1. Mambe mandutu bagwélél ba Yéhôva ba boma?

I NKOÑ ’ISI wonsôna, bagwélél ba Yéhôva ba mboma mandutu ma ma nti bo nduña ikeñi. Baa u nyimbe hala likoda joñ? Ngim bikristen i nkon ngandak, bape ba nsiida inyule ba nimis mut ba gwéhék. Bape ba nok njôghe inyule mut wap lihaa tole liwanda jap li mpam i ntôñ. Bape ki, nyeñg disi tole mbuk mbebi gwon bi ntééñga bo. Bilôk bikéé bi gwobisôna bi gwé ngôñ ni hogbe. Lelaa di nla hôla bo?

2. Inyuki ñôma Paul a bé a nimis makénd ngim mangéda?

² Ñôma Paul a bé boma mandutu, yada i mbus yada. (2 Korintô 11:23-28) A bééna ki “loo ikété minsôn,” bebek i loo i i bé ngim kon. (2 Korintô 12:7) Ni ki le, Démas nu a bé béna sal ni nye a bi tjôô nye, “hala kiki a bi gwés nkoñ ’isi unu.” (2 Timôtéô 4:10) Paul a bé nhook kristen u u bé hôla bôt bape, ndi ngim mangéda yak nye a bé a nimis makénd.​—Rôma 9:1, 2.

3. Bonjee ba bi hôgbaha Paul?

³ Paul a bi kôs hogbe ni mahôla a bééna ngôñ. Lelaa? Ibabé pééna, Yéhôva a bi gwélél mbuu wé mpubi inyu lédés nye. (2 Korintô 4:7; Filipi 4:13) Yéhôva a bi gwélél yak bikristen bipe inyu hôgbaha nye. Paul a bi kal le lôk kéé ihogi i bééne nye “lingen li ngandak hogbe.” (Kôlôsé 4:11) A bi sima môl ma  bilôk bikéé kiki bo Aristarkô, Tikikô, ni Markô. Ba bi lédés Paul mu kii ba bi hôla nye i hônba mandutu mé. Bimbe bilem bilam bi bi hôla i lôk kéé ini i hôgbaha Paul? Lelaa di nla noñ ndémbél yap mu kii di nlédhana wada ni nuu?

4. Lelaa Aristarkô a bi unda le a bé toi liwanda li Paul?

⁴ Aristarkô, nu a bé kristen i Makédônia, a lôlak i Tésalônika a bi téñbe ni Paul. Ngélé bisu Bibel i mpôdôl Aristarkô i yé i ngéda Paul a bi yuuga tison i Éfésô mu maké mé ma yônhe maa. Mu kii Aristarkô a bé kiha ni Paul, limut li bôt li bi gwel nye. (Minson mi baôma 19:29) Ngéda ba bi nwas nye, a bi ke bé ngwéé inyu sôñ niñ yé, ndi a bi téñbe ni Paul. I mbus ndék sôñ i loñ i Grikia, to hala kiki ngim bôt i bé yéñ njel i nol Paul, Aristarkô a bi tjôô bé nye. (Minson mi baôma 20:2-4) Bebee le i nwii 58 N.Y, ngéda ba bi kena Paul i mok i Rôma, Aristarkô a bé ni nye mu liké li, sitima i bi yin ba bak mukété. (Minson mi baôma 27:1, 2, 41) Ngéda ba bi bol i Rôma, i nene le a bi tégbaha ngéda i mok ni Paul. (Kôlôsé 4:10) Hala a nhélés bé bés le Paul a bi kôhna makénd hala kiki a bééna i nya solôñ i!

