1-2. (a) Mam ma bé lelaa i Yudéa i ngéda ñôma Paul a tilna bikristen bi Lôk Héber kaat? (b) Inyuki i kaat i i bi lo i loñge ngéda?

 BIKRISTEN bi bi bé bon ba Lôk Héber, ba ba bé niñ i Yérusalem ni i Yudéa, ba bi tégbaha mangéda mabe ngandak i mbus nyemb Yésu. Ndék ngéda i mbus le likoda li bikristen li bi gwéé, bikristen bi bi boma ndééñga ikeñi. (Minson mi baôma 8:1) Jam kiki bo 20 ma nwii i mbus nyemb Yésu, banigil bé ba bi nok ndutu ngandak inyule njal ni liyep bi bé nnayak. (Minson mi baôma 11:​27-30) Ndi bebee le i nwii 61 N.Y., bikristen bi bi kôhna ndék hogbe. Mu i ngéda i nyen ñôma Paul a bi tilna bo kaat. I kaat i i bi lo i loñge ngéda.

² I kaat i, i bi lo i loñge ngéda inyule i nsañ bikristen bi bé nôgda ha i ngéda i, u bé nom bé. Paul a bi ti bikristen bi maéba ma ma bé lama hôla bo i hônba ndééñga ba bé bebee i boma. Tjiba i Yérusalem Yésu a bi pôdôl i bé bebee. (Lukas 21:20) Maliga ma yé le to Paul, to bini bikristen bi bé i Yudéa bi bé yi bé imbe ngéda i tjiba i i bé lama lo. Ndi bikristen bi, bi bé lama gwélél i ngéda i bé i ngii yii inyu hôlôs bilem kiki bo hémle ni hônba.​—Lôk Héber 10:25; 12:​1, 2.

3. Inyuki kaat i Lôk Héber i nlôôha ba nseñ inyu bikristen i len ini?

³ Yak bés i len ini, di yé bebee i boma njiiha ikeñi  i i nloo i bikristen bi Lôk Héber bi bi boma. (Matéô 24:21; Masoola 16:​14, 16) Jon i yé nseñ le di wan maéba malam Yéhôva a bi ti bikristen bi, ma ma nla hôla yak bés.

‘DI YILA MINHÔÔLAK MI BÔT’

4. Mambe mandutu bikristen bi bi bé bon ba Lôk Yuda bi bi boma? (Béñge yak titii.)

⁴ Bikristen bi bi bé bon ba Lôk Yuda bi bé boma ndutu ikeñi. I ngéda kôba bon ba bé litén Yéhôva a bi pohol. Yérusalem a bé liyééne li bikiñe Yéhôva a bi pohol, témpel i bak homa bôt bobasôna ba bé lo inyu bégés Nyambe. Bobasôna ba bé noñ mbén Môsi, ni maéba baéga base yap ba bé ti bo. I mbén i yon i bé unda bo kii ba nlama je, lelaa ba nlama tehe bôt ba matén mape, i kalak ki bo le ba nlama kweeba. Ndi, i mbus nyemb Yésu, Yéhôva a bé neebe ha bé bisesema bon ba Lôk Yuda ba bé ti. Hala a bééne bé bikristen bi jam li ntomb inyule bi bi meya noñ mbén Môsi. (Lôk Héber 10:​1, 4, 10) Yak minhôôlak mi bikristen kiki bo ñôma Paul mi bééna ndutu i meya mahéñha ma. (Minson mi baôma 10:​9-14; Galatia 2:​11-14) Kiki bikristen bi bé boñ biliya i noñ maéba ma Yésu, baéga base i Lôk Yuda ba bé tééñga bo.

5. Bikristen bi bé lama yoñ yihe ni kii?

⁵ Mandutu ma bikristen ha i ngéda i ma bé lôl bipes biba. Ini pes baéga base i Lôk Yuda ba bé kolba bo, ba kalak le ba yé batjañgbene mbén Môsi, ii pes ipe ngim bikristen i bé kal le ba nlama ke ni bisu i noñ ngim mam mu mbén Môsi, bebek inyu keñgle ndééñga. (Galatia 6:12) Kii i bi lama hôla bikristen bini i téñbe ni Yéhôva?

6. Paul a bi ti lôk kéé yé makénd i boñ kii? (Lôk Héber 5:14–6:1)

⁶ Mu i kaat yé, Paul a bi ti lôk kéé  maéba le ba tibil tém bañga i Nyambe. (Añ Lôk Héber 5:14–6:1.) Paul a bi gwélél Bitilna bi Lôk Héber inyu unda bo bôô ni ngélé yañen bibégés Yésu a bi yigle bo bi bé loo bi ba bé ti isi mbén Môsi. a Paul a bé yi le ibale bikristen bi, bi nsal ni ngui inyu kéñbaha yi yap i maliga, hala a ga hôla bo i yimbe bikwéha bi biniigana ni i tjôô gwo.

