“A PUA,” “A PAPA,” “A NYANDÔM.” Hala nyen ngandak boñge ba wanda ba Bétel ba mbéna sébél me. Kiki me gwé 89 nwii, hala a nlémél me. Me ntehe maséblana ma kiki bibom Yéhôva a nti me, inyu 72 nwii me ntégbaha kiki ngwelnson nu tôbôtôbô. Inoñnaga ni mam me bi boma mu nson wem, me nla lédés boñge ba wanda ba ni bikwo bi nkaa gwobisôna, ni bini bibuk le: “Ni ga kôs bibom inyu nson nan​—ibale ni ntomb bé.”​—2 Miñañ 15:7.

Bagwal bem ba bi ke Kanada, ba lôlak i Ukren. Ba bi yén i tison Rossburn, libôga li Manitoba. M’ma yem a bi gwal bon bôlôm juem, ni bon bôda juem, ibabé i gwal mahas​—Me bé man nu yônôs 14. Pua yem a bé gwés Bibel, a soñglege bés yo hiki kegla sonde, ndi a bé tehe base kiki ngim njel le baéga ba bé gwélél inyu sodol bôt moni, a kalak inyu jôha le: “Me mbadba le njee nye a bi saa Yésu inyu likalô jé, ni biniigana gwé?”

Bilôk bikéé juem​—hala wee bôlôm ba-na ni bôda ba-na​—bi bi neebe maliga. Mankéé nu muda le Rose a bi sal kiki nsañal letee ni nyemb yé. Ilole a nwo, a bé ti hiki mut makénd i añ Bañga i Djob ni bibuk bini le: “Me gwé ngôñ i tehe we i mbok yondo.” Mankéé nu mañ nu ba yônôs batan le Ted, a bé ndugi ñañal nu bee i hié. Hiki kegla sonde, a bé añal biniigana bi i nkuu mahop, a podok, a tiimbaga i maôô ma baemble, a kalak bo le baboñbéba ba ga lék mba ni mba ikété bee hié. Mbus ngéda, a bi yila ngwélél nu a bé a tiñi ni Yéhôva, a ban-ga ki makénd ngandak.

Kel yada i sôñ Hilônde, i nwii 1944, ngéda me bi huu i suklu, me tehe man kaat wada i ngii téblé yés ni hop Ngisi, i ban-ga ño nkwel le The Coming World Regeneration *. Me bi añ lipep li bisu, me añ li li bé noñ, hala ni hala. Me bi sôk mal añ yosôna, kunda yada mahoñol mem ma héñha​—Me bééna ngôñ i gwélél Yéhôva kiki Yésu.

Lelaa kaat i, i bi pam ha i ngii téblé? Mankéé nu mañ, nu yônôs jôm le Steve a kal le, i bôt ba  boba, “ba bé nuñul” bikaat ni bon ba bikaat ba bi lo i ndap. A kal le: “I kaat i yon me nsomb, kiki i nhee bé diye.” Bôt ba, ba bi tiimba lo i kel sonde i bé noñ ha. Ba bi kal bés le ba yé Mbôgi Yéhôva, jon ba bé gwélél Bibel inyu timbhe mambadga ma bôt ba bé bat bo. Di bé gwés hala, inyule bagwal bés ba bi hôla bés i diihe Bañga i Djob. Bôt ba boba ba bi kal ki bés le, ndék ngéda, Mbôgi Yéhôva i ga bana ki likoda li ndôn i tison Winnipeg, i het mankéé nu muda ba yônôs basaambok le Elsie, a bé yééne. Me bi kit le me nke likoda li.

Me bi luk baskô, yom kiki bo 320 kilôméta inyu ke i tison Winnipeg, ndi me bi telep mu njel i tison Kelwood, i het Mbôgi Yéhôva i yo iba i bi yuuga bés, i bé i yiine. Ndék ngéda me bi tégbaha nyoo, me bi lôôs likoda, me nigil ki ngandak mam inyu ntôñ. Me bi sôk nok ki le hiki munlôm, hiki muda, ni hiki mañge a nlama ke i añal ñañ lam i mandap ni mandap, kiki Yésu a bé boñ.

I tison Winnipeg, me bi boma mankéé nu mañ le Jack, nu a bi ke i likoda li ndôn, a lôlak i tison Ontariô. I kel bisu i likoda li ndôn, nti nkwel wada a kal le sôble y’a ba. Me ni Jack, di kit le di nkôs sôble i likoda li. Bés boba, di bé di ma yoñ makidik le di nyila basañal mbus sôble yés. Jack a bi yila nsañal kunda yada mbus likoda li ndôn li. Me bééna 16 nwii ni le me bé lama témb i suklu, ndi nwii u bé noñ ha, yak me me yila nsañal nu ngéda yosôna.