5. Inoñnaga ni Bingéngén 17:17, lelaa di nla unda le di ntéñbe ni lôk kéé yés?

⁵ Kiki Aristarkô, di nla ba bañga mawanda inyu lôk kéé yés ha ndik mangéda malam bé ndi yak “ikété ndutu.” (Añ Bingéngén 17:17.) Yak i ngéda mandutu ma nhoi, di nlama ke ni bisu i hôgbaha lôk kéé i bôda ni bôlôm. France, * nu a bi bôk a nimis isañ, mbus sôñ aa yak nyañ a wo, a nkal le: “Mandutu makeñi ma nôgha bés njôghe ntandaa ngéda. Me nkon  maséé ngéda bañga mawanda i nke ni bisu i hôgbaha me, to hala kiki bagwal bem ba bi wo behee.”

6. Lelaa di nla unda le di ntéñbe ni lôk kéé yés?

⁶ Bañga mawanda i mboñ bisesema inyu hôla lôk kéé yap i bôda ni i bôlôm. Kiki hihéga, ba bi léba mankéé wada le Peter béba kon, a bé yak bebee ni nyemb. Nwaa wé Katérina a nkal le: “Mankéé wada mu likoda jés ni nwaa ba bi kena bés i dokta i het ba bi léba Peter kon. Ba bi kal le ba nla bé nwas le di yén bésbotama, jon ba bi yén ni bés inyu hôla bés i hônba i ndutu i.” Kinje hogbe di nôgda ngéda di gwé bañga mawanda i i nhôla bés i hônba mandutu!

7-8. Inoñnaga ni Kôlôsé 4:7-9, kii i ñunda le Tikikô a bé mut ba mbôdôl ñem?

⁷ Tikikô, nu a bé lôl i nkoñ Asia u u bé isi ane i Lôk Rôma a bé mut Paul a bé bôdôl ñem. (Minson mi baôma 20:4) Bebee le i nwii 55 N.Y., Paul a ti lôk kéé makénd i kot moni inyu hôla bikristen bi Yudéa, i nene le Tikikô nyen Paul a bi ti nson u. (2 Korintô 8:18-20) I mbus, ngéda Paul a bé i mok i Rôma inyu ngélé bisu, Tikikô a bé nlegel wé nwin. A bé kena bikaat ni manwin Paul a bé éble makoda ma Asia inyu lédés mo.​—Kôlôsé 4:7-9.

⁸ Paul a bi waa bé bôdôl Tikikô ñem. (Titô 3:12) Ha ngéda i, bikristen gwobisôna bé gwon Paul a bé le a bôdôl ñem kiki Tikikô. Bebee le i nwii 65 N.Y., ngéda Paul a bi ke i mok ngélé i yônôs iba, a bi tila le ngandak lôk kéé i bôlôm i nkoñ Asia i bé ke nye ngwéé bebek inyule ba bé kon ngolba woñi. (2 Timôtéô 1:15) Ndi Paul a bé bôdôl Tikikô ñem, a bi ti ki nye nson umpe. (2 Timôtéô 4:12) I bana bañga liwanda kiki Tikikô i bi lama ti Paul makénd.

9. Lelaa di nla kôna Tikikô?

 ⁹ Inyu kôna Tikikô, di nlama ba bôt ba nla bôdôl ñem. Kiki hihéga, di mbôn ndik bé lôk kéé yés mahôla, ndi di hôla ki bo. (Matéô 5:37; Lukas 16:10) Ngeñ lôk kéé i i mboma mandutu i nyi le di yé bebee i hôla bo, hala a nhôgbaha bo ngandak. Sita yada i nkal le: “U ntôñ bé inyule u nyi le i mut a mbôn le a ga hôla we a ga yônôs toi mbônga wé.”

10. Inoñnaga ni kaat Bingéngén 18:24, bonjee ba nla hôla i bet ba mboma mandutu i kôhna hôgbe?

¹⁰ I bôt ba mboma mandutu ba mbéna nôgda hogbe ngéda ba nkwel ni mut ba nla bôdôl ñem. (Añ Bingéngén 18:24.) Bijay nu lok yé i bi pam i ntôñ a nkal le: “Me bé me gwé ngôñ i kwel ni mut nu me nla bôdôl ñem.” Karlôs a bi nimis minson ikété likoda, inyule a bi boñ jam li téé bé. A nkal le: “Me bééna ngôñ i kwel ni mut ibabé i kon woñi le a ga kéés me.” Karlôs a bi léba le mimañ mi bé bebee i hôla nye, kayéle a pam i yémbél ndutu i. A bé ki maséé inyule a bé yi le mimañ mi ga kal bé bôt bape mam mé.