7. Mambe mandutu di mboma i len ini?

⁷ Kiki bikristen bi Lôk Héber, yak bés di mboma biniigana ni bipék bi bi nkolba matiñ ma téé sép ma Yéhôva. Ngim bôt i i nkolba bés i nkal le di yé ndéñ ndéñ, di bak ki bibéba bi bôt inyule inyu yap biniigana gwés inyu malal bi téé bé. I ngéda di nhégha litehge li mam li Nyambe li li yé peles ni li nkoñ ’isi unu, di ntehe le i nsôsôgô u yé ha u nwaa bé keñep, keñep ni keñep kiki ngéda i ntagbe. (Bingéngén 17:15) Jon i nlôôha ba nseñ le di pala yimbe mahoñol mabe ma bakolba bés, di tjél ki mo, inyu boñ le di nimis bañ makénd ni le di waa bañ gwélél Yéhôva.​—Lôk Héber 13:9.

8. Lelaa di nla ke ni bisu i hol i pes i mbuu?

⁸ Di nlama noñ maéba Paul a bi ti bikristen bi Lôk Héber le, di boñ biliya i yila minhôôlak mi bôt. Hala a nkobla le di nlama bana njôôñ yigil i Bibel inyu pam i bana mahoñol ma Yéhôva. Di nlama ke ni bisu i boñ hala yak i mbus le di nti bésbomede nkikip di sôblana ki. Bésbobasôna di nlama ke ni bisu i añ Bibel ni i nigil yo, to ibale nano a yé ngandak nwii le di yé i maliga. (Tjémbi 1:2) Ibale di nke ni bisu i nigil Bañga i Djob, hala a ga hôla bés i bana lem ilam ipe Paul a bi pôdôl mu i kaat i Lôk Héber: Hémle.​—Lôk Héber 11:​1, 6.

‘DI BANA HÉMLE INYU SÔÑ BINIÑ GWÉS’

9. Inyuki i bé béda bikristen bi Lôk Héber hémle i ngui?

⁹ Bikristen bi Lôk Héber bi bééna ngôñ i bana hémle ikeñi inyu pei i njiiha i bé lama kwél tison i Yudéa. (Lôk Héber 10:​37-39) Yésu a bi kal banigil bé le i ngéda ba ga tehe mintôñ mi gwét mi nkéña Yérusalem, ba kee ngwéé i ngii dikôa. Maéba ma ma bé béñge bikristen gwobisôna bi bi bé i tison i Yérusalem ni i mapañ mé. (Lukas 21:​20-24) Ha i ngéda i, i bôt ba bé i minkoñ mimpe ba bééna lem i ke i solop i Yérusalem i ngéda ba bé tehe mintôñ mi gwét mi nlo, inyule tison i bé nkéñgaga ni lipénd. I ke i ngii dikôa i bé le i nene jôñ jam, jon hala a bé bat toi bo hémle i ngui.

10. Hémle i ngui i bé lama tinde bikristen i boñ kii? (Lôk Héber 13:17)

¹⁰ Bikristen bi Lôk Héber bi bé lama bôdôl i bet Yésu a bi téé inyu éga likoda ñem. I bet ba bé éga likoda ba bé lama ti bikristen maéba inyu yi imbe ngéda ni lelaa ba nlama ke ngwéé. (Añ Lôk Héber 13:17.) I buk i Grikia ba ngwélél i kaat i Lôk Héber 13:​17, le “nôglana” i nkobla le mut a yé nkwoog nkaa le a nlama noñ maéba ba nti nye inyule a mbôdôl i nwet a nti nye mo ñem.  A nôgôl bé nye ndik inyule a nyi le i mut nu nyen ba ntéé inyu ti nye maéba, ndi inyule a mbôdôl nye ñem. Jon bikristen bi bi bé bon ba Lôk Héber bi bé lama nigil i bôdôl i bet ba bé éga bo ñem ilole njiiha i nlo. Ibale ba nigil i bôdôl i bet ba bé éga bo ñem i ngéda mam ma bé nwee hala a bé lama ba bo jam li ntomb i nôgôl bo i ngéda ndutu i nkwo.

