1. Lelaa Yéhôva a ntehe bôt ba suhulnyuu? Toñol.

YÉHÔVA a ngwés bôt ba suhulnyuu. Ndik i bet ba yé toi suhulnyuu bon ba nla bana maada malam ni nye. Ndi, “a nyil bôt ba ngôk nonok.” (Tjémbi 138:6) Bés bobasôna di nsômbôl lémél Yéhôva, di gwé ki ngôñ i nôgda gwéha yé, inyu hala nyen di nlama hôlôs suhulnyuu.

2. Kii di ga pôdôl munu yigil ini?

² Munu yigil ini, di ga timbhe mambadga maa: (1) Kii i yé suhulnyuu? (2) Inyuki di nlama hôlôs i lem i? (3) Imbe ngéda i nla bane bés ndutu i ba suhulnyuu? Kiki di ga tehe, ngéda di nhôlôs suhulnyuu, di nkônha Yéhôva maséé, di bak ki maséé bésbomede.​—Bingéngén 27:11; Yésaya 48:17.

3. Njee a yé suhulnyuu?

³ Mut suhulnyuu a nhoñol bé le a nloo bôt bape, a ta bé ki to mut lipamal. Bibel i ñunda le mut suhulnyuu a gwé litehge lilam inyu maada mé ni Yéhôva Nyambe yak ni bôt bape. A nyi ki le bôt bape ba nloo nye.​—Filipi 2:3, 4.

4-5. Inyuki di nla kal le bañga suhulnyuu i tane ndik bé bitéé bi mis?

⁴ Bôt bahogi ba nene suhulnyuu, ki le to ndék. Bitéé bi mis ba nene nwee. Ba nla nene bôt ba nti bape lipém, bôt ba yé minyaô inyule lem i loñ yap i, tole hala nyen bagwal bap ba bi niiga bo. Ki le i si ni si,  ngôk u bilim. Ndi kel yada, libak jap li nsôk yeli.​—Lukas 6:45.

⁵ Nlélém ngéda, i ngeñ mut a nkon bé woñi i yis bôt bape i yom a nhoñol, hala a nkobla bé le a yé ngôk. (Yôhanes 1:46, 47) Ndi, i bet ba yé minyaô ba nlama bé lôôha bôdôl bomede ñem. Too u yé minyaô too u yé nsut, hiki wada wés a gwé le a sal ni ngui inyu ba suhulnyuu.

6. Kiki kaat 1 Korintô 15:10 i ñunda, kii ndémbél i ñôma Paul i niiga bés?

⁶ Di wan ndémbél i ñôma Paul. Yéhôva a bi gwélél nye ngandak i nson wé, a bé bot makoda bahoma bahoma. I nene le nson wé likalô u bé nkeñi iloo u baôma ba Yésu Kristô bape. Ndi, Paul a bi yéñ bé unda le a nloo lôk kéé yé. Jon a kal ni suhulnyuu yosôna le: “Ngo men me yé nu a nsôk yaga hies ikété baôma, me kôli yaga bé me i sébla le ñôma, inyule me ba tééñga ntôñ Nyambe.” (1 Korintô 15:9) Paul a bi tibil yigye le maada malam a bééna ni Yéhôva ma bééne ndik inyu konangoo yé i mbuma ñañ, he inyu bé le a bé sal ngandak tole inyu bilem gwé bilam. (Añ 1 Korintô 15:10.) Kinje biniigana bilam Paul a bi ti mu i kaat a tilna bikristen bi Korintô, téntén inyule lôk kéé i bôlôm ihogi mu likoda li, i bé kadba le i nloo Paul!​—2 Korintô 10:10.

7. Lelaa mankéé wada nu a bé lôôha yiba a bi unda le a yé suhulnyuu?

⁷ Ñañ u niñ i mankéé Karl F. Klein, nu a bi sal i Juu li bakena ntôñ, u bi hôla ngandak lôk kéé i hôlôs suhulnyuu. Mu ñañ wé, mankéé Klein a mpôdôl bibomb gwé ni mandutu a  bi boma i niñ yé. Kiki hihéga i nwii 1922, likalô li mandap ni mandap li bé lédél nye, jon a bi somol ndugi inyu nwii ima. I mbus, ngéda a bé sal i Bétel, a bi téédana mankéé wada hiun, inyule i mankéé nu a bi ti nye maéba. A bi kônôl yak i ño ngim ngéda, i mbus a témbna. Ndi a bi kôs ngandak minsima mu nson wé. Ni hégda suhulnyuu i bé béda mankéé Klein nu a bé lôôha yiba, inyu pôdôl bibomb gwé! Ngandak lôk kéé i bôda ni i bôlôm i ngi hoñlak mankéé Klein ni ñañ u niñ yé u u mbuma ñañ. *

