1, 2. Lelaa ndémbél i ñudu suklu nunu le Tony i ñunda le mut a nla boñ mahéñha i niñ yé?

ÑUDU suklu wada le Tony, a bé bebee ni tjôô suklu i njohok bôt inyu niñ kiki a bé gwés. A bééna bé isañ, a bé gwés bé to suklu ngandak, a tégbahaga mamélél mé ma sonde i béñge bisinima tole i lôôs ngéda ni mawanda mé. A bé gwés bé bisañ, to hibañga a bé ôt bé. I yé ndik le, a bééna bé ngim njômbi i niñ yé. A bé bé nkwoog nkaa le Djob a yé. Ndi a bi boma babiina ba ba bé Mbôgi Yéhôva, ba kwel ni nye mu mambadga a bééna inyu Djob. Ba bi ti nye bon ba bikaat biba​—Cinq questions à se poser sur l’origine de la vie ni La vie a-t-elle été créée?.

² Ngéda babiina ba ba bi témb i yuuga nye, Tony a bé a ma héñha libak jé. A bi nigil i bon ba bikaat ba loñge loñge, kayéle mapep map ma bé nwaak kiki bikaat ba bi gwéélak behee. Jon a kal le: “Ngim Djob i nla pon ba!” A bi neebe yigil i Bibel, litehge jé li niñ li bôdôl héñha ndék ni ndék. Iloole a kee ni bisu i yeñgep i suklu, a bi kahal sal loñge. Yak ñane suklu yé, nu a bé yi le Tony a ntip jôp i base i Mbôgi Yéhôva a bi hel. A kal nye le: “Libak joñ li nhéñha ngandak, u nsal ki loñge nano i suklu. Baa i yé inyule u nyila Mbôgi Yéhôva?” Tony a timbhe le ñ, a tééne ki nye likalô. A bi mélés suklu i njohok  bôt loñge ngandak, i len ini a yé nsañal nu ngéda yosôna ni nhôla nson likoda jé. A yé ki maséé nano nu a gwé loñge Isañ kiyaga, le Yéhôva.​—Tjémbi 68:5.

3. Mambe maéba Yéhôva a nti boñge ba wanda?

³ Ndémbél i Tony i nhôñlaha bés le Yéhôva a nlôôha tôñ bé, a boñge ba wanda. A gwé ngôñ le u ôt nseñ ni bañga niñ, ni le u bana niñ i mbomboo. Jon a nti we maéba le: “U bigdaga . . . Nhek woñ dilo di binéñél gwoñ.” (Ñañal 12:1) Munu nkoñ isi unu, hala a mbéna bé ba jam li ntomb. Ndi hala a nsômbôl bé kal le mut a nla bé boñ nya jam i. U nla pam i boñ hala ni mahôla ma Djob, ibôdôl nano letee ni lisuk li niñ yoñ. Inyu nok jam li, di bigda ngéda David a boma Gôliat, ki bon ba Israel ba bé yéñ yémbél matén ma bé yééne i Hisi hi Likak.

4, 5. Bimbe biniigana di ñôt mu kiki David a boma Gôliat ngéda bon ba Lôk Israel ba bé yéñ yémbél matén ma bé yééne i Hisi hi Likak? (Béñge bititii bi bibôdle.)

⁴ Ngéda bon ba Israel ba bé bebee ni jôp Hisi hi Likak, Djob a bi bat bé bo le ba hôlôs maap map tole ba kôôba gwét. (Ndiimba Mbén 28:1, 2) Ndi a bi kal bo le ba nlama nôgôl mambén mé, ba bôdôl ki nye ñem. (Yôsua 1:7-9) I mis ma bôt ba binam, maéba ma ma bé le ma nene bijôñ! Ndi inyu Yéhôva, hala a bé maéba ma mbôk ni ma nsôk, inyule a bi ti bagwélél bé yémbél i ngii bon ba Kanaan. (Yôsua 24:11-13) Ñ, manôgla ipañ Djob ma mbat hémle, ndi i hémle i, i nlona ndik bés bisai hiki ngéda. Letee ni len, maliga ma ma mah héñha bé.

