ÑANE bisônda nu KGB a bi lond le: “U yé béba pua *. U ntjôô nwaa woñ nu a yé jém, ni nkéñéé man muda. Njee a’ jés bo, ni bôñgôl bo? Tjôô base yoñ, u huu mbai yoñ!” Me timbhe le: “To jam, me ntjôô bé lihaa jem. Bé bon ni ngwel me! Inyuki ni?” Ñane bisônda a timbhe le: “I ba mbôgi Yéhôva i nlôôha béba iloo yom ibe yo ki yo ipe.”

Nkwel u, u bi tagbe i nwii 1959, i ndap mok i tison i Irkutsk, i loñ Ruslan. Nwaha le me ntoñle bé inyuki nwaa wem Maria, ni me, di bé nkôôbaga i “son njonok inyu mam ma téé sép,” ni lelaa ndéñbe yés ipañ Djob i bi lona bés bisai.​—1 Pétrô 3:13, 14.

Me bi gwééne i loñ Ukren i nwii 1933, i man mbai nu Zolotniki. I nwii 1937, manyañ mama yem bo nlô wé, ba ba bé Mbôgi Yéhôva, ba bi lôl i Pulasi inyu yuuga bés, ba yigle bés bikaat ni hop Pulasi le Gouvernement ni Délivrance, bi Watch Tower Society i bi pémés. Ngéda pua yem a bi añ bikaat bi, bi bi tôdôl hémle yé inyu Djob. Ngoo ngandak le, i nwii 1939, a bi kon ngandak, ndi ilole a bé wo, a kal mama yem le: “Maliga mana. Niiga mo boñge.”

I sôñ Matôp 1951, baane ba bi bôdôl kena libim li Mbôgi Yéhôva minkôm i Sibéria, i pes hiôñk i URSS (Ruslan). Ba bi kat me, mankéé nu sôk le Grigory, ni mama i pes hiôñk i Ukren, le di yén ha bañ nyoo. Mbus liké li 6 000 kilôméta ni mashin, di bi bol i tison i Tulun i Sibéria. Mbus sonde iba, mankéé nu mañ le Bogdan, a bi bol i ñamb u u bé bebee ni tison i Angarsk. Ba bi kogse nye i sal nson ngéba 25 nwii.

Mama, Grigory, ni me, di bi tééne bôt ba nlôl biloñ bipe likalô, ba ba bé libôga li Tulun, ndi di bé lama ba makeñge. Kiki hihéga, di bé bat le: “Baa mut a nuñul nyaga hana?” Ngéda di bé di koba mut a nuñul toi nyaga, di bé di añle nye lelaa nyaga i bi héga i nya i hélha. Ilole nkwel u nke haa, di bé di pôdôs nye inyu Nhek. Ha ngéda i nyen, lipep li manwin li bi pôdôl inyu Mbôgi Yéhôva le, ba mbat nyaga, ndi ki mintômba won ba nyéñ! Di bi léba toi bôt ba bé kiki mintômba! Di bé maséé ngandak i nigil Bitilna ni bôt ba suhulnyu ba, ni ba ba bé yi leege bakén mu libôga li. I len ini, likoda li Tulun li gwéé iloo 100 batéé likalô.

Nwaa wem Maria a bi nigil maliga i Ukren, ngéda Gwét bi ntôla II. Ngeñ a bééna 18 nwii, ñane sônda KGB, a bi nai nye ni ntjaga, a noode yak le lalna nye ni ngui, ndi a bi tjél tjagda. I mahuu mé ndap kel yada, a adaa nye a niñi ngii nañi yé. Maria a ke ngwéé mabal. Ikété hiun, ñane sônda a han nye le a’ ke i mok inyu libak jé li Mbôgi Yéhôva. Hala nyen i bôña ki i nwii 1952, ba bi kogse Maria i lôôs jôm li nwii i ndap mok. A bi nôgda nlélém kiki Yôsep, nu ba bi om i mok inyu ndéñbe yé ni Djob. (Bibôdle 39:12, 20) Mut nu a bi begee Maria matôa ibôdôl ndap bikééhene letee ni ndap mok, a kal nye le: “U kon bañ woñi. Ngandak bôt i yé ke i mok, ndi ba ntééda ét yap nyuu.” Bibuk bi, bi bi lédés nye ngandak.