8. Lelaa kaat 1 Pétrô 5:6 i nhôla bés i yi le suhulnyuu i nlémél Yéhôva?

⁸ Jam li bisu li li ntinde bés i hôlôs suhulnyuu li yé le di nsômbôl lémél Yéhôva. Ñôma Pétrô a bi yigye jam li. (Añ 1 Pétrô 5:6.) I kaat ini le “Viens suis moi” i ntoñol le: “Ngôk u yé mbôñ. U nla mbep baabana kiyaga. Ngôk u nla boñ le, i mut a nlôôha yi jam a ba kiki binan i mis ma Djob. Ndi ki le, mut suhulnyuu, to a yé yaga hitégéé, a yéne Yéhôva nseñ. . . . Djob a ga ba ki . . . maséé i bom we inyu suhulnyuu yoñ.” * I pot mbale, ikété mam di nla boñ, li li nloo momasôna li yé i kônha Yéhôva maséé.​—Bingéngén 23:15.

9. Inyuki bôt bape ba yé maséé i kôôge bés bebee ngéda di yé suhulnyuu?

⁹ U héya le di nlémél Yéhôva ngéda di nhôlôs suhulnyuu, i lem ini i nlona ki bés ngandak bisai. Kiki hihéga, suhulnyuu i ñôt bôt ipañ yés. Inyu tibil nok i jam li, hoñol mintén mi bôt u ngwés ngandak. (Matéô 7:12) Di ngwés bé di nkiha ni bôt ba ba nyéñ ndigi le mam ma mbôña kingéda sômbôl yap, ba ba ñemble bé mahoñol ma mut numpe. Ndi, di yé maséé ngandak i hiôm ni lôk kéé i bés ni bo di ‘ntôñna, di gwéhnaga kiki lisañ li bôt, ni loñgeñem, yak ni suhulnyuu.’ (1 Pétrô 3:8) Ibale i nya bôt i yon di ngwés, wee yak bo b’a ba maséé i kiha ni bés ibale di yé suhulnyuu.

10. Inyuki i yé jam li ntomb inyu bôt ba suhulnyuu i hônba mandutu?

¹⁰ Suhulnyuu i nkônde ki lémés niñ  yés. I pot mbale, i nla pam le di nôgda le ngitepsép i nlôôha munu nkoñ ’isi. I mut pék nunu le Kiñe Salômô a kal le: “Me bi tehe minkol ngii hosi, ndi dikoo di mbok di kilak ni makôô kiki minkol hana ’isi.” (Ñañal 10:7) Ngim mangéda, i bôt ba gwé makeñge ma bôlô bé bon ba nkôs lipém. Ndi i bet ba gwé bé to bañga yi, bon ba nkôs bibégés. Ndi to hala yaa, Salômô a kal le i yé loñge i hônba mandutu ma niñ iloole di héléé i njelel. (Ñañal 6:9) Ibale di yé suhulnyuu, i ga bane bés jam li ntomb i niñ to ngéda mam ma mbôña bé kiki di ngwés.

11. Kii di nlama boñ ngéda ba nti bés maéba?

¹¹ Hiki kel, di gwé ngandak manjel di nla gwélél inyu unda le di yé suhulnyuu. Di tehe le ndék manjel mu. Ngéda ba nti bés maéba. Di hôya bañ le ngéda mut a nkodol bés, wee bebek di mboñ hihôha hikeñi ibabé i yi. Ha nya ngéda i, di yé le di tjél nok maéba mé. I nla pam le di yahal i mut a nti bés maéba, tole litinak jé li maéba. Ndi ibale di yé suhulnyuu, di ga sôk héñha litehge jés li mam.

12. Inoñnaga ni kaat Bingéngén 27:5, 6, inyuki di nlama kônôl mut a nti bés maéba maséé? Ti hihéga.

¹² Mut suhulnyuu a nkon maséé ni maéba ba nti nye. Di yoñ hihéga: Hégda le u yé likoda, u mal kwel ni lôk kéé, ndi wada wap a kena we ipañ, a kal we le bijek bi yé we masoñ. Ibabé nkaa hala a ga tééñga we. Ndi baa w’a ba bé maséé hala kii a nyis we i jam li? Maliga ma yé le, u bak le u gwés le mut numpe a kal we hala bisu bi ngéda! Nlélém ni bés, suhulnyuu y’a tinde bés i emble mankéé nu a mbana makénd i ti bés maéba. Di ntehe mut nu kii liwanda jés, ndi he ñoo wés bé.​—Añ Bingéngén 27:5, 6; Galatia 4:16.