⁵ Ngwégwét nunkeñi wada le Gôliat a bééna bebee le méta 3, a ban-ga bijôl bi gwét gwobisôna. (1 Samuel 17:4-7) Ndi David a bééna ndigi gwom biba: Ndamb ni hémle ipañ Nyambe wé, le Yéhôva. Inyu bôt ba hémle i titigi, David a bé lama nene nkonanjék. Ndi tembee! Gôliat nyen a bé kon njék.​—1 Samuel 17:48-51.

6. Mambe mam di ga kônde ki wan loñge loñge hanano?

⁶ I yigil i bi tagbe, di bi tehe mam ma-na ma nla ti bés maséé, ni ma ma nla boñ le di bana niñ lam. I mam ma mon ma yé, i yônôs ngôñ yés i pes mbuu, i bana biloñge bi mawanda, i bana mam di ga yônôs i pes mbuu, ni diihe kunde Djob a nti bagwélél bé. Nano di tibil wan mam ma inoñnaga ni matiñ ma ma mpémél i kaat Tjémbi 16.

7. (a) Lelaa u nla yimbe mut a yé nhôôlak i pes mbuu? (b) Njee a bé “ngaba” i David, hala a bé boñ le a nôgda lelaa?

⁷ Nhôôlak mut i pes mbuu u nhémle Djob, u tehge ki mam kiki Djob. A mbem le Djob nyen a éga nye, a yé ki bebee i nôgôl nye. (1 Korintô 2:12, 13) David a bé toi ntén mut u. Jon a bi loñge le: “Yéhôva a yé ngaba i bum yem, ni i libôndô jem.” (Tjémbi 16:5) Mu “ngaba” i, di nla sima maada malam David a bééna ni Djob, nu a bé lisolbene jé. (Tjémbi 16:1) Ni limbe lisuk? A tila le: “Nom yem i nséé.” Ñ, yom ipe yo ki yo i bé ti bé David maséé kiki liwanda jé ni Djob.​—Añ Tjémbi 16:9, 11.

8. Mambe mam ma nla boñ le niñ yoñ i ba toi ilam?

⁸ I bôt ba ntégbaha niñ yap yosôna i nyiña nkus ni i tuk niñ, ba ta bé le ba kôhna maséé David a bi bana. (1 Timôtéô 6:9, 10) Mankéé wada nu a yé i Kanada a nkal le: “Bañga maséé i nlôl bé bés ni i yom di nkôs i niñ yés, ndi ni i gwom di nti Nu a nti bés makébla  malam momasôna, Yéhôva Nyambe.” (Yakôbô 1:17) Ñ, ibale u nhôlôs hémle ipañ Yéhôva, u gwéélak ki nye, u ga bana bañga niñ, ni niñ i mbomboo. Lelaa u nla ni hôlôs hémle yoñ? U nlama tégbaha ngéda ni Djob ni njel lisoñgol joñ li Bibel, ni i memle bihégél gwé, u soñdaga bilem gwé bilam, yak ni gwéha yé inyu yoñ.​—Rôma 1:20; 5:8.

9. Lelaa u nla nwas le Bañga i Nyambe i mma we kiki i bi ma David?

⁹ Gwéha Djob i nene ngim mangéda mu kiki a nkodol bés kiki isañ man a nkodol man wé. David a bé leege i nya biloñge bi maéba i. A kal le: “M’a bégés Yéhôva nu a nti me pék. Ñ, ñem wem u niiga me ngéda juu.” (Tjémbi 16:7) Ñ, David a bé soñda toi mahoñol ma Djob, a boñok le mahoñol ma ma yila mé mé, a nwahak ki le ma mma nye. Ibale u mboñ nlélém, yak we w’a hôlôs gwéha inyu Djob, u kônde ki bana ngôñ i nôgôl nye. Hala a ga hôla ki we i yila nhôôlak kristen. Sita yada nu jôl jé le Kristin a kal le: “Ngéda me mboñ minyiña, ndi me soñdaga i mam me ñañ, me yé me nôgda wengoñle Yéhôva a ntila mam ma tôbôtôbô mana inyu yem!”