Me bi bôdôl sal kiki nsañal ni Stan Nicolson i tison Souris, i libôga li Manitoba. Me bi pala nok le, i yoñ nson u nsañal i bé bé jam li ntomb. Me bi bôdôl tehe moni nwés mi nsôs, sôs ni sôs, ndi di bi ke ni bisu i téé likalô. Kel yada, di bi huu ndap mbus di bi téé likalô kel yosôna, yak njal i bé i gwé bés, ndi di bééna bé to dola. Kinje hélha jam le ngéda di bi huu, di koba soso bot bijek bisu bi ndap yés! Letee ni len, di nyik bé njee a bi bii yo ha. I kôkôa i, di bi je kiki bikaisa. Kinje bisai di bi kôhna inyule di bi tomb bé! I pot maliga, i lisuk li sôñ li, me bi yoñ nyuu i nya i me bé ngi yoñ ntel me yé niñ.

Ndék sôñ mbus, ba bi om bés i tison i Gilbert Plains, i i yé 240 kilôméta ni tison Souris. Dilo ti, hiki likoda li bééna soso libam i hikôma li li bé unda nson likalô u likoda sôñ mbus sôñ. Ngéda ñañga nson u bé sôs i ngim sôñ, me bé ti nkwel inyu ti lôk kéé i bôlôm ni i bôda makénd. Mbus likoda, ñunuk sita wada u u bé nsañal, ni nu nlôm a bé bé i ntôñ, a kal me ni gwiiha mis le: “Me bi liya, ndi me nla ha bé sal ngandak kiki behee.” Ngéda a bi kal me hala, memede me bôô maéa, me bat ki nye nwéhél.

Nlélém jam won u bi pémél yak me. Bilôk bikéé bi bôlôm, bi bi yé boñge ba wanda bi mbéna boñ i nya mahôha i, mbus bi yé bi wo nyuu. Me bi pam i nok le, iloole u nwas le mahôha moñ ma tômbôs we, i yé nseñ le u ôt biniigana mu mahôha ma. Ngéda u ntéñbe i boñ minson mimpe, u ga kôs bisai.

Ngéda me bééna 21 nwii, me bi kôs nsima i ke i ndap suklu i yônôs 14 i Giléad, i i bi mal i sôñ Matjel 1950! Ba bi om yom kiki bo 25 i baudu ikété 103, i tison Qébek, i Kanada, het ba mpot pulasi, ni i het ba bé lôôha tééñga Mbôgi Yéhôva. Ba bi om me i tison Val-d’Or, het gôl i yé. Kel yada, ngandak lôk kéé i bi ke i téé likalô i libôga li Val-Senneville. Pada i man mbai, i bi han bés le i ga boñ bés béba ibale di nyodi bé nkoñ wé. Minhanak nwé mi bi kena bés minkaa, me nyen me bi soman pada i. Mbus ba bi fane nye. *

Ndañ u pada a lona, ni mindañ mimpe kiki mi, mi bé ngolba di bé boma i Qébek.” Base i Lôk Pada ba nsébél le Katôlika Rômana, i bi bémbe libôga li Qébek iloo 300 nwii. Baéga  base ni bôt ba m’bô ba ba bé nit bo, ba bé tééñga Mbôgi Yéhôva. Mangéda ma, ma bé ndutu ngandak, di bé ndik ndék Mbôgi Yéhôva; ndi di bi tomb bé. Bôt ba maliga ba ba bé yén i tison Qébek, ba bi nit bés. Me bi bana nsima i tégbaha ngandak gwigil bi Bibel ni bôt ba ba bi neebe maliga. Ikété gwigil gwem, me bé tégbaha yada ni ndap lihaa li jôm li bôt. Lihaa li, jolisôna li bi bôdôl gwélél Yéhôva. Ndémbél yap ilam i bi tinde bôt bape i tjôô base i Lôk Pada. Di bi ke ni bisu i téé likalô, sôk bi sôk di bi yémbél ngolba i!

I nwii 1956, ba bi tiimba om me i Ayiti. Ngandak basañal i i bi tip lo nyono, i bé jo ngandak inyu nigil hop Pulasi, ndi to hala bôt ba bé emble bo. Nsañal nu loñ wada le Stanley Boggus a kal le: “Di bé nhelek le, bôt ba bé boñ kii yosôna ba nla inyu hôla bés i pot loñge.” Me bi lôôha bé bana ndutu inyule me bi bôdôl ndugi nigil hop Pulasi i Qébek. Ndi mbus ngéda, di léba le lôk kéé i i bé ha mbai i bé pot ndigi hop u Kréol Ayiti. Jon, inyu boñ le di laa yônôs nson wés, di bé lama nigil hop u libôga. Di bi pam i boñ hala, di kôhna ki ngandak bisai inyu biliya gwés.

