1. Limbe jam li nhôgbaha bés?

BAA u yé le u gwés le bôt ba kéés we inoñnaga ni kôgôô yoñ, su woñ, tole ntel woñ? U ta bé le u gwés hala. Di yé maséé i yi le Yéhôva a nkéés bé bés bitéé bi mis kiki bôt ba binam! Kiki hihéga, ngéda Samuel a bé béñge bon bôlôm ba Yésé, a bi tehe bé bo kiki Yéhôva a bé tehe bo. Yéhôva a bi kal Samuel le, man Yésé wada nyen a ga yila kiñe i Israel. Numbe? Ngéda Samuel a bi tehe lok Yésé i mañ le Éliab, a kal le: “Hodo, nhook Yéhôva won u téé bisu gwé.” Éliab a bé mpémba mut jon Samuel a bi hoñol le nyen Yéhôva a mpohol. “Ndi Yéhôva a kal Samuel le: ‘U béñge bañ su wé, to ntandaa wé ntel, inyule me bi tjél nye.’” Kii hala a niiga bés? Yéhôva a nkônde le: “Inyule mut a mbéñge yaa bitéé bi mis, ndi Yéhôva a mbéñge ñem.”​—1 Samuel 16:1, 6, 7.

2. Inoñnaga ni Yôhanes 7:24, inyuki di nlama bé kéés bôt i bitéé bi mis? Ti hihéga.

² Kiki di bi gwééne ikété béba, di mbéna kéés bôt inoñnaga ni i yom di ntehe. (Añ Yôhanes 7:24.) Ndi, di nla bé tibil yi mut ndik i bitéé bi mis. Kiki hihéga, to dokta nu a nyi bôlô yé ngandak, a nla bé yi kon u mut ndik i bitéé bi mis. Ibale a nsômbôl nok njelel i nkokon, a nlama emble nye loñge loñge. Dokta a nla yak bat le a boñ radiô, inyu béñge kété yé. Ibale hala bé, a nla yoba. Nlélém, di ta bé le di yi lôk kéé yés i bôda ni i bôlôm, ndigi inyule di ntehe bo. Di nlama yéñ i tibil yi bo. I yé maliga le di nla  bé yi mahoñol ma bôt, jon di yé mbén i nok bôt kiki Yéhôva a nok bo. Ndi di nla boñ kii yosôna di nla inyu kôna Yéhôva. Lelaa?

3. Lelaa miñañ mi Bibel di ga tehe munu yigil ini mi ga hôla bés i kôna Yéhôva?

³ Lelaa Yéhôva a nyoñ bagwélél bé? A ñemble bo. A mbéñge niñ yap, ni mandutu ba mboma. A ñunda ki bo ñem ngôô. Mu kiki di mba di nwan lelaa Yéhôva a bi yoñ Yôna, Éliya, Hagar ni Lôt, di béñge lelaa di nla kôna nye mu maada més ni lôk kéé yés i bôda ni i bôlôm.

4. Inyuki di yé le di hoñol le Yôna a ta bé mut ba nla bôdôl ñem?

⁴ Kiki di nyi bé i mam momasôna ma bi tinde Yôna i ke ngwéé, di nla hoñol le a bé bé mut ba nla bôdôl ñem, le a bé bé to a tiñi ni Djob. Yéhôva a bi om nye i legel bikééhene gwé i Ninivé. Ndi Yôna a bi yoñ sitima i i bé ke homa numpe, a kee “haa ni Yéhôva.” (Yôna 1:1-3, MN.) Ibale we nu, baa ki u bi tiimba om Yôna i Ninivé? Bebek le to. Ndi Yéhôva a bi tiimba ep nye nyoo.​—Yôna 3:1, 2.

5. Kii kaat Yôna 2:1, 2, 9 i niiga bés inyu Yôna?

⁵ Masoohe ma Yôna ma ñunda bés umbe ntén mut a bé. (Añ Yôna 2:1, 2, 9.) Masoohe ma, bebek ni mape ki, ma ñunda le Yôna a bé bé mut a nso bôlô. Bibuk gwé bi ñunda le a bé mut suhulnyuu, mut a nyi ti mayéga, a bak ki bebee i nôgôl Yéhôva. Di nok inyuki Yéhôva a bi kéés bé Yôna, a timbhe masoohe mé, a ke ki ni bisu i gwélél nye kiki mpôdôl!