10. Kiki kaat Yésaya 26:3 i nkal, umbe nseñ u gwé i tehe niñ ni mis ma mbuu?

¹⁰ Maliga ma yé le, ibale u ntehe niñ ni mis ma mbuu, u ga sôk bana litehge li Djob inyu nkoñ isi ni bilôl gwé. Inyuki Djob a nti we yi ni ngap i wan mam? A gwé ngôñ le mam ma mahee mon u bugus i niñ yoñ, le u yoñ makidik malam, ni le u bem dilo di nlo ni botñem! (Añ Yésaya 26:3.) Mankéé wada le Yôsua nu a yé i loñ Amérika, a nkal le: “I tééda maada malam ni Yéhôva i ga hôla bés i yi boñ maselna ipôla i jam li nlôôha nseñ ni li li gwé bé nseñ bañga.” Kinje jam li yé maliga, ni li li ntina maséé!

11. Limbe likeñge inyu bot bañga mawanda David a unda bés?

¹¹ Añ Tjémbi 16:3. David a bé yi lelaa a boñ inyu léba bañga mawanda. Hala a bé ‘lémél nye kiyaga’ i ba lôñ ni bôt ba ngwés Yéhôva. Unu nlôñ Bibel u nsébél bo le “bapubhaga,” inyu unda le ba bé noñ matiñ ma Djob ma mbéñge mapubi ikété maboñok, le ba téé sép. Ntôp tjémbi numpe a bi nôgda nlélém jam inyu lipohlak jé li mawanda. A tila le: “Me édi ni ba bobasôna ba nkon we woñi, yak ni ba ba ntééda mabéhna moñ.” (Tjémbi 119:63) Kiki di bi tehe i yigil i bi tagbe, yak we u nla léba mawanda malam ipôla bôt ba nkon Yéhôva woñi, ba nôglak ki nye. Ba nla yak ba bôt ba ba ta bé bisega gwoñ.

12. Kii i bé hikuu hi maada ma bas bas ipôla David bo Yônatan?

¹² David ntôp tjémbi a bi héléé ndik bé i bot mawanda ipôla bisega gwé. Baa u yé le u bigda liwanda jé li ñemnyuu jada? Yônatan. Ñ, liwanda li bé ipôla yap li yé hihéga hiada ikété di di nlôôha dilam ba nsima ikété Bitilna. Ndi baa u yik le Yônatan a bé loo David ni 30 nwii? Kii i bé hikuu hi maada ma bas bas ma bé ipôla yap? Boba ba bé hémle Nyambe, ba tin-ga lipém wada ni nuu, hiki wada wap a bé ki maséé i tehe ñem ngui u nuu numpe mu kiki ba bé jôs baoo ba Djob.​—1 Samuel 13:3; 14:13; 17:48-50; 18:1.

13. Lelaa u nla kéñbaha nsoñgi u mawanda moñ? Ti hihéga.

¹³ Kiki David bo Yônatan, hala a ‘nlémél yak bés kiyaga’ i ba lôñ ni bôt ba ngwés Yéhôva, ba ban-ga ki hémle ipañ yé. Sita Kiera nu a gwélél Djob ibôdôl behee a nkal le: “Me gwé mawanda ntjamak ni nkoñ isi wonsôna, ba niñ yap i bi ba bé nlélém kiki yem, di gwé bé to minlélém mi bilem bi loñ.” Ngéda u  nkéñbaha gwéha yoñ nya i, u ga nôgda toi le ngui i mbuu mpubi ni i Bañga i Nyambe bi yé le bi at bôt.

