1. Mambe maéba ñôma Pétrô a bi ti lôk kéé, inyuki di yé le di hoñol le di nla bé noñ mo?

 TOO di gwé botñem i niñ ngii too hana ’isi, maéba ñôma Pétrô a bi ti minhook mi lôk kéé i hiai hi bisu ma nla hôla bés. A bi kal le: “Ndi kiki nu a bi sébél bé a yé Numpubi, yak bé yilna bapubhaga ikété maboñok manan momasôna, inyule i yé ntilga le: ‘Ni nlama ba bapubhaga inyule me yé Numpubi.’” (1 Pétrô 1:15, 16) Bibañga bini bi ñéba bés le di yé le di nigle Yéhôva nu a yé mpubi i nya i yôni. Di nla ba bapubhaga, di nlama ki ba bapubhaga ikété maboñok més. Di yé le di hoñol le kiki di yé bikwéha bi bôt di ta bé le di boñ i jam li. Pétrô nyemede a bi boñ ngandak dihôha; ndi ndémbél yé i ñunda bés le di yé le di “yila bapubhaga.”

2. Mambe mambadga di ga timbhe munu i yigil ini?

² Munu i yigil ini, di ga timbhe mambadga mana: I ba bapubhaga wee kii? Kii Bibel i niiga bés inyu libak lipubi li Yéhôva? Lelaa di nla yila bapubhaga ikété maboñok més? Mambe maada ma yé ipôla libak jés lipubi ni maada més ni Yéhôva?

3. Lelaa ngandak bôt i ntehe libak lipubi, ndi kii i nla hôla bés i yi kii i yé libak lipubi?

³ Ngandak bôt i nhoñol le mut a yé mpubi a yé mut a ta bé maséé, mut a nhaba mambot makeñi ma baéga bisase, ni mut a njôha bé to ndék. Ndi maliga bé ma. Bibel i nkal le Yéhôva a yé mpubi a bak “Nyambe nu maséé.” (1 Timôtéô 1:11) Bibel i ñunda ki le bagwélél ba Yéhôva ba yé “maséé.” (Tjémbi 144:15) I ngéda Yésu a bé niiga a bi kal le i bôt ba nhaba mambot makeñi,  ba boñok mam bisu bi bôt inyu nene ba ta bé biloñge bi bôt. (Matéô 6:1; Markô 12:38) Bañga bikristen i nyi le i jam Bibel i nkal inyu libak lipubi jon li yé maliga. Di nyi le Nyambe wés Numpubi nu a ngwés bés a ta bé le a ti bés mbén i di nla bé noñ. Jon i ngéda Yéhôva a nkal le: “Ni nlama ba bapubhaga,” di nyi le di nla boñ hala. Ndi inyu yi lelaa di nla yila bapubhaga ikété maboñok més, di nlama ndugi yi kii i yé libak lipubi.

4. Bibañga bini le “numpubi” ni “bapubhaga” bi nkobla le kii?

⁴ I ba bapubhaga wee kii? Ikété Bibel, bibuk bini le “numpubi” ni “bapubhaga” bi nkobla le di gwé maboñok malam tole di mbégés Djob i nya i nlémél nye. Bibañga bi bi nkobla ki le di yé mbaglak inyu bégés Djob. Jon, i ngéda mut a yé mpubi hala a nkobla le, a gwé maboñok malam, a mbégés Yéhôva i nya i nlémél nye, a gwé ki maada malam lôñni nye. I ngéda di nhoñol lelaa Yéhôva a yé mpubi, ndi a kalak bés le di nla bana maada malam ni nye, hala a nlôôha tihba bés.

