu i boñ mam ma hiki ngéda, ba bé lama nôgda maséé ni mahak. (Tjémbi 104:14, 15; Ñañal 3:12, 13) Njee a ta bé maséé i hép loñge mbebi, i je bijek a nlôôha ngwés, tole i telep bikegla mbus a ma tégbaha loñge u? Di nôgda bé wengoñle di yé mok ngéda di mboñ i mam ma. To Adam bo Éva ba bé nôgda bé nlélém.

8. Imbe oda i tôbôtôbô Djob a bi ti bagwal bés ba bisu, ni imbe njômbi?

 ⁸ Yéhôva a bi ti Adam bo Éva oda i tôbôtôbô le ba gwal, ba yônôs isi, ba bôñgôl ki hio. (Bibôdle 1:28) Baa oda i, i bé hubus kunde yap? Heni! I bé ti bôt ba binam pôla i yoñ ngaba i biyônôl bi bitééne bi Nhek wap​—bi bi yé le hisi hiosôna hi yila paradis i het bôt ba ga niñ i boga ni boga ikété libak li peles. (Yésaya 45:18) I len ini, ibale mut a nkit le a mbiiba bé, tole a mbiiba ndi a ngwal bé, hala a nkobla bé le a mbôk mbén Djob. Ndi tolakii mangéda ma nlet, bôt ba mpohol i biiba, ni i néñés boñge. (1 Korintô 7:36-38) Inyuki? Inyule ba ngwés bana maséé ni mahak ma nlôl mu. (Tjémbi 127:3) Ibale Adam bo Éva ba nôgôl Djob, ki ba bi nok maséé ni libii jap, lôñni lihaa jap i boga ni boga.

9. Inyuki mbén Djob i i nlébna i kaat Bibôdle 2:17 i téé sép, i yé nseñ, tole i kôli?

⁹ Yéhôva a bi ti Adam bo Éva oda ipe, i het a bé toñle bo kii i nla pémél bo ibale ba mbôk oda i. A kal bo le: “Ndi u jek bañ matam ma e i yi loñge ni béba, inyule i kel u nje mo, wee u nwo.” (Bibôdle 2:17) Baa oda i i bé bé i téé sép, i bé bé nseñ, tole i bé bé i kôli? Baa i bé hubus kunde Adam bo Éva ba bééna? Heni. Ngandak batoñol Bibel i ntoñol le mbén Djob i, i bé i téé, nyonok ni pék. Kiki hihéga, ntoñol Bibel wada a nkal le: “Ndoñi i oda di nléba i kaat [Bibôdle 2:16, 17] i yé le, Djob nyetama nyen a nyi kii i yé loñge . . . inyu bôt ba binam, ni ki le nyetama nyen a nyi kii i ta bé loñge . . . inyu yap. Inyu ba ‘loñge,’ bôt ba binam ba nlama bôdôl Djob ñem, ni nôgôl nye. Ibale ba ntjél nôgôl nye, ki bomede bon ba ga kit inyu yap kii i yé loñge . . . ni kii i ta bé loñge.” Hala a yé soso mbegee bôt ba binam ba nla bé begee bomede.

10. Inyuki di nlama bé hégha ngap di gwé i yoñ makidik ni kunde i kit inyu yés kii i yé loñge ni kii i yé béba?

¹⁰ Ngéda bôt ba ñañ oda Yéhôva a ti Adam, ngandak i len ini i nla kal le ba bi sôñga Adam i bana kunde i boñ kii i nlémél nye. Ngeñ ba nkal hala, ba nhelel ngap mut a gwé i yoñ makidik nyemede, ni kunde i kit inyu yé nyemede kii i yé loñge, ni kii i yé béba. Adam bo Éva ba bééna kunde i pohol too ba nôgôl Djob tole heni. Ndi, Yéhôva nyetama nyen a gwé kunde i i gwé bé minwaa i kit i nya i yôni kii i yé loñge ni kii i yé béba. “E i yi loñge ni béba” i i bé i wom Éden, yon i bé yimbne i kunde i. (Bibôdle 2:9) Di nlama neebe le, di nla bé yi hiki ngéda lelaa makidik di nyoñ m’a sôk, to ibale m’a bane bés nseñ. Jon di mbéna tehe bôt ba nyoñ ngim makidik ni mahoñol malam​—ndi mbus mandutu ni bikuu bi kwél bo. (Bingéngén 14:12) Hala a mbéna bôña inyule bôt ba binam ba gwé minwaa. Ni njel mbén yé, Yéhôva a bi niiga Adam bo Éva ni gwéha lelaa ba gwélél bañga kunde. Ndi lelaa ba bi yoñ biniigana bi? Mambe makidik babiina ba bisu ba bi yoñ?

11, 12. Inyuki makidik Adam bo Éva ba bi yoñ, ma bi lona bo bikuu? Ti hihéga.

¹¹ Kinje ngoo le, bagwal bés ba bisu ba bi pohol i ndogop. Hipa Nsohop a gwélél​—ngéda a bôn le “mis manan m’a yiblana, bé ki n’a ba kii Nyambe le ni yik loñge ni béba”​—hi bi lop Éva.  (Bibôdle 3:5) Baa makidik ma Adam bo Éva ma bi kéñbaha kunde yap to ndék? To jam. Makidik map ma bi ti bé bo mam Satan a bé kal bo le ba bé lama kôs. Ñ, ba bi sôk léba le i tjél noñ maéba ma Djob inyu boñ sômbôl yap bomede, i bi lona bo bikuu. (Bibôdle 3:16-19) Inyuki? Ndik inyule Yéhôva a bi ti bé bôt ba binam kunde i kit ni bomede kii i yé loñge ni kii i yé béba inyu yap.​—Añ Bingéngén 20:24; Yérémia 10:23.