14. (a) Kii i nla hôla we i yônôs mam ma mahee i niñ yoñ? (b) Kii boñge ba wanda bahogi ba bi nôgda inyu jam li pohol mam ba ga yônôs i pes mbuu?

¹⁴ Añ Tjémbi 16:8. David a bi tégbaha niñ yé yosôna i nson Djob. Yak we u ga bana bañga niñ ibale u mbii mam ma mbuu kiki jam li bisu i niñ yoñ, yak ngéda u nyoñ makidik ma ma nkiha ni sômbôl yé. Mankéé wada nu jôl jé le Steven a kal le: “Ngéda me mboñ biliya inyu yônôs ngim njômbi, ndi mu kiki me nsal, me béñge mbus inyu tehe mahol me ma boñ, hala a nti me maséé makeñi.” Njohok mankéé wada nu a yé man Jaman a salak i loñ ipe, a nkal le: “Me gwé bé ngôñ le ngéda m’a un, ibale me nkahal bigda mam me mboñ i niñ yem, i nene wee mam momasôna me bi boñ ma bé ndigi inyu yem metama.” Di nhoñol le yak we u nôgda nlélém. Ibale ñ, gwélél ngap yoñ inyu ti Djob lipém ni inyu hôla bôt bape. (Galatia 6:10) Pohol i mam u nyéñ yônôs dilo di nlo, u bat ki Yéhôva ikété masoohe le a hôla we i yônôs mo. A yé maséé i timbhe i nya masoohe i.​—1 Yôhanes 3:22; 5:14, 15.

15. Mambe mam u nla kit le u ga yônôs? (Béñge minkéñék mi matila ni ño nkwel le “ Ndék mam i mahee u nla yônôs dilo di nlo.”)

¹⁵ Mambe mam u nla pohol le u ga yônôs? U nla yoñ makidik i bana lem i timbhe ni bibuk gwoñ makoda, i yila nsañal, tole i ke sal i Bétel. U nla ki yéñ nigil hilémb hipe, ni mahoñol le u nke sal homa ba mpot hio. Njohok mankéé le Barak, nu a yé ngwelnson nu ngéda yosôna a nkal le: “Ngéda me nsal hiki kel, me yik le me nti ngui yem yosôna inyu Yéhôva, me nôgda ngim jam i tôbôtôbô nson umpe u nla bé ti me.”

16. Lelaa David a bé tehe matiñ ma téé sép ma Yéhôva, inyuki?

¹⁶ Añ Tjémbi 16:2, 4. Kiki di ntehe i yigil i bi tagbe, mambén ni matiñ ma téé sép ma Djob ma nhôla bés i gwés mam ma yé loñge, ni i oo ma ma yé mabe. (Amôs 5:15) Ntôp tjémbi le David  a bi neebe le ‘loñge [yé] i bé lôl ndigi’ ni Yéhôva. I loñge ba mpôdôl hana, i yé lem lam. David a boñ biliya bi ngui inyu kôna Djob, ni inyu boñ le lem lam i Djob i yila nye kiki lem. U héya hala, David a bi bana yak ôa inyu mam Djob a bé oo. Mu maboñok ma, di nla sima lem i bégés bititii, i i nyilha bôt ba binam ditégéé, i nibik Yéhôva lipém li li kôli ni nye.​—Yésaya 2:8, 9; Masoola 4:11.

17, 18. (a) Kii David a bi yimbe inyu bikuu kwéha base i nlona bôt? (b) Kii i mboñ len le ‘mandutu ma bôt ma bôl’?