11. Inyuki bikristen bi nlama bana hémle i ngui i len ini?

¹¹ I len ini di gwé ngôñ i bana hémle i ngui kiki bikristen bi hiai hi bisu Paul a bi tilna. Di niñil i ngéda ngandak bôt i nyan mabéhna ma Bibel le, ndék ngéda wee i nkoñ ’isi unu u ntjiba. Ba nol yak bés i ngéda di ñañle bo hala. (2 Pétrô 3:​3, 4) U héya hala, to hala kiki Bibel i nyelel ngim mam i i ga bôña i njiiha ikeñi, ngandak mam ipe i yé le di nyi bé. I mbéda bés hémle i ngui inyu neebe le lisuk li nkoñ ’isi li ga lo i loñge ngéda ni le Yéhôva a ga tat bés.​—Habakuk 2:3.

12. Kii i ga hôla bés i pei i njiiha ikeñi?

¹² Di nlama ba nkwoog nkaa le Yéhôva a ngwélél “nkol u maliga ni u pék” inyu éga bés i len ini. (Matéô 24:45) I ngéda njiiha ikeñi i ga bôdôl, bebek di ga bana biniigana bi bi ga hôla bés i pei, ndik kiki bikristen bi Lôk Héber bi bi kôhna biniigana i ngéda mintôñ mi gwét mi Lôk Rôma mi bi lo. I nlôôha ba nseñ le nano nyen di bôdôl i bet ba ñéga ntôñ u Yéhôva ñem iloo i ngéda bisu. Ibale hala a nlédél bés i len ini, di hoñol bañ le i njiiha ikeñi nyen di ga nôgôl bo.

13. Inyuki maéba ma yé i kaat Lôk Héber 13:5 ma bé ma kôli?

¹³ Mu kiki bikristen bi Lôk Héber bi bé bem le ba kal bo i ngéda ba nlama ke ngwéé, bi bé lama ke ni bisu i bana ‘niñ i bôt ba ba ngwés bé moni.’ (Añ Lôk Héber 13:5.) Bahogi ikété yap ba bi tégbaha mangéda mabe ngandak i ngéda njal ni liyep bi bé nnayak. (Lôk Héber 10:​32-34) To hala kiki ba bi neebe nok ndutu inyu ñañ nlam, bahogi ba bé le ba bôdôl hoñol le inyu pei ba nlama yila mingwañ. Ndi moni nwap mi bé bé le mi hôla bo i pei i tjiba i i bé lo. (Yakôbô 5:3) Maselna ni hala, i bé le i bane i bet ba bééna ngandak nkus nledek jam i tjôô mandap map ni masañgô map inyu ke ngwéé.

14. Ibale di gwé hémle i ngui, lelaa di tehe nyiña nkus?

¹⁴ Ibale di nhémle toi le tjiba i nkoñ ’isi unu i yé bebee, hala a ga hôla bés i keñgle njômbi nkus. Bôt ba ga “lep silba yap i minloñ” inyule ba ga nôgda le “to silba yap, to gôl yap bi ga la bé tohol bo i hilo hi hiun hikeñi hi Yéhôva.” (Ézékiel 7:19) Jon iloole di tégbaha ngéda yés yosôna i yéñ ngandak moni, di nlama yéñ bôlô i i nhôla bés i bana koga i kel ni i tééda lihaa jés, i tinak ki bés pôla i gwélél Yéhôva. Hala a nkobla le di nlama yoñ makidik i keñgle mapil ma yañga ni i bok ngandak nkus i i ga bat bés ngandak ngéda inyu tééda. Di nlama yak jo sañ le di ha bañ ñem wés mu nkus di gwé. (Matéô 6:​19, 24) Kiki lisuk li nkoñ ’isi unu li yé bebee, hémle yés i ga wéna. I ga béda le di unda too Yéhôva nyen di mbôdôl ñem tole nkus.

 ‘NI NLAMA BANA HÔNBA’