¹² Di nla yoñ hihéga hi nluk hinuni hi bikei ngéda a nhiômna hio nyoo ngii. Inyu bol loñge i homa a nke, a mbéna noñ ngim njel ba mpohlene nye. Bisélél bi len bi nhôla nluk hinuni hi bikei i kwel ni bôt ba ba ntat manjel ma dinuni di bikei, ba ba nsal hana isi, inyu hôla nye ni baluk bape i bol loñge i homa ba nke. Ndi ibale nluk hinuni hi bikei a ntjél emble bo, ndi a kahal yoñ to imbe njel a ngwés, mam ma nla ba béba ngandak. Nlélém kiki nluk hinuni hi bikei nu a yé ndok, hala nyen yak Adam bo Éva ba bi yoñ njel i ba bé gwés. Jon ba bi tjél noñ maéba Djob a bi ti bo. Ndi mam ma bi sôk lelaa? Di nla kal le, mpuhge jam u bi gwel bo, u bi yik jubus bo ni mbôda yap, i mok mi béba ni nyemb. (Rôma 5:12) Mu kii ba bé noode niñ kiki ba ngwés, ba bi nimis bañga kunde ba bééna.

13, 14. Lelaa di nla bana bañga kunde?

¹³ Bôt ba nla hoñol le i bana kunde i gwé bé minwaa, i nla lôôha bane bo nseñ. Ndi maliga ma yé le, i nya kunde i, i yé kiki pansoñ malo ima. I yé ntiik le kunde i nlona ngandak bisai; ndi, di nsehla ngéda di nhégda lelaa nkoñ isi u yé le u ba, ibale bôt ba ban-ga kunde i boñ to kii ba ngwés. Inyu hala nyen, kaat ni hop Ngisi yada le The World Book Encyclopedia i nkal le: “Ngéda di mbéñge ntôñ bôt u u yé ntjegek loñge, di nléba le ba yé ba noode kôlha kunde ba nti bôt ni bikila inyu boñ le bi ba kayada, to hala kii hala a ta bé bun to  ndék.” Bibuk bini le “hala a ta bé bun,” bi kôli toi. Inyu hala nyen di ntehe ngandak bikôñtô bi mbén bôt ba binam ba ntila, ni mintôñ mi biloya ni mi bakéés mi mbéda inyu toñol mambén ma, ni i hôla bôt i noñ mo.

¹⁴ Maselna ni hala, Yésu Kristô a bi unda ngim njel inyu bana bañga kunde. A kal le: “Ibale ni nyén ikété bañga yem, wee ni yé toi banigil bem, n’a yi maliga, ndi maliga m’a yilha bé ngwélés [m’a ti bé kunde].” (Yôhanes 8:31, 32) Yésu a bé sômbôl unda le di nlama boñ mam ima inyu bana bañga kunde: Pog, neebe maliga a bi niiga bés, iba, yila nnigil wé. I boñ mam ma, i nti bés bañga kunde. Ndi hala a’ kobol bés ni kii? Yésu a nkônde le: “Hi mut a mboñ béba a yé nkol béba. . . . Ibale Man nyen a nyilha bé ngwélés, wee n’a yila toi ngwélés.”​—Yôhanes 8:34, 36.

15. Inyuki kunde Yésu a bi bôn, i nla ‘yilha toi bés ngwélés’?

¹⁵ I yé ntiik le, kunde Yésu a bôn banigil bé i nloo kunde i biloñ ni i bôt ba m’bô ba nyéñ i len ini. Ngéda Yésu a kal le: “Ibale Man nyen a nyilha bé ngwélés, wee n’a yila toi ngwélés,” a bé pôdôl inyu kobla yés i minkôm minkeñi mi béba, mi mi yé ngim mok bôt ba binam ba mah bana bé i niñ nom. Béba i ntinde ndik bé bés i boñ jam libe, ndi i nkéñ yak bés i boñ yom di nyi le i yé loñge, tole i pam boñ yom di nyi le di nla toi boñ. Ni i njel i nyen, di yé minkol mi béba, di kôhôk ki njôghe, ndutu, hiun ni nyemb. (Rôma 6:23) Ñôma Paul a bi nôgda njôghe i, bañga bañga. (Añ Rôma 7:21-25.) Ndik ngéda di ga pam minkôm mi béba, nyen di ga bana botñem i témbna bañga kunde bagwal bés ba bisu ba bééna.

16. Lelaa di nla toi ba kunde?

¹⁶ Bibuk bi Yésu bini le “ibale ni nyén ikété bañga yem,” bi ñunda le inyu ba kunde, di nlama boñ ngim mam, tole tjél boñ mape. Kiki di yé bikristen bi bi nti bomede nkikip yak Djob, di bi yôiba, di pohol ki i niñ ikété minwaa mi Yésu a bi biine banigil bé ni njel biniigana gwé. (Matéô 16:24) Kiki Yésu a bi bôn, di ga ba toi kunde ngeñ di ga kôs bisai bi bi nlôl ni binoñ i nya i yôni.

17. (a) Kii i ga lémés niñ yés ni ti bés maséé? (b) Kii di ga tehe mu yigil i noñ ha?

¹⁷ Ngéda di noñ biniigana bi Yésu kiki banigil bé, di ga bana niñ lam, ni i maséé. Ibale di mboñ mam ma, di nla bana botñem i kobla mu mok mi béba ni mi nyemb dilo di nlo. (Añ Rôma 8:1, 2, 20, 21.) Mu yigil i noñ ha, di ga tehe lelaa di nla tibil gwélél kunde di gwé nano, inyu ti Yéhôva lipém, Djob li bañga kunde, i boga ni boga.