6. Inyuki di nlama tibil emble?

⁶ Inyu timbil emble bôt bape, di nlama bana suhulnyuu ni wongut. Di kôli boñ hala i ndék yosôna inyu manjom maa. Pog, hala a ga boñ le di hoo bañ kéés bôt. Iba, di ga yi kii ba nôgda, ni mahoñol map, ha nyen d’a la unda bo ñem ngôô. Aa, di nla hôla mankéé i yi ngim jam nyemede a yik bé inyu yé. I yé i pam ngim mangéda le, ngéda di nkal mut i jam li tééñga bés, ha nyen bés bomede di nok ndutu yés. (Bingéngén 20:5)  Mañ wada i Asia u nkal: “Kel yada, me bi pot me ngi tibil emble. Me bi kal sita yada le a nlama kônde lémés mandimbhe mé makoda. I mbus, me bi nok le a nyi bé añ loñge, ni le inyu timbhe, a nlama boñ biliya bi ngui.” Hala a ñunda le mimañ mi nlama ‘tibil emble’ ilole mi nti maéba!​—Bingéngén 18:13.

7. Kii jam Yéhôva a bi bôñôl Éliya li niiga bés?

⁷ Lôk kéé i bôda ni i bôlôm ihogi i nkon woñi i kal mut mahoñol map inyule hala nyen ba bi néñés bo. Lelaa di nla hôla bo i yible bés ñem wap? Di hoñol i jam Yéhôva a bi bôñôl Éliya ngéda a bé ke Yézabel ngwéé. Ngandak dilo i bi tagbe ilole Éliya a nkal Yéhôva i mam momasôna ma bé nye ñem. Yéhôva a bi tibil emble nye. A ti nye makénd, a bééga ki nye bañga nson. (1 Bikiñe 19:1-18) Ngim mangéda i yé i bane lôk kéé yés ndutu i yible bés ñem, ki le ndik ni njel i nyen di nla yi i mam ba nhoñol toi. Ibale di nkôna wongut i Yéhôva, ba yé le ba bôdôl bés ñem. Jon i ngéda di nkwel ni bo, di nlama tibil emble bo.

8. Inoñnaga ni kaat Bibôdle 16:7-13, lelaa Yéhôva a bi hôla Hagar?

⁸ Hagar, nkol u Sarai, a bi jôñôp i ngéda a bi yila nwaa Abram. Ngeñ a bi yoñ jém, a bôdôl yan Sarai, inyule a bé ngi gwal. Mam ma bi bep, bep ni bep kayéle Sarai a pémés nye ndap. (Bibôdle 16:4-6) I litehge li mut binam, Hagar a bé béba muda jon a bé a kôli ni kogse a bi kôs. Ndi hala bé nyen Yéhôva a bé tehe Hagar. A bi ômle nye añgel. Ngéda añgel i bi pam bisu gwé, i bi hôla nye i héñha litehge jé li mam, i mbus i sayap nye. Hagar a bi nôgda le Yéhôva a bé yi nye ni le a bé yi i mam ma bé pémél nye. Hala a bi lôôha tihba nye kayéle a sébél nye le “Nyambe nu a ntehna, . . . nu a ntehe me.”​—Añ Bibôdle 16:7-13.

9. Inyuki Nyambe a bi kônôô Hagar ngoo?

⁹ Inyuki Yéhôva a bi hôla Hagar? A bé yi loñge loñge lelaa Hagar a bi nañ, a yik ki mandutu a bé tégbaha. (Bingéngén 15:3) Hagar a bé ngond Égiptô i i bé yééne i ndap man Lôk Héber. Bebek a bé nôgda binyuu ngim mangéda, tole a bééna ngôñ i tehe bôt bé ni loñ yé. Ni ki le nyetama bé nyen a bé nwaa Abraham. I bi pam ngim ngéda le, bagwélél ba Djob ba bana ngandak baa. Ndi hala a bé bé sômbôl i Yéhôva. (Matéô 19:4-6) Di nok ni inyuki mabii ma, ma bé lona njôñ ni ôa. Tolakii Yéhôva a bi kodol ndok i Hagar ipañ Sarai, di nla ba nkwoog nkaa le a bi nok nye, a unda ki nye loñgeñem.