5. Kii biañgel bi niiga bés inyu Yéhôva?

⁵ Yéhôva a yé mpubi manjel momasôna. I jam biañgel bini le bisérafim bi bi yé bebee ni yééne i Ane i Yéhôva bi bi kal, jon li ñunda bés hala. Bahogi ba bé kal le: “Numpubi, Numpubi, Numpubi, Yéhôva nu mintôñ.” (Yésaya 6:3) Ndi inyu boñ le biañgel bi bana maada malam ni Yéhôva nu a yé mpubi, i mbéda le gwomede bi ba bapubhaga, hala ki nyen bi yé. I ngéda biañgel bi bé bi nlo hana ’isi, i homa ba bé ba telbene a bé le a ba mpubi. I jam li jon li bi bôña ngéda Môsi a bi tehe biloo ikété lindômbôô li hié.—Manyodi 3:2-5; Yôsua 5:15.

6-7. (a) Inoñnaga ni kaat Manyodi 15:1, 11, lelaa Môsi a bi unda le Yéhôva a yé mpubi? (b) Kii i bé hôla Lôk Israel i bigda le Yéhôva a yé mpubi? (Béñge titii i lipep li bisu.)

⁶ I ngéda Môsi a bi yabna Lôk Israel i Tuye Nkôibaga, a bi yis bo le Yéhôva, Nyambe wap, a yé mpubi. (Añ Manyodi 15:1, 11.) I bôt ba bé bégés mop ma Égiptô ba bééna bé maboñok mapubhaga. Hala nyen yak i bet ba bé bégés mop ma Kanaan ba bé. Inyu bégés mop map ba bé ba nol bon bap ba boñok ki malal ma nyega. (Lôk Lévi 18:3, 4, 21-24; Ndiimba Mbén 18:9, 10) Ndi Yéhôva a nla bé bat bagwélél bé le ba boñ mam ma ma nla hoo bo mahindi. Nyen a yé mpubi iloo bôt bobasôna. I jam li li bé nene i matila ma ma bé mu libam li gôl prisi keñi i bééna. Matila ma bé mu libam li ma bé le: “Libak lipubi li yé li Yéhôva.”—Manyodi 28:36-38, MN.

⁷ Matila ma ma bé unda i bôt bobasôna ba bé añ mo le Yéhôva a yé toi mpubi. Ndi i man Lôk Israel nu a bé bé le a tehe matila ma inyule a bééna bé njel i pam het prisi keñi i bé a bé lama boñ lelaa? Baa a bé bé le a yi le Yéhôva a yé mpubi? A bé yi hala! Inyule hiki man Lôk Israel a bé emble bibañga bi i ngeñ ba bé añ Mbén i bisu bi bôlôm, bôda, ni boñge. (Ndiimba Mbén 31:9-12) Ibale u bé ha, ki u bi emble bibañga bini le: “Men me yé Yéhôva, Nyambe nan, n’a ba bapubhaga, inyule me yé Numpubi.” “N’a ba bapubhaga inyu yem; inyule me Yéhôva me yé Numpubi.”—Lôk Lévi 11:44, 45; 20:7, 26.

8. Bimbe biniigana di ñôt mu kaat Lôk Lévi 19:2 ni kaat 1 Pétrô 1:14-16?

 ⁸ Di béñge le bibañga bi yé i kaat Lôk Lévi 19:2 bi ba bé añ i bisu bi bôt bobasôna. Yéhôva a bi kal Môsi le: “Pôdôs ngim ntôñ u bon ba Israel, u kal bo le: ‘N’a ba bapubhaga; inyule me Yéhôva Nyambe nan me yé Numpubi.’” I nene le bibañga bi gwon Pétrô a bé sima i ngéda a bi kal lôk kéé le ba ‘yila bapubhaga.’ (Añ 1 Pétrô 1:14-16.) Bés di ta isi mbén Môsi, ndi bibañga bi Pétrô bi nhôla bés i tibil nok kaat Lôk Lévi 19:2, i i ñéba le Yéhôva a yé mpubi, jon yak bés di nlama jo sañ inyu ba bapubhaga. Di nlama boñ hala too di gwé botñem i niñ i ngii too i paradis hana ’isi.—1 Pétrô 1:4; 2 Pétrô 3:13.