Ibôdôl nwii 1952 letee 1956, ba bi om Maria i ñamb u nson ngéba bebee ni tison i Gorkiy (i ba nsébél len ini le Nizhniy Novgorod) i Ruslan. Ba bi ti nye oda le a kit bie, to i si lihep likeñi. A bi kon ngandak, ndi i nwii 1956, ba bi nwas nye, a ke i Tulun.

Ngéda mankéé wada i Tison i Tulun a kal me le sita yada i bé lo, me bi ke bem yo ni baskô i litelbene li matôa, ni i hôla yo i begee mambegee. Ngéda me bi boma Maria, me gwés nye kunda yada. Hala a bi yoñ me ngéda inyu yoña nye, ndi mam ma bi sôk tagbe loñge. Di bi biiba i nwii 1957. Mbus nwii wada, ngond yés Irina i gwéé. Ndi maséé més ma bi nom bé. I nwii 1959, ba bi gwel me me ntila bikaat bi ntôñ. Me bi tégbaha pes nwii metama i ndap mok. Inyu bana nsañ ikété mahoñol, me bé soohe hiki ngéda, me tôbôk tjémbi di Ane, me hégdaga lelaa me bé le me téé likalô ibale ba mpémés me i mok.

Mu kii me bé i mok, ngéda ba bé kéés me, sônda i i bé bat me mambadga i lond le: “Ndék ngéda ki di ga kok bé kiki batôlô!” Me timbhe nye le: “Yésu a kal le, ñañ nlam u Ane U GA añlana ni biloñ gwobisôna, ni le mut to wada a nla bé téé wo.” Ha nyen sônda i i bé kéés me, i bi héñha dipa tjé, a kahal yéñ le a nyéksa me i tjôô hémle yem, kiki me kalak i majubul ma ñañ unu. Ngéda ba bi tehe le minhanak nwap ni kii ba bé lôphe me, bi bi nhéñha bé makidik mem, ba kogse me i tégbaha nwii minsaambok i ñamb u nson ngéba bebee ni Tison i Saransk. Ngéda me bé ke i ñamb, me nok le ngond yés i nyônôs iba, le Olga a ngwéé. Tolakii nwaa wem ni bingond gwem bi bé haa ni me, me bi kôs hogbe i yi le Maria ni me, di bé di ngi téédaga ndéñbe yés ipañ Yéhôva.

Ngélé yada hiki nwii, Maria a bé a lo yuuga me, tolakii liké li bé yoñ 12 dilo ni mashin. Hiki nwii, a bé lona me bitamb bi bôlô bi mondo. A bé a sôô ba Nkum Ntat ba mondo mukété. Nwii wada u bi pam le mayuuga ma Maria ma bé tôbôtôbô, inyule a bi lona me bingond gwem gwobiba. Ni hégda lelaa me bé maséé i tehe bo, ni tégbaha ngéda ni bo!

I nwii 1966, ba bi pémés me ñamb u nson ngéba, di ke bés bo ba-na i yén i tison i Armavir,  bebee ni Tuye a nhénd. Nyoo nyen, bon bés bôlôm Yaroslav ni Pavel ba bi gwééne.