13. Lelaa di nla unda le di yé suhulnyuu ngéda ba nti mankéé numpe ngim nson?

¹³ Ngéda ba nti mankéé numpe ngim nson. Mañ wada le Jason a nkal le: “Ngéda me ntehe bôt bape ba nkôs minson mi tôbôtôbô likoda, me yé me badba ngim mangéda inyuki me bé nyen ba bak le ba ti nwo. Baa u ma  nôgda hala? I ta bé béba i ‘yéñ bana’ minson minkeñi ikété likoda. (1 Timôtéô 3:1) Ndi, di nlama yoñ yihe ni mahoñol més mu jam li. Ibale di nyoñ bé matat, ngôk u nla yoña bés. Kiki hihéga, mankéé nu munlôm a nla kahal hoñol le nyetama nyen a nyi sal ngim nson likoda. Tole mankéé nu muda a nla kahal hoñol le, ‘nlô wem a nyi jam iloo sém-tel-ka!’ Ndi ibale di yé suhulnyuu, di ga keñgle mahoñol ma ngôk ma.

14. Kii di nla nigil mu i ndémbél i Môsi ngéda bôt bape ba nkôs nson?

¹⁴ Di nla ôt biniigana mu jam Môsi a boñ ngeñ bape ba kôs nson u tôbôtôbô. A bé lôôha gwés nson wé u ñéga litén li Israel. Ndi ngeñ Yéhôva a bi ti bape pôla i sal ni nye, lelaa Môsi a bi boñ? A bi kil bé bo njoñ. (Ñanga bôt 11:24-29) Kiki a bé mut suhulnyuu, a bi kon maséé i kéés litén li Djob ni i bôt ba. (Manyodi 18:13-24) Hala a bé lama boñ le Lôk Israel i bana ngandak bakéés. Hala a ñunda le lipém bé jon Môsi a bé yéñ, ndi loñge i bôt bape. Kinje ndémbél ilam inyu yés! Di nlama yi le, ibale di nsômbôl le Yéhôva a gwélél bés i ntôñ wé, suhulnyuu i yé nseñ ngandak iloo ngap yés. Tolakii “Yéhôva a kéhi ngii, a mbéñge ndigi ba ba yé basôhga [suhulnyuu].”​—Tjémbi 138:6.

15. Lelaa mam ma bi héñha inyu ngandak lôk kéé?

¹⁵ Ngéda ba nhéñha bés nson. Munu nwii mini, ngandak lôk kéé i i bi hôlôs makeñge i nson u Yéhôva i mbus ngandak nwii, i bi kôs minson mi mondo. Kiki hihéga, i nwii 2014, lôk kéé i i bé yuuga bagwélél ba makiiña i bi kôs nson umpe. Nlélém nwii, ba bi kit le bagwélél ba makiiña ba ba  mpamna 70 ma nwii ba nlama téé nson wap. Ni ki le i lôk kéé i i gwé 80 ma nwii i nlama ha bé ba bakot juu li mimañ. Mu nwii mi ntagbe, ngandak basal i Bétel i bi témb i nson u nsañal. Bape ba bi téé nson wap u tôbôtôbô inyule ba bé kon, tole inyu tééda lihaa jap ni mam mape.

16. Lelaa lôk kéé i bôlôm ni i bôda i bi unda suhulnyuu ngéda ba bi héñha bo minson?

¹⁶ Mahéñha ma ma bé bé bun inyu i lôk kéé i bôda ni i bôlôm i. Ba bi nok ndutu ngandak inyule ba bé lôôha gwés minlômbi nwap mi minson. Inyu bahogi ikété yap, a bé wengoñle ba nkôs “maéa” kayéle njôghe i bé sôs ndigi mbeñel mbeñel letee ba meya mahéñha ma. Inyuki? Inyule ba bé gwés Yéhôva. Ba bé yi le ba bi nôgla bé ni Djob le b’a gwélél ndik nye ibale a nti bo ngim nson u tôbôtôbô, tole ngim tel i ntôñ. (Kôlôsé 3:23) Ba yé maséé i ke ni bisu i gwélél Yéhôva ni suhulnyuu to kii leñek. Ba ‘nyugyene nye nduña yap yosôna,’ ba yik le a ntôñ bo.​—1 Pétrô 5:6, 7.

17. Inyuki di yé maséé le Bañga i Djob i nti bés makénd i hôlôs suhulnyuu?

¹⁷ Baa di ta bé maséé le Bañga i Djob i nti bés makénd i hôlôs suhulnyuu? Ngéda di mboñ biliya i hôlôs i lem ilam ini, bôt ba yé maséé i ba ni bés. I yéne ki bés jam li ntomb i hônba mandutu. Jam li nlôôha nseñ li yé le, di nkôôge Tata wés nungigii bebee. Kinje maséé i yi le tolakii “Yéhôva a nyôgi, a bak ki mbédhak i ngingii,” a ngwés bagwélél bé ba ba yé suhulnyuu, a diihege ki bo!​—Yésaya 57:15.