1919—Hala a yé mbôgôl nwii len
GWÉT bi Ntôla bi bisu bi bi nom nwii mi-na. Hala a bé mamélél ma nwii 1918. Jon hilo 18 hi sôñ Kondoñ i nwii 1919, i boma ba nsébél le “Conférence de paix de Paris” i bi bôdôl. Ikété makidik ma yôña, mada ma bé malômbla ma nsañ ni Pulasi le “Traité de Versailles” ma ma tinde biloñ bi bé nit loñ Pulasi i waa jôs loñ Jaman gwét. Ba bi sane malômbla ma i hilo 28 hi sôñ Hilônde i nwii 1919.
Mu boma i, ba bi téé ki ntôñ wada u ba bé sébél le Adna biloñ (Société des Nations). Njômbi yé i bé le “maada ipôla matén ma ba malam ni le gwét ni woñi bi ba ha bañ ikété nkoñ ’isi.” Ngandak bibase i ndôk bibase i bi nit Adna biloñ i. Ntôñ u bibase bi loñ Amérika u ba nsébél ni Pulasi le “Conseil fédéral des Églises du Christ en Amérique” u bi kal le Adna biloñ i yé “ngim sélél Ane Djob i ngwélél inyu nit mam ma m’bô hana ’isi.” Ntôñ bibase u, u bi ep bôt nyoo boma i inyu unda le u nit Adna biloñ. Mut wada mu bôt ba bibase a bi kal le makidik ma bi yôña mu boma i ma bé “bibôdle bi mahéñha ma ma bé lama bôña ikété nkoñ ’isi.”
Hala a bé toi bibôdle bi mahéñha, ndi ma bé bé le ma lôl ni bôt ba bi yoñ ngaba mu boma i. I nwii 1919 Yéhôva a bi ti litén jé ngui i téé likalô iloo kiki ngéda bisu. Kiki jam li bisu, Banigil Bibel ba bééna ngôñ ni mahéñha makeñi.
MAKIDIK MA NGUI
I ngwa jôn, hilo 4 hi sôñ Kondoñ i nwii 1919, Banigil Bibel ba bé lama kodba inyu tep bakena ntôñ u Watch Tower Bible and Tract Society. Ha ngéda i nyen mankéé Joseph F. Rutherford, nu a bé wada ikété bakena ntôñ a bi ke mok mi ngi njom i Atlanta i loñ Amérika, nye ni bilôk bikéé bisaambok bipe. Jon ba bé badba le: Baa ba bé lama nwas le bilôk bikéé bi bé i mok bi kena nson wap ni bisu, tole ba bé lama héñha bo?
Nyoo i ndap mok, mankéé Rutherford a bé badba kii ntôñ w’a yila. A bé yi le, lôk kéé i bé sômbôl le ba tep mankéé numpe inyu kena mam. Inyu hala nyen a bi tilna bo kaat inyu ti bo mahoñol le ba tep mankéé Evander J. Coward inyu kena mam. Mu i kaat yé, Rutherford a bi toñle bo le mankéé Coward a bé “nwee,” “mut
pék,” a bak a “tiñi ni Nwet.” Ndi ngandak lôk kéé i bééna mahoñol mape, inyu yap baéga ba bé lama téba i mbus sôñ isamal. Yak bilôk bikéé bi bé sal i Bétel inyu mam ma mbén bi bé mu kiñ i. Kiki nkwel u bé ke ni bisu, lôk kéé ihogi i bôdôl unup.Mankéé Richard H. Barber a bi toñol i mbus ngéda le i jam li bi bôña li bé wengoñle ‘mut a bi kôp môô i hié.’ Mankéé wada mu baemble a bi telep, a kal le: “Me ta bé me loya, ndi me nyi mbén loñge loñge. Nyambe a mbat le di téñbe i gwés nye. Jon me nhoñol le i tiimba téé mankéé Rutherford kiki nkena mam i yé njel i i nlôôha ba ilam inyu unda le di ntéñbe i gwés Djob.”—Tjémbi 18:26.
Mbus ngéda, mankéé A. H. Macmillan a bi kal le i mbus ba bi téé mankéé Rutherford, Rutherford a bi koode libap li ndap mok i het a bé, a nand nye lipep bilôk bikéé bi bi éple nye. Kii a nsoñgol yo a nok kunda yada i yom ba bi tila. Kaat i bé unda le Joseph Rutherford, ni William Van Amburgh ba bé bakena, Joseph Rutherford a bak nkot juu.
BA MPAM I MOK!
Banigil Bibel ba bi tila biléta inyu bat baane le ba pémés lôk kéé i mok. Ni makénd, bilôk bikéé bi bôlôm ni bi bôda bi bi kot iloo 700 000 biléta. I ngwa ngéé hilo 26 hi sôñ Matumb i nwii 1919 ilole bangomin ba nkôs biléta bi, mankéé Rutherford ni ini lôk kéé ipe ba bi pam i mok.
Mu nkwel a bi ti ngéda bilôk bikéé bi bi lo i leege bo, mankéé Rutherford a bi kal le: “Me yé nkwoog nkaa le ngéda ini di ntip tégbaha i nkôôba bés inyu mangéda mabe ma ma yé bés bisu. . . . Njômbi nan i bisu i bak ndigi bé le ni pémés lôk kéé nan i mok. . . . Ni njo sañ inyu bok mbôgi inyu maliga, yak i bet ba nyoñ ngaba mu sañ i, ba nkôhna bisai bikeñi.”