15. Inyuki bikristen bi bi bé bon ba Lôk Héber bi bééna toi ngôñ ni hônba?

¹⁵ Bikristen bi Lôk Héber bi bi bé yén i Yudéa bi bé lama bana hônba inyule i bé i yii ndék ngéda le mam ma bep. (Lôk Héber 10:36) To hala kiki bahogi ikété yap ba bi boma ndééñga ikeñi, ngandak ipe i bi yila bikristen mu ndék ngéda nsañ i. Paul a bi kal le to hala kiki ba bé ba ma hônba ngandak mandutu inyu hémle yap, ba bé ngi pam i likala li Yésu, hala wee letee ni i nyemb. (Lôk Héber 12:4) Ndi kiki ngandak bôt i bé yila bikristen, hiun hi bé bet bon ba Lôk Yuda, bet ni bet, ba kahal yak jôs bo. Ndék nwii i bisu bi ngéda, limut li bôt li bi yéñ nol Paul i ngéda a bé téé likalô i Yérusalem. Iloo 40 ma bon ba Lôk Yuda ‘ma bi kum yaga soñ le i ba bo ntiihege ibale ba nje tole ba nyo yom yo ki yo bo ngi nol Paul.’ (Minson mi baôma 22:22; 23:​12-14) To hala kiki ngandak bôt i bé oo bikristen hala, i bé bo nseñ le ba kee ni bisu i kodba inyu bégés Nyambe ntôñ, i añal ñañ nlam, ni i tééda hémle i ngui.

16. Lelaa kaat i Lôk Héber i nhôla bés i bana liteghe lilam li mandutu di yé le di boma? (Lôk Héber 12:7)

¹⁶ Kii i bé le i hôla bikristen bi Lôk Héber i hônba ngolba? Paul a bé sômbôl hôla bo i bana litehge lilam li mandutu ba bé boma. A bi toñol le Nyambe a nwas le bikristen bi kôhna mandutu inyu kodol bo ni inyu ôô bo. (Añ Lôk Héber 12:7.) Hala a bé le a hôla bo i hôlôs bilem bi bi nlémél Yéhôva. Ibale bikristen bi Lôk Héber bi bok mahoñol map i nseñ manoodana ma bé le ma lona bo, hala a bé le a bane bo jam li ntomb i hônba mo.​—Lôk Héber 12:11.

17. Kii Paul a bi nigil mu i ndééñga a bi boma?

 ¹⁷ Paul a bi ti bikristen bi Lôk Héber makénd le bi waa bañ nihbe mandutu. A bé a kôli ti bo maéba ma inyule nyemede a bi tééñga bikristen, a tehe lelaa ba nkép bo mbai. I ngéda a bi yila kristen, nyemede a bi boma ngolba mintén ndi mintén, a hônba ki yo. (2 Korintô 11:​23-25) Jon i ngéda a bé kal bo le ba hônba ndééñga, a bé yi toi i yom a mpot. A bi hôñlaha bikristen bi le, i ngéda ba mboma mandutu, ba nlama bé bôdôl bomede ñem, ndi Yéhôva nyen ba nlama bôdôl ñem. Paul a bé le a kal ni makénd le: “Yéhôva a yé nhôla wem; m’a kon bé me woñi.”​—Lôk Héber 13:6.

18. Lelaa i yi i yom i mbem bés dilo di nlo, i nla hôla bés i hônba ndééñga?

¹⁸ Bilôk bikéé bihogi bi mboma ndééñga i len ini. Njel yada di nla gwélél inyu nit bo i yé le, di soohe Yéhôva le a hôla bo i hônba mandutu map tole di ti bo i yom i mbéda bo. (Lôk Héber 10:33) Bibel i nkal le: “I bôt bobasôna ba ngwés niñ ikété adna ni Kristô Yésu, ba téñbege i gwélél Nyambe, yak bo b’a kôhna ndééñga.” (2 Timôtéô 3:12) Inyu hala nyen bésbobasôna di nlama ba nkôôbaga i boma ndééñga. Jon, di kee ni bisu i bôdôl Yéhôva ñem ni ñem wés wonsôna, di bak nkwoog nkaa le a ga hôla bés i hônba to imbe ndutu di mboma. I loñge ngéda a ga hôgbaha bagwélél bé bobasôna.​—2 Tésalônika 1:​7, 8.

19. Mambe maéba ma nla hôla bés i kôôba inyu njiiha ikeñi? (Béñge yak titii.)

¹⁹ Ibabé pééna, kaat Paul a bi tilna bon ba Lôk Héber i bi hôla bikristen bi hiai hi bisu i kôôba inyu njiiha i i bé bem bo. Paul a bi ti bo makénd i kéñbaha yi yap i Bitilna. Hala a bé lama hôla bo i yimbe biniigana bi bi bé le bi tômbôs hémle yap. A bi ti ki bo makénd i boñ biliya i lédés hémle yap ipañ Yéhôva, i pala noñ maéba ma Yésu ni ma i bet a ntéé inyu éga likoda. A bi hôla bikristen i tehe mandutu map kiki ngim njel Yéhôva a ngwélél inyu kodol bo tole inyu ôô bo. Yak bés di nla noñ maéba ma i len ini. Hala a ga hôla bés i hônba mandutu letee ni lisuk.​—Lôk Héber 3:14.