9. Bimbe biniigana di nla ôt i kaat Lôk Lévi pes 19?

⁹ Di gwé ngôñ i lémél Djob jés lipubi, jon di njo sañ inyu yi lelaa di nla yila bapubhaga. Yéhôva a nti bés maéba ma ma nla hôla bés i boñ hala. Maéba ma ma yé i kaat Lôk Lévi pes 19. Man Lôk Héber wada le Marcus Kalisch nu a yé nyimam a nkal le: “I pes i kaat ini, bebek le yon i nôga loñge, i gwé ki ngandak biniigana iloo bini bipes bipe bi kaat Lôk Lévi. I nla yak ba pes kaat i i nloo bipes gwobisôna bi kaat Lôk Lévi, yak bikaat bitan bi bisu bi Bibel.” Di wan le ndék minlôñ mi Bibel munu pes ini, di ôt ki biniigana mu, bi bi nla hôla bés i niñ yés. Kiki di nwan minlôñ mi, di bigda le i pes kaat ini i mbôdôl ni bini bibuk le: “Ni nlama ba bapubhaga.”

10-11. Kii bibuk bi bisu bi kaat Lôk Lévi 19 bi nkal inyu libak lipubi, lelaa di nlama tehe i maéba ma?

¹⁰ Ngéda Yéhôva a bi kal Lôk Israel le ba ba bapubhaga, a bi kônde le: “Hi mut ikété nan a’ siñge nyañ ñem, a siñgege ki isañ ñem . . . Men me yé Yéhôva Nyambe nan.”—Lôk Lévi 19:2, 3.

¹¹ Di nlama noñ maéba ma Nyambe mana le di ti bagwal bés lipém. Di bigda i ngéda mut wada a bi bat Yésu le: “Imbe loñge me nlama boñ inyu kôhna niñ boga?” Ikété mam Yésu a bi kal  nye le a boñ, jada li bé le a ti isañ bo nyañ lipém. (Matéô 19:16-19) Yésu a bi kal yak le Farisai ni bayimbén ba ba bé top bé ti bagwal bap lipém, ba bé bibéba bi bôt. Ba bi “yilha bañga i Nyambe yañga.” (Matéô 15:3-6) Mu i “bañga i Nyambe” i, mbén i nyônôs itan ikété jôm li mambén i bé mu, yak ni bibañga bi yé hana i kaat Lôk Lévi 19:3. (Manyodi 20:12) Di hôya bañ le ilole ba nsima bibañga bi yé i kaat Lôk Lévi 19:3 bi bi nkal le di nlama ti bagwal bés lipém, minlôñ mi bisu mi nkal le: “N’a ba bapubhaga; inyule me Yéhôva Nyambe nan me yé Numpubi.”

12. Kiki maéba ma yé munu kaat Lôk Lévi 19:3 ma ñunda bés, imbe mbadga di nla badba?

¹² Inyu noñ maéba ma Yéhôva mana le di ti bagwal bés lipém, di yé le di badba le: ‘Baa me nti bagwal bem lipém?’ Ibale u nléba le ngim mam i yé le u bé boñ bé behee, u yé le u yoñ makidik i boñ mo nano. Ibale u bi la bé bôñôl bo ngim mam behee u nla bé héñha i jam li, ndi u nla jo sañ nano inyu bôñôl bo i mam ma. Bebek u nla kit le u mbôdôl tégbaha ngandak ngéda ni bo. Tole u nla kit le u nti bo ndék yom, u nhôla bo i lédés hémle yap, tole u nhôgbaha bo. Ibale u mboñ hala, wee u noñ maéba ma yé i kaat Lôk Lévi 19:3.

13. (a) Mambe maéba mape ma yé i kaat Lôk Lévi 19:3? (b) Lelaa di yé le di nigle ndémbél i Yésu i i yé kaat Lukas 4:16-18?