Di bi nom bé ilole bisônda bi KGB bi bi bôdôl tagbe i ndap yés, inyu yéñ bikaat bi ntôñ. Ba bé yéñ gwo homa nyensôna, yak lijél li nyaga. Lisañ jada li ba bi lôô ha, bisônda bi bé nok lék ngandak, bi yook mbiibe, mbot yap i bak nyonok ni libu biték. Jon Maria a bi kônôl bo ngoo, mu kii ba bé noñ ndigi oda i bi tina bo. A bi ti bo ndék binene ni biséhél inyu héya libu li biték i mambot map, nlôñga malép, ni biwédé. Mbus, ngéda ñane ntôñ bisônda a bi lo, bisônda bi kal nye loñge di bi bôñôl bo. Ngéda ba bé nyodi, ñane wap a nwemla, a pôgôs woo inyu yéga bés. Di bé maséé i tehe loñge di nla kôs ngéda di nke ni bisu i noode “yémbél béba lôñni loñge.”​—Rôma 12:21.

Tolakii ba bé hiôm mambai més, di bi ke ni bisu i añal ñañ nlam i Armavir. Di bé lédés ki man juu li batéé likalô bebee ni tison i Kurganinsk. Me nkon maséé ngandak i yi le i len ini, makoda ma yé masamal i Armavir ni ma-na i Kurganinsk.

Mu nwii mi nwominsôna, ngim mangéda i bé i pam le di tomb i pes mbuu. Ndi di nti Yéhôva mayéga le a gwélél lôk kéé i i bééna hémle ngui inyu kodol ni lédés bés i pes mbuu. (Tjémbi 130:3) Hala a bé yak manoodana ma ngui inyu yés i sal lôñ ni ngim bôt i KGB i i bi jôp makoda més kiki bôt ba nliba, ibabé bés i yi. Ba bé makénd ngandak, ba yoñok ki ngaba nson likalô. Bahogi ba bi kôs yak ngim minson minkeñi ikété ntôñ. Kii ngéda i bé tagbe, di bi yi toi bonjee ba bé.

I nwii 1978, ngéda Maria a bééna 45 nwii, a témb a yoñ jém. Kiki a bééna kon ñem u u mal bé, bidokta bi bi kon woñi le a nla wo, ba noode nyégsa nye i sôh jém. Maria a bi tjél. Jon, bidokta bihogi bi bi noñ nye homa nyensôna, inyu ôm nye ndondok i pémés jém. Inyu sôñ man, Maria a bi ke dokta li ngwéé.

KGB i bi ti bés oda i nyodi i tison. Di ke i man mbai bebee ni tison i Tallinn i Istônia, i i bé pes i Ruslan ha ngéda i. I Tallinn, maselna ni jam dokta a bi kal, Maria a bi gwal Vitaly, man munlôm nu a bé mbôô.

Mbus, di bi nyodi i Istônia inyu ke libôga li Nezlobnaya, i nwelmbok u Ruslan. Di bé téé likalô ni matat i bon ba mambai ba yé ipañ bitison, i het bôt ba bé lôl bipes bi loñ gwobisôna. Ba bé lo inyu matibla, ndi bape ba bi huuna botñem i niñ boga!

Di bi noode niiga bon bés ba bôlôm ni ba bôda, gwéha i Yéhôva ni ngôñ i gwélél nye. Di bé naña lôk kéé i i bé ndémbél ilam inyu bon bés i mbai yés, yak mankéé Grigory nu a bi sal kiki ngwélél makiiña ibôdôl nwii 1970 ikepam nwii 1995. Lihaa jés jolisôna li bi kon maséé ni mayuuga mé, inyule a bé mut a yé maséé hiki ngéda, ni mut binôlha. Ngéda di bé di bana bakén, di bé di bot mintuk mi Bibel, kayéle bon bés ba bi nañ ni gwéha i miñañ mi Bibel.