¹⁷ Ngéda ba bé tila Bibel, malal ma nyega ma bé nyonok ikété bibégés bi kwéha base. (Hôséa 4:13, 14) I nya bibégés i i bé nyuñguu ngôñ minsôn. Ndi baa bi bé ti i bôt ba bé mu i base i maséé ma nom? Heni! David a kal le: “Bôt ba noñ nyambe numpe mbus, ndutu yap y’a bôl.” I bôt ba ba bé sémél yak mop map bon bap, kinje ndutu i mbuma ñañ! (Yésaya 57:5) Yéhôva a bi lôôha oo i nya béba ñem i! (Yérémia 7:31) Ibale u ba ha dilo di, ki u bé le u ba nyonok ni maséé i yi le bagwal boñ ba nhémle Yéhôva, ni le ba nôgôl nye.

¹⁸ Yak i len ini, kwéha base i nwas le bôt ba boñ malal ma nyega, ni le bôlôm ba lalna bôlôm, bôda ba lalnaga bôda. Ndi matam bôt ba mbumbul mu ntén niñ i, kal yap bo kunde, ma yé nlélém ni i jam li bé bôña ngéda Bibel i bé tilba. (1 Korintô 6:18, 19) Kiki wemede u ntehe mu mbégdé len, ‘ndutu [i bôt ba i] mbôl.’ Jon, a boñge ba wanda, soho ni emble Isoñ nan nungingii. Ni ba nkwoog nkaa le, manôgla ipañ Djob, ma nlôôha ba nseñ inyu nan. Ni tééda mahoñol manan le bikuu bi nlôl ni béba bi nloo ndék mapogo ni nla kôs huum! (Galatia 6:8) Yôsua, nu di mbôk sima, a kal le: “Di nla gwélél kunde yés kiki di ngwés, ndi di yi le, béba ligwéélak li kunde i nlona bé maséé to ndék.”

19, 20. Bimbe bisai bi mbem boñge ba wanda ba ba nhémle Yéhôva, ba nôglak ki nye?

¹⁹ Yésu a kal banigil bé le: “Ibale ni nyén ikété bañga yem, wee ni yé toi banigil bem, n’a yi maliga, ndi maliga m’a yilha bé ngwélés [kunde].” (Yôhanes 8:31, 32) Kunde a bé pôdôl hana, i yé kunde i ntohol bés ni kwéha base, ni ngi yi, yak ni woñi le jam li nla pémél bés ibale di mboñ tole di ntjél boñ ngim jam. Ndik hala bé. Kiki di ntehe, di ga sôk ba “ngwélés ikété lipém kiki bon ba Nyambe.” (Rôma 8:21) Di nla bana nya kunde i ibôdôl nano, ibale di ‘nyén ikété bañga i Kristô,’ tole ikété biniigana gwé. Ni i njel i nyen, di ga pam i “yi maliga”, hala wee i nigil mo, ni i ha mo bisélél.

²⁰ A boñge ba wanda, ni diihe kunde Djob a nti bé. Ni gwélél ki yo ni pék. Hala a’ hôla bé i yoñ makidik malam nano, ma ma ga lona bé bilôl bilam. Njohok mankéé nu munlôm wada a bi kal le: “I tibil gwélél kunde ngéda di ngi yii mañge wanda, i ga hôla bés i yoñ makidik makeñi mbus ngéda, kiki bo i léba loñge bôlô, ni i yi ibale di nlama biiba tole ibale di nlama ki bem ndék.”

21. Lelaa u nla yén i njel “bañga niñ”?

²¹ Munu bôô hiai ini, yak yom bôt ba nsébél niñ lam, i yé nhubuk. Di nyi bé lelaa yani a’ ba. (Yakôbô 4:13, 14) Jon njel pék i yé le, di yén i njel i nkena i “bañga niñ”​—hala wee niñ boga. (1 Timôtéô 6:19) I yé ntiik le, Djob a nyégsa bé bés i noñ i njel i. Hala a yé makidik ma hiki wada wés. Boñ le Yéhôva nyen a ba ‘ngaba i bum yoñ.’ Diihe “biloñge bi mam” a nti we. (Tjémbi 103:5) Bana ki botñem le a nla ti we “maséé ma yôni” ni “mam ma nkônha maséé . . . mba ni mba.”​—Tjémbi 16:11.