11. Kii i nla hôla we i ba liwanda ba nla mbôdôl ñem?

¹¹ Ibale u nsômbôl ba liwanda ba nla bôdôl ñem, u nlama hôlôs wongut. Ngéda nlôm Zhanna a bi tjôô nye, mawanda mé ma ñem nyuu ma bi hôgbaha nye. A nkal le: “Ba bi tibil emble me to hala kiki me bé tiimba pot minlénlém mi mam.” Yak we u yé le u ba loñge liwanda ibale u nyoñ ngéda i emble bôt.

12. Njee a bé Markô, lelaa a bi unda le a yé bebee i ti mahôla?

¹² Markô a bé man Lôk Yuda nu a bé lôl i Yérusalem. Manyañ le Barnaba a bé nsañal nu biloñ bipe a bé yiba ngandak. (Kôlôsé 4:10) I nene le lihaa li Markô li bé ngwañ, ndi nkus bé won u bé jam li bisu i niñ yé. Niñ yé yosôna, Markô a bi ti nyemede nkikip inyu bôt bape, a bé ki maséé i hôla bo. Kiki hihéga, Markô a bi tégbaha libim li ngéda i hôla ñôma Paul ni ñôma Pétrô i yônôs minson nwap. A bi lama sômbôl bo bijek, a yiñil bo homa liyééne, a bôñôl ki bo mam mape. (Minson mi baôma 13:2-5; 1 Pétrô 5:13) Paul a bi kal le Markô a bé nye “so ngwelnson inyu Ane Nyambe,” nu a bi yila “mahôla ma ma nlédhana.”​—Kôlôsé 4: 10, 11, buk isi lipep.

13. Lelaa kaat 2 Timôtéô 4:11 i ñunda le Paul a bi kon maséé ni mahôla ma Markô?

¹³ Markô a bi yila liwanda li ñem nyuu li Paul. Kiki hihéga ngeñ Paul a bi ke i mok inyu ngélé i nsôk bebee le nwii 65 N.Y., a bi tilna Timôtéô kaat i yônhe iba. Mu kaat i, Paul a bi kal Timôtéô le a loo i Rôma bona Markô. (2 Timôtéô 4:11) Ibabé pééna mahôla Markô a bi bôk a ti Paul ma bi kônha nye maséé, jon a bi bat le Markô a ba ipañ yé mu béba ngéda i. Markô a bi hôla Paul ni ngandak manjel, bebek a bi ti nye bijek, a ti ki nye minhôôk mi bikaat ni tinti. Hogbe ni mahôla Paul a bi kôhna bi bi lama hôla nye i hônba letee ni i ngéda a bi nôla.

14-15. Inoñnaga ni kaat Matéô 7:12, lelaa di nla hôla lôk kéé i i mboma mandutu?

 ¹⁴ Añ Matéô 7:12. Ngéda di mboma mandutu, di yé maséé ngandak i tehe bôt ba nlôl bés mahôla. Ryan nu isañ a bi wo accident a nkal le: “Ngéda di mboma mandutu, mam di mbéna boñ hiki kel ma yé ma kahal yidil bés.” A nkônde le: “Kinje hogbe ngéda mut a nlôl we mahôla, to ibale a mbôñôl bé we bañga jam.”

¹⁵ Ngeñ di yé bebee ni lôk kéé i i boma mandutu, i ga ba jam li ntomb i yi kii di boñ inyu hôla bo. Kiki hihéga, mankéé nu muda wada a bi yoñ bitelbene i hôla Peter bo Katérina, ba di mbôk pôdôl, i ke i dokta hiki ngéda. Kiki Peter bo Katérina ba bé la ha bé luk matôa, i sita i i bi nôgla ni ngim lôk kéé inyu boñ le i ken-ga bo. Baa bitelbene bi, bi bi hôla bo? Katérina a nkal le: “Di bi nôgda wengoñle ba nsuha bés mbegee.” Jon to kinje jam u nla boñ inyu hôla lôk kéé, u yan bañ jo.