 I nwii 1987, lok yés Yaroslav a bi ke i tison i Riga, i Latvia, i het a bé le a bana kunde ikeñi i añal ñañ nlam. Ndi ngéda a tjél ke sônda, ba bi kogse nye i boñ nwii wada ni pes i mok, a bi hiôm mandap ma mok bôô. Mam me bi añle nye inyu ngéda me bi tégbaha i mok, ma bi hôla nye i hônba. Mbus ngéda, a bi yoñ bôlô nsañal. I nwii 1990, lok yés Pavel, nu a bééna 19 nwii, a bé sômbôl ke i Sakhalin kiki nsañal, ôn yada i ñombok u Yapan. Bibôdle, di bi neebe bé. Inyule ndik 20 ma batéé likalô mon ma bé nyoo i ôn yosôna, ni le di bé haa ni i ôn i letee ni 9 000 kilôméta. Ndi sôk bi sôk, di bi neebe, hala a bé ki makidik malam. Bôt ba bi neebe nwin Ane loñge ngandak. Mbus ndék nwii ndigi, makoda ma bé juem. Pavel a bi sal nyoo i Sakhalin letee ni nwii 1995. Ibôdôl ha, ndik man wés munlôm nu sôk, le Vitaly, nyen a bi yégle ni bés. Ibôdôl nye isii mañge, a bé gwés añ Bibel. Ngéda a bi bana 14 nwii, a bi yoñ nson nsañal, yak me, me bi sal ni nye nwii ima. Hala a bé mangéda malam kiyaga. Ngéda a bi bana 19 nwii, Vitaly a ke sal kiki nsañal nu tôbôtôbô.

Behee i nwii 1952, ñane bisônda nu KGB nu di mbôk di sima, a kal Maria le: “Tjél hémle yoñ, ibale hala bé, u ntégbaha jôm li nwii hana i ndap mok. Ngéda u ga pam, u ga ba ñuñuk, u bak ki wetama.” Ndi mam ma bi tagbe nya ipe. Di bi nôgda gwéha i Djob jés li li tiñi i gwés bés, le Yéhôva, gwéha i bon bés, yak ni gwéha i ngandak bôt i di bi hôla i léba maliga. Maria ni me, di bi bana maséé i yuuga bahoma het bon bés ba bi sal. Di bi tehe i bet bon bés ba bi hôla i yi Yéhôva, ba nti mayéga.

I nwii 1991, ba bi ti Mbôgi Yéhôva kunde i bégés Djob jap. Makidik ma, ma bi kônde bés makénd i añal ñañ nlam. Likoda jés li bi somb yak litôa likeñi inyu boñ le di ke téé likalô i bitison ni mambai ma ma bé bebee ni libôga jés hiki mamélél ma sonde.

Me yé maséé le Yaroslav ni nwaa wé Alyona, Pavel ni nwaa wé Raya, ba nsal i Bétel. Nlélém ngéda Vitaly bo nwaa wé Svetlana, ba nsal kiki ngwélél makiiña. Ngond yés mañ, le Irina, ni lihaa jé, ba yé i Jaman. Nlô wé Vladimir, ni bon bap bôlôm baa ba yé mimañ. Ngond yés Olga i yé Istônia, a mbéna sébél me nsiñga. Ngoo le, nwaa wem nu gwéha Maria, a bi wo i nwii 2014. Me nyamnda ni ngôñ i tiimba tehe nye bitugne! Nano me yé i tison Belgorod, ni bilôk bikéé bi bi yé ni me hana, bi nit me ngandak.

Nwii me ntégbaha i gwélél yéhôva mi niiga me le, téñbe ni Yéhôva i ta bé bun, ndi nsañ u mahoñol, u Yéhôva a nti mbus ngéda, u yé lisôône li nkus li nloo mam momasôna. Bisai me ni Maria di bi kôs inyu ndéñbe yés, bi nloo kii yosôna me bé le me hégda. Ilole loñ URSS i nkwo i nwii 1991, batéé likalô ba bé loo 40 000. I len ini, ba nloo 400 000 ikété biloñ ba bé sébél ni hop pulasi le Union Soviétique! Nano me gwé 83 nwii, me ngi salak kiki mañ likoda. Nit Yéhôva a nit me ni Maria, i bi ti bés ngui i hônba. Ñ, Yéhôva a bi bom bés iloo héga.​—Tjémbi 13:5, 6.