¹³ Kaat Lôk Lévi 19:3 i niiga bés jam lipe di nla boñ inyu yila bapubhaga. I nkal le di nlama tééda dilo di Sabat. Di ta bé isi mbén Môsi, jon di noñ bé Sabat hiki sonde. Ndi di nla ôt ngandak biniigana ibale di nwan lelaa Lôk Israel i bé noñ Sabat, ni bisai ba bé kôs mu. I ngéda Sabat, Lôk Israel i bé sal bé minson mimpe, ba bé bégés ndigi Yéhôva. * I nlélém kel i nyen Yésu a bi ke i ndap bibégés i tison het a bi néñél inyu añ Bañga i Nyambe. (Manyodi 31:12-15; Añ Lukas 4:16-18.) Mbén Djob i i yé kaat Lôk Lévi 19:3 i i nkal le di “tééda dilo [tjé] di Sabat” i nlama tinde bés i gwélél ngéda di yé di ntégbaha i boñ mam més inyu kônde bégés Yéhôva. Baa u nhoñol le u nlama kônde ti ngéda i nson u Djob? Ibale u nkônde ti ngéda i nson u Yéhôva, u ga bana maada ma bas bas ni nye, u kônde ki yila mpubi.

14. Limbe jam kaat Lôk Lévi pes 19 i mpôdôl ngandak ngélé?

¹⁴ Kaat Lôk Lévi pes 19 i ntiimba ngim jam ngandak ngélé, i jam li li nla hôla bés i ba bapubhaga. Mamélél ma nlôñ 4, di ntehe bini bibuk le: “Men me yé Yéhôva Nyambe nan.” I pes kaat ini i mpôdôl i jam li 16 ngélé. Hala a mbigdaha bés mbén i bisu i i nkal le: “Men me yé Yéhôva Nyambe woñ . . . U ban-ga bañ banyambe bape handuk me.” (Manyodi 20:2, 3) Bikristen bi bi nsômbôl ba bapubhaga bi nlama bé neebe le jam jo ki jo tole mut nye ki nye a sôña bo i bana maada malam ni Yéhôva. Kiki di yé Mbôgi Yéhôva, di nlama jo sañ le di boñ bañ jam jo ki jo li li yé le li hoo jôl jé lipubi mahindi.—Lôk Lévi 19:12; Yésaya 57:15.

15. Minlôñ mi mpôdôl bisesema i kaat Lôk Lévi pes 19 mi nlama tinde bés i boñ kii?

 ¹⁵ Lôk Israel i bé lama tééda ngandak mambén inyu unda le ba ntehe Yéhôva kiki Djob jap. Kaat Lôk Lévi 18:4 i nkal le: “N’a yônôs matéak mem, ni téédaga ki matéñ mem, le ni hiumul ikété yap; men me yé Yéhôva Nyambe nan.” Pes 19 i mpôdôl ngim “matiñ” mu, ma Lôk Israel i bé lama tééda. Kiki hihéga, minlôñ 5-8, 21, 22 mi mpôdôl bisesema bi binuga. Ba bé lama sem binuga bi, ba yoñok yihe le ba ‘hindis bañ yom pubhaga i Yéhôva.’ Ngéda di ñañ minlôñ mini, mi nlama tinde bés i lémél Yéhôva ni i ti nye bisesema bi bibégés kiki kaat Lôk Héber 13:15 i nkal.

16. Kii litiñ li li mpôdôl maselna ipôla bôt ba ngwélél Djob ni ba ba ngwélél bé nye li niiga bés?

¹⁶ Inyu ba bapubhaga, di nlama bé pôna i bôt ba nkéña bés. Ndi hala a ta bé jam li ntomb. Ngim mangéda bôt ba ba yé i suklu ni bés tole i bôlô, tole bôt bés ba lihaa ni bôt bape ki ba nla tinde bés i boñ ngim mam i i yé le i ôbôs maada més ni Djob. I ngéda di mboma i nya ndutu i, di nlama yoñ makidik ma ngui. Kii i nla hôla bés? Di béñge maéba malam ma yé hana i kaat Lôk Lévi 19:19, Bibel i nkal le: “U habga bañ ki to mbot i yé ntéñék ni nya dikôô iba.” I mbén i i bé boñ le Lôk Israel i pôna bañ mana matén mape. I len ini, kiki di ta bé isi mbén Môsi, kila yo ki yo i ta bé le di haba bañ mbot i gwé ngandak mintén mi mabadô. Ndi di nlama bé nigle i bôt ba mboñ mam ma mbôk matiñ ma Bibel, to ibale di nsal ni bo, di yé i suklu ni bo, tole ba yé bôt bés ba lihaa. I yé maliga le di ngwés bôt bés ba lihaa, di gwéhék ki mut wés libôk. Ndi ibale di nsômbôl lémél Yéhôva, di nlama bé kiha ni bôt ba nôgôl bé mambén mé. Hala a nlôôha ba nseñ inyule ibale di nsômbôl yila bapubhaga, di nlama bé pôna i bôt ba nôgôl bé Djob.—2 Korintô 6:14-16; 1 Pétrô 4:3, 4.

