1. Lelaa mañge wada a bi unda le a nhémle bitugne?

 MAÑGE wada le Matéô a bé kon ngandak kayéle ba bé lama kan nye ngandak ngélé. I ngéda a bééna nwii minsambok, nye ni lihaa jé ba bé béñge JW Nkuu Biliñgeliñge. Bebee ni mamélél ma JW, ba bi tehe loñge ngembe nsik, i het bôt ba bé leege bôt bap ba bi wo. b I ngéda JW Nkuu Biliñgeliñge^® a bi mal, a kôôge bagwal bé bebee, a gwel bo i woo, a kal le: “A pua, a mma, ni ntehe, to ibale me nwo, ma ga témb me loo i bitugne. Ni ga ba ha inyu bem me.” Ni hégda lelaa bagwal ba, ba bi nôgda i ngéda ba bi tehe le man wap a nhémle toi bitugne.

2-3. Inyuki i yé loñge le di yoñ ngéda i ôt pék mu mbônga u bitugne?

² Ngim mangéda, i yé loñge le bésbobasôna di ôt pék mu mbônga i bitugne. (Yôhanes 5:28, 29) Inyuki? Inyule di nyi bé i kel béba kon y’a gwel bés, tole nyemb i mut di gwéhék i nla puhe bés. (Ñañal 9:11; Yakôbô 4:13, 14) Botñem yés i bitugne i nla hôla bés i hônba i nya mandutu i. (1 Tésalônika 4:13) Bibel i niiga bés le Tata wés Nungingii a nyi bés loñge loñge, a gwéhék bés iloo hihéga. (Lukas 12:7) Hégda letee ikepam limbe likala Yéhôva Nyambe a nlama yi bés inyu boñ le a tiimba hek bés ni libak jés jolisôna, yak ni i mam momasôna di bi tééda mu boña wés. Yéhôva a ngwés bés ngandak jon a bi ti botñem i niñ boga ni botñem i bitugne to ibale di nwo!

³ Munu yigil ini, di ga bôk di tehe inyuki di nlama hémle mbônga u bitugne. I mbus, di ga wan ngim ñañ u Bibel i het ba nyôñôl ño nkwel unu: “Manyuñ a’ tuge.” (Yôhanes 11:23) Sôk i nsôk di ga tehe kii di nla  boñ inyu boñ le bitugne bi ba toi ntiik i mis més.

4. Inyu hémle ngim mbônga di nlama ba nkwoog nkaa ni kii? Ti hihéga.

⁴ Inyu hémle ngim mbônga, di nlama ba nkwoog nkaa le i nwet a mbôn bés i jam li, a gwé toi ngôñ ni ngui tole ngap i yônôs wo. Di yoñ hihéga: Hégda le mbuk mbebi a mbôk ndap yoñ. Liwanda joñ jada li nkal we le: ‘A mut wem u tôñ bañ m’a hôla we i tiimba