10. Lelaa di nla pam i yi lôk kéé yés i bôda ni bôlôm loñge?

¹⁰ Di nlama boñ biliya i nok bôt bape kiki Yéhôva a nok bo. Boñ biliya i yi lôk kéé yoñ i bôda ni i bôlôm loñge. Kwel ni bo ilole likoda li mbôdôl ni i ngéda li mal, pam ni bo likalô, ibale u nla, naña bo i je i mbai  yoñ. Ibale u mboñ hala, u yé le u léba le i mankéé a yé a bana nkañak su a yé ndik nsut, nwet u nhoñol le a nhép nkus, a nkap ngandak, tole lihaa li mbéna sôk makoda, li mboma ngolba. (Hiôb 6:29) I yé mbale le, di nlama bé ‘ha manyo més i mam ma bôt bape.’ (1 Timôtéô 5:13) Ndi, i mbéda le di yi lôk kéé yés i bôda ni i bôlôm ni mandutu ba mboma.

11. Inyuki mimañ mi nlama tibil yi bémba yap?

¹¹ Mimañ nwon mi nlama ba bôt ba bisu i yi lôk kéé yap i bôda ni i bôlôm. Di yoñ hihéga hi mankéé wada le Artur nu a bé ngwélél makiiña. Nye ni mañ umpe ba bi yuuga sita yada i i bé nene nsut. Artur a nkal le: “A bi kal bés le nlôm a bi wo ndék nwii ndigi i mbus libii jap. Ndi to hala a bi néñés bingond gwé gwobiba maliga, bi ngi tiñi ni Yéhôva. Nano a ntehna ha bé loñge, a kôñôl yak i ño. Ndi gwéha yé inyu Yéhôva ni hémle yé bi ngi umi siñ siñ. Di bi ôt ngandak biniigana mu ndémbél yé ilam.” (Filipi 2:3) I ngwélél makiiña nu a bi noñ ndémbél i Yéhôva. Yéhôva a nyi bagwélél bé ba ba tiñi ni nye, a nyi ki mandutu map. (Manyodi 3:7) Mimañ mi mi nyi bémba yap loñge, nwon mi nla tibil tééda yo.

12. Kii sita yada le Yip Yee a bi nok ngeñ a bi yoñ ngéda i yi sita ipe i likoda jé?

¹² Ngéda u ntibil yi lôk kéé yoñ i bôda ni i bôlôm i i nene ñunbak, ha nyen w’a tibil nok bo. Hihéga hiada hini. Mankéé Yip Yee nu a yé Asia a nkal le: “Sita yada i likoda jem i bé pot makeñi ngandak, me bé hoñol le a nyi bé niñ. Ndi ngeñ me bi pam likalô ni nye, a bi kal me le a bé béna hôla bagwal bé i nuñul tjobi i bôm. Inyu boñ le bôt ba loo ba somb, a bé lama pot makeñi.” Sita Yip a nkônde le: “Me bi nok le inyu nok lôk kéé i bôda ni i bôlôm, me nlama tibil yi bo.” I mbéda biliya inyu pam i yi lôk kéé yés loñge. Ndi ngéda di noñ maéba ma Bibel mana le di yibil miñem nwés, di nkôna Yéhôva nu a ngwés “mintén mi bôt nwominsôna.”​—1 Timôtéô 2:3, 4; 2 Korintô 6:11-13.