I mam ma bi tagbe ngéda ba bé kéés lôk kéé ma bé unda le Yéhôva nyen a ñéga mam. I hilo 14 hi sôñ Mpuye i nwii 1919, hikuu hi bikééhene hi bi kit le: “Minsohi ba bi ôm bôt bana mi bé bé mi téé. Inyu hala nyen di nyoñ makidik mape.” Ba bi ôm bilôk bikéé nsohi le ba nkand bikuu, kayéle ibale ba tiimba bé kéés hop wap, ndi ngomin a nwéhél ndigi bo, tole a hôyôs kogse yap, ki i bi yégle ntéédaga ikété bikôñtô le ba nkwo nkaa. Ba bééna ha bé nsohi wo ki wo. Sôk i nsôk, mankéé Rutherford a bi gwélél libak jé li Loya inyu sôñ litén li Yéhôva bisu bi Hikuu hi
bikééhene hikeñi hi Amérika, a bi boñ hala ngandak ngélé mbus a pam i mok.MAKIDIK I TÉÑBE NI LIKALÔ
Mankéé Macmillan a bi bigda i mbus ngéda le: “Di ga kééha bé makôô, di bemek le Nwet a loo a bedna bés i ngii. Jon di ntehe le di nlama boñ ngim jam inyu yi kii i yé toi sômbôl Nwet inyu yés.”
Bilôk bikéé bi bé sal i hikuu hikeñi, bi bé lama ndik bé kena nson wap ni bisu. Inyuki? Inyule ngéda ba bé i mok, bikei ba bé gwélél inyu pémés bikaat bi bi ôbi. Jon hala a bi tômbôs lôk kéé ihogi kayéle ba kahal badba too nson likalô u mal.
Baa bôt ba ga neebe ki le Banigil Bibel ba tééne bo likalô? Mankéé Rutherford a bi yoñ makidik i ti nkwel inyu timbhe mbadga i. Ba bé lama naña ngandak bôt. Mankéé Macmillan a bi kal le: “Ibale mut to wada a lo bé mu boma i, ki di bi yi le nson wés likalô u mal.”
Tolakii a bé kon, mankéé Rutherford a bi ti nkwel u u bééna ño le “Un espoir pour l’humanité affligée” i kel sonde hilo 4 hi sôñ Mpuye i nwii 1919 i Los Angeles i Amérika. Yom kiki bo 3 500 bôt i bi lo inyu emble nkwel u, ngandak ipe i bi la bé emble wo inyule homa a bé mpagak. Ndi i kel i bé noñ, 1 500 bôt ipe i bi emble nkwel u. Kiki bôt ba bi lo ngandak, bilôk bikéé bi bi nok le bôt ba ba bééna ngôñ le ba tééne bo likalô.
Jam bilôk bikéé bi bi boñ i mbus ha, li bi tek hikuu inyu nson u likalô u Mbôgi Yéhôva letee ni len.
NKÔÔBAGA INYU MAHOL I DILO DI NLO
Nkum Ntat nu 1er août 1919 ni Ngisi, a bé legel le i bibôdle bi sôñ Dipos i nlélém nwii, likoda likeñi li bé lama ba i Cédar Point i Ohio i Amérika. Mankéé Clarence B. Beaty nu a bé njohok Nnigil Bibel i tison i Missouri a bi kal le: “Bôt
bobasôna ba bééna ngôñ i ke mu likoda li.” Ba bé hégda bé le, iloo 6 000 lôk kéé i bôlôm ni i bôda i nla kodba. U héya maséé ba bé nôgda ha ngéda i, iloo 200 bôt i bi kôs sôble mu man lép ba nsébél ni Pulasi le “lac Érié.”I hilo 5 hi soñ Dipos i nwii 1919, hala wee hilo hi nyônôs hitan hi likoda li, mankéé Rutherford a bi ti nkwel u u bééna ño le “Discours aux collaborateurs” i het a bi legel mapam ma mbamble u mondo ba nsébél le L’Âge d’Or. * Mankéé Rutherford a bi kônde ki le mbamble u “u ga pôdôl mam ma ntagbe i nkoñ ’isi, u toñlak ni njel Bibel inyuki mam ma ma mpémél bés.”
Ba bi ti Banigil Bibel bobasôna makénd i gwélél mbamble u mondo u likalô. I kaat i i bé toñol lelaa nson u nlama séla, i bé kal le: “Hiki [nsôblege] mankéé a bigda le a gwé nsima nkeñi i gwélél bôt bape, ni i yoñ ngaba i téé likalô ikété nkoñ ’isi wonsôna.” Ngandak bôt i bi neebe nsébla u! I sôñ Libuy li nyéé, iloo 50 000 ma bôt ma bi bat le ba ti bo mbamble u hiki sôñ.
I lisuk li nwii 1919, ntôñ u Yéhôva u bi témb u tjek mam, u bana ki ngui i kena nson ni bisu. U héya hala, ngandak mbañ i Bibel i i ntihba masuk ma ngéda i bi yon. Ngéda i biwénél ni i pubus litén li Djob i bi kola kiki kaat Malaki 3:1-4 i bé kal. Yéhôva a bi kobol litén jé minkôm mi “Babilôn Nunkeñi.” Yésu a téé ki “nkol maliga ni u pék.” * (Masoola 18:2, 4; Matéô 24:45) Nano Banigil Bibel ba bé nkôôbaga i boñ kii yosôna Yéhôva a bé a gwé ngôñ le ba boñ.
^ liboñ 22 L’Âge d’Or nu ba bi sébél mbus ngéda le Consolation i nwii 1937 ni Réveillez-vous! i nwii 1946.
^ liboñ 24 Béñge La Tour de Garde nu 15 juillet 2013, mapep 10-12, 21-23; ni nu mars 2016, mapep 29-31.