17-18. Bimbe biniigana bilam di nla ôt i kaat Lôk Lévi 19:23-25?

¹⁷ Bibuk bini le “Men me yé Yéhôva Nyambe nan” bi bé lama tinde Lôk Israel i diihe maada map ni Yéhôva. Lelaa? Kaat Lôk Lévi 19:23-25 i ntoñol i jam li. (Añ.) Di béñge lelaa Lôk Israel i bé lama nôgôl bibañga bini i ngeñ ba bi jôp i hisi hi likak. I ngéda mut a bé a bel e, a bé lama boñ nwii maa ibabé i je  matam ma e i. I nwii u nyônôs ina, ba bé ba ket matam ma e i, ba kena mo i ndap Yéhôva. I mut a bi bel e, a bé lama ndik je matam i mbus nwii mintan. I mbén i, i bé hôla Lôk Israel i nok le bibégés bi Yéhôva gwon bi nlama ba jam li bisu i niñ yap. I bé béda le ba bôdôl Yéhôva ñem ba yik le a ga ti bo kii yosôna i mbéda bo ibale nson wé won u yé jam li bisu i niñ yap. A bé lama ti bo bijek bi kôli bo. Yéhôva a bi kal ki bo le ba tinak makébla i homa ba bé béghene nye.

¹⁸ Bibañga bi yé i kaat Lôk Lévi 19:23-25 bi mbigdaha bés nkwel u Yésu i ngii hikôa. A bi kal le: “Ni waa tôñ inyu . . . yom n’a je tole inyu yom n’a nyo.” A kônde le: “Isoñ nan nu ngii a nyi le ni gwé ngôñ ni mam mana momasôna.” Yéhôva a ga ti bés mam momasôna ma mbéda bés kiki a njés yak dinuni. (Matéô 6:25, 26, 32) Di nyi le Yéhôva a ga ti bés kii yosôna i mbéda bés. Di nti ki “makébla ma konangoo,” ibabé le mut nye ki nye a tehe bés. Di nti yak makébla inyu minson mi likoda. Yéhôva a ntehe makébla momasôna di nti, a ga bom ki bés. (Matéô 6:2-4) I ngéda di mboñ hala, wee di ntibil nok maéba ma yé kaat Lôk Lévi 19:23-25.

19. Bimbe biniigana u ñôt mu minlôñ mi kaat Lôk Lévi di nwan?

¹⁹ Di ntehe ngim minlôñ i kaat Lôk Lévi pes 19 mi mi ñunda bés lelaa di nla nigle Djob jés lipubi. I ngéda di nigle nye, wee di njo sañ inyu ‘yila bapubhaga ikété maboñok més momasôna.’ (1 Pétrô 1:15) Ngandak bôt i i ngwélél bé Yéhôva i ntehe maboñok més malam. Ma ntinde yak bahogi i ti Yéhôva lipém. (1 Pétrô 2:12) Ndi di yé le di ôt biniigana bipe mu kaat Lôk Lévi pes 19. I yigil i noñ ha, i ga pôdôl minlôñ mimpe mu pes kaat i, i ga hôla ki bés i tehe mam mape di nla boñ inyu ‘yila bapubhaga’ kiki Pétrô a bi kal.