16. Bimbe biniigana di nla kôs mu ndémbél i Markô?

¹⁶ I hiai hi bisu, Markô a bé a pégi ngandak. A bééna ngandak minson ikété ntôñ kiki bo, i tila kaat i i gwé jôl jé. Ndi to hala, Markô a bi ti ngéda yé inyu hôgbaha Paul, jon Paul a bééna makénd i bat nye mahôla. Angéla a nkal le, ngéda ba bi nol mbômbô yé, a bi kon maséé ni mahôla a bi kôs. A nkônde le, “i ngéda u gwé mawanda ma ma yé bebee i hôla we, hala a ntomb i bat bo mahôla.” A nkal ki le: “Me nôgda le ba gwé toi ngôñ i hôla me.” Badba le: ‘Baa me nyiba kiki mut nu a nhôla lôk kéé i i mboma mandutu?’

17. Lelaa kaat 2 Korintô 1:3, 4 i nla hôla bés i hôgbaha bôt bape?

¹⁷ Di gwé bé ngôñ i ke haa inyu léba bôt di nla hôgbaha. Inyu hôgbaha  bo di nla gwélél minlélém mi bibuk lôk kéé ipe i bi gwélél inyu lédés bés. Ninô nu a bi nimis mbômbô yé a nkal le: “Yéhôva a nla gwélél bés inyu hôgbaha bôt bape ibale di nwas le a gwélél bés.” (Añ 2 Korintô 1:3, 4.) France nu di mbôk sima a nkal le: “Kaat 2 Korintô 1:4 i mpot toi maliga. Bibuk lôk kéé i ngwélél inyu hôgbaha bés, yak bés di nla gwélél gwo inyu hôgbaha bape.”

18. (a) Kii i nkéñ ngim lôk kéé i hôgbaha bôt bape? (b) Lelaa di nla pam i lédés bôt bape? Ti hihéga.

¹⁸ To ibale di nkon woñi, di yéñ manjel i hôla bape. Kiki hihéga, di nla hoñol le di nyi bé kii di kal tole kii di boñ inyu hôla mankéé nu a gwé ndutu. Mañ wada le Paul a ngi hoñlak mahôla ngim lôk kéé i bi lona nye ngéda isañ a bi wo. A nkal le: “Ba bé yi bé jam ba bé le ba kal. Ndi me bi kon maséé inyule ba bi éba le ba ntôñ me.” Mankéé numpe le Tajon nu hisi hi bi nyeñg i loñ yé a nkal le: “Ni maliga me mbigda bé bibuk ba bi gwélél inyu hôgbaha me i mbus nyeñg hisi, ndi me ngi bigdaga le bôt ba bé yéñ yi too me yé mbôô.” Inyu boñ le di hôgbaha bôt bape di nlama unda le di ntôñ toi bo.

19. Inyuki u nyoñ makidik i ba “lingen li ngandak hogbe”?

¹⁹ Kiki lisuk li nkôôge bebee, niñ y’a kônde ndik let, let ni let. (2 Timôtéô 3:13) Di ga waa bé yéñ le ba hôgbaha bés inyule di yé bikwéha bi bôt ni le di mboñ mahôha. Jam jada li bi hôla ñôma Paul i hônba ikepam lisuk li yé le lôk kéé ipe i bé lédés nye. Jon di téñbe ni lôk kéé yés kiki Aristarkô, di ba bôt ba nla bôdôl ñem kiki Tikikô, di ba ki bebee i ti bape mahôla kiki Markô. Ibale di mboñ hala, lôk kéé yés i bôlôm ni i bôda i ga téñbe i gwélél Yéhôva.​—1 Tésalônika 3:2, 3.