Inyu kônde hôla lôk kéé yés, Juu li bakena ntôñ li bi ti bés kunde i kobol Nkum Ntat ni bikaat bipe ni hop u Kréol Ayiti. Hala a bi boñ le nsoñgi u baemble i likoda u pala hol. I nwii 1950, loñ Ayiti i bééna 99 batéé likalô, ndi nsoñgi u, u bi bet letee ni 800 batéé likalô i nwii 1960! Ha ngéda i nyen, ba bi om me i Bétel. I nwii 1961, me bi ba maséé ngandak i éga Suklu i mimañ. Di bi niiga 40 mimañ mi likoda, ni basañal ba tôbôtôbô. I likoda li ndôn i sôñ Kondoñ i nwii 1962, di bi ti minhôôlak mi bilôk bikéé bi libôga makénd i kéñbaha nson wap likalô; bahogi ikété yap ba bi yila basañal ba tôbôtôbô. Kinje loñge jam, inyule ngolba i bé nayak!

Hilo 23 hi sôñ Kondoñ hi nwii 1962, mbus likoda li ndôn, bisônda bi bi gwel me ni nsañal  nu loñ ipe le Andrew D’Amico i hikuu hi loñ, bi kadal ki 23 minkuu mi ba Tôde ’ilo! ba hilo 8 hi sôñ 1962 (ni hop Pulasi). Tôde ’ilo! nu a nsima kégikel i Pulasi, i i bé yelel makañ (hala wee vaudou) ma ma bé bôña i Ayiti. Ngandak bôt i bé gwés bé bibañga bi, i bé kal le hikuu hi loñ hion hi bi tila gwo. Ndék sonde mbus, ba bi buñga basañal ba biloñ bipe. * Ndi bilôk bikéé bi di bi niiga, bi bi kena bôlô ni bisu loñge ngandak. I len ini, me nkabna maséé map mu kii ba bi unda hônba, ni mahol map i pes mbuu. I len ini, ba gwé Ngobol Bibel i Mbok Yondo ni hop u Kréol Ayiti​—jam le di bi emel bé.

Ngéda di bi mal sal i Ayiti, ba bi om bés i sal kiki basañal i biloñ bipe bi Afrika Ñemkété. Mbus, me bi bana nsima i sal kiki ngwélél makiiña, ni kiki ngwélél nu hikuu hi loñ.

I dilo ti, mandap ma Ane ma bé bé ñoñok loñge. Me bi nigil i yéñ bakalô i bikai, ni i tôp bo inyu boñ nyôl. Ngéda bôt ba bé tehe me me mboñ bôlô i, hala a bé kiki bo sinima inyu yap. Hala a bi lédés yak bilôk bikéé i yoñ ngaba i maoñ, ni i bôñgôl mandap map ma Ane. Baéga base ba bé nol bés inyule mandap map ma base, ma bééna nyôl u bibende, ndi ki le mandap més ma bééna bé minyôl mi. Ibabé i waa, di bi ke ni bisu i gwélél Djob mu mandap més ma Ane ni minyôl mi bakalô. Ba bi waa nol bés ngéda mbuk mbebi a bi hôñ i tison Bangui, nyañ loñ. Mbuk mbebi nu, a héya nyôl u bibende i ndap base, a lep wo i njel keñi. Ndi ki le minyôl nwés mi bakalô mi mandap més ma Ane, mi bi yégle mi kéhi. Inyu tibil bok mam ikété nson wés u Ane, sôñ itan i bi kola inyu oñ hikuu hi loñ hipe, ni ndap inyu basañal ba biloñ bipe. *

I nwii 1976, ba bi sôñga nson u Ane i loñ i Afrika Ñemkété, ba om me i tison N’Djamena, nyañ loñ nu Tjad. Jam lilam li yé le me bi boma Happy, a bé nsañal nu tôbôtôbô, a bak makénd kiyaga, a lôlak i loñ Kamerun. Di bi biiba i hilo hi bisu hi sôñ Matôp, i nwii 1978. Nlélém sôñ, gwét bi bôô ikété loñ, kiki ngandak bôt i bé boñ ha ngéda i, yak bés di ke ngwéé i nwelmbok u Tjad. Ngéda gwét bi bi mal, di bi témb di koba le ndap yés i nyila homa liyééne li ntôñ gwét. Ha ndik bikaat gwotama bé gwon bi bi nyoi, ndi yak mbot libii i nwaa wem, ni makébla ba bi ti bés i kel libii jés. Ndi di bi tomb bé. Di bé tina makénd, di bemek minson mimpe.