13. Inoñnaga ni kaat Bibôdle 19:15, 16, kii biañgel bi bi boñ ngéda Lôt a bi nai ni ndiñha, inyuki?

¹³ Lisañ jada, Yéhôva a bi kal Lôt le a boñ jam li li bé lama péyés nye ni lihaa jé. Lôt a kahal tiñha. Biañgel biba bi bi ke yak Lôt inyu pémés nye ni lihaa jé i Sôdôm. Inyuki? Ba bi kal nye le: “D’a tjé homa nunu.” (Bibôdle 19:12, 13) U u bi sude, kel i ye, Lôt ni lihaa jé ba nai ni ndiñha. Biañgel bi bi témb bi kal nye le a pam mu tison. Ndi ‘a bi ke ni bisu i tiñha.’ Di yé le di hoñol le Lôt a bé yan Yéhôva tole a bé sômbôl bé nôgôl nye. Ndi Yéhôva a bi waa bé hônba nye. “Yéhôva a kônôl nye ngoo,” biañgel bi gwel bo i woo, bi pamna bo mu tison i.​—Añ Bibôdle 19:15, 16.

14. Inyuki Yéhôva a bi unda Lôt ñem ngôô?

¹⁴ Ngandak mam i bi lama tinde Yéhôva i unda Lôt ñem ngôô. I nene le Lôt a bé kon bôt ba tison woñi, jon a bi hoo bé pam. Ndi mam mape ma bé kônha nye woñi. Bebek Lôt a bé yi ñañ u bikiñe biba bi bi bi kwo bibee bi kuñtak i nsôsôgô u u bé bebee ni tison. (Bibôdle 14:8-12) Kiki a bé isañ mbai, bebek Lôt a bé tôñ lihaa jé. Ni ki le, a bé ngwañ mut, jon i nene le a bééna loñge ndap i Sôdôm. (Bibôdle 13:5, 6) I yé maliga le jam to jada mu mam di nsima li bé ti bé Lôt kunde i tiñha nôgôl Yéhôva. Ndi Yéhôva a bi héléé bé i béñge dihôha tjé, a bé tehe nye kiki “mut a téé sép.”​—2 Pétrô 2:7, 8.

15. Iloole di kéés mut inyu maboñok mé, kii di nlama boñ?

¹⁵ Iloole di kéés mut inyu maboñok mé, di nlama yéñ i nok nye. Sita Vérônika nu a yé i Érôpa, a bi noode noñ maéba ma. A nkal le: “Sita yada i bé nene ñunbak hiki ngéda, a bé  béna yén nyetama. Ngim mangéda me bé kon yak woñi i kôôge nye bebee. Ndi me bi hoñol le, ‘ibale me nu, ki me yé le me gwés le mut a kôôge me bebee.’ Jon me bi bat nye kii i bé tééñga nye. Ha nyen a bi yible me ñem wé! Nano me nyi nye loñge.”

16. Inyuki di nlama bat Yéhôva mahôla inyu bana ñem ngôô?

¹⁶ Yéhôva nyetama nyen a nok bés i nya i yôni. (Bingéngén 15:11) Jon soohe nye le a hôla we i tehe bôt bape kiki a ntehe bo, ni i yi lelaa u nla unda bo ñem ngôô. Masoohe ma bi hôla sita Anzéla i hôlôs ñem ngôô. Sita yada i likoda jé i bé nôgla bé ni lôk kéé. Anzéla a nkal le: “Me bé le me kahal kéés i mankéé nu, me keñgle ki nye. Ndi me bi soohe Yéhôva le a hôla me i nok i sita i.” Baa Yéhôva a bi timbhe masoohe ma Anzéla? A nkônde le: “Me bi pam likalô ni nye, i mbus di kwel ngandak. Me bi emble nye ni ñem ngôô. Nano, me ngwés nye ngandak, me yé ki bebee i hôla nye.”

17. Kii di nlama boñ?

¹⁷ Di nlama bé pohol lôk kéé i di ñunda ñem ngôô. Bobasôna ba mboma mandutu kiki Yôna, Éliya, Hagar ni Lôt. Mu mandutu ma, mahogi ma yé le bomede bon ba bi yéñ. Ndi maliga ma yé le, hala a ma pémél bés bobasôna. Di nok inyuki Yéhôva a nkal bés le di tôñnaga. (1 Pétrô 3:8) Ngéda di noñ maéba Yéhôva a nti bés, di nkônde lédés maada més ni lôk kéé yés i mbuu. Jon mu maada més ni bôt bape, di boñ biliya i emble bo, i yi bo ni i unda bo ñem ngôô.