Bebee le mbus nwii ima, ba bi pémés nson wés lisol i Afrika Ñemkété. Di bi témb nyoo, di bi bôdôl nson u makiiña. Ndap yés i bé soso litôa, i ban-ga nañi mukété i ba bé hôt, ni pôndi malép i 200 lita, i ban-ga lisunhe ni juu li gaz. Liké li bé nledek jam. Kel yada, mu liké jés, bisônda bi téé bés inyu ndék yosôna 117 ngélé.

Lék i bé i nai. Ngéda makoda ma makiiña tole makoda ma ndôn, hala a bé nledek jam i bana jôga li malép inyu sôble. Jon bilôk bikéé bi bé bi tém bibee bi malép, i het mangen ma malép ma bééne inyu kot jôga li malép inyu sôble, i bé béna bôña i pôndi.

I nwii 1980 ba bi om bés i Najéria. Di bi yén nyoo nwii ima ni pes, inyu kôôba maoñ ma hikuu hi loñ hi mondo. Bilôk bikéé bi bi somb litédél li bijek li li bééna ndegi iba, ba bé lama bôk jo, ba lona jo hisi hiés. Kegla yada di bé sal mu ngii ndap inyu bôk ngim gwom mu, ndi me bi lôôha bet i ngii. Bebee le i kosi, me bôdôl sôs, me noñ nlélém njel me bi yoñ ngéda me bé bet. Ndi, mu kii di bi bôk ngim gwom mu ndap i, mam ma bi héñha, me nyodi nyoo ngii ndi me kwo ni yo le mbek. Mbek yem i bé nene ibe ngandak, ndi mbus me boñ radio ni mabéñba mape, dokta a kal nwaa wem Happy le: “Kon bañ woñi. Nlô woñ a nkôs bé bañga yom, ndék  minsôn yon i nwéhi ndik nye, a ga témbna len sonde yada tole iba.”

I nwii 1986, Di bi ke i Mañ mi Njok, di ke nyoo nson makiiña. Nson u, u bi kena bés i Burkina Fasô, loñ i i yé ha bebee. Me bé emel bé le i nwii mi ga noñ ha, Burkina Fasô a bé le a yila mbai yés inyu ngim ngéda.

Me bi nyodi i Kanada i nwii 1956, ndi i nwii 2003, mbus 47 nwii le me bi sôga nyoo, me bi témb lini lisañ i Bétel i Kanada me ni Happy. I mapep, di bé bon ba Kanada, ndi di bé nôgda le di yé bon ba Afrika.

I nwii 2007, ngéda me bééna 79 nwii, di bi témb ki i Afrika! Ba bi om bés i Burkina Fasô, i het me bé sal kiki nhôla i juu li bakena hikuu hi loñ. Hikuu hi loñ hi, hi bi sôk yila juu li ngobol li, hikuu hi Béneñ hi bé éga. I sôñ Hikañ, i nwii 2013, ba bi om bés i sal i Bétel Béneñ.

Tolakii me nla ha bé boñ ngandak mam, me ngi gwéhék likalô ngandak. Mu nwii maa mi bi tagbe, ni mahôla ma mimañ, ni ma nwaa wem nu gwéha, me bi bana maséé i tehe bôt iba me ni bo di bé nigil Bibel, Gédéon bo Frégis, ba bi kôs sôble. I len ini, ba ngwélél Yéhôva ni makénd.

Mu mangéda ma, ba bi om me ni nwaa wem i hikuu hi loñ hi Afrika i Nwel mbok, i het lihaa li Bétel ni loñge ñem, li nyoñ ngéda ni mbôô wem i pes minsôn. Afrika i Nwel mbok a yé loñ i yônôs isaambok i Afrika, het me bi bana nsima i sal. Jon, i sôñ Biôôm 2017, di bi kôhna bisai bi mbuma ñañ. Di bi ke i mayibil ma hikuu hikeñi i Warwick, New York. Di nla bé hôya mangéda ma!

Kaat nwii 1994 i lipep jé 255 i bé kal le: “A lôk kéé, a bé ba bobasôna ni ngwélél Yéhôva ni hônba, hala a yé ngandak nwii nano, di nkal bé le: ‘Ni bana ngui, moo manan ma tomb bañ, inyule nson nan w’a bana nsaa.’​—2 Miñañ 15:7.” Me ni Happy di bi kit le di ga noñ mabéhna ma, ni le di ga ti bape makénd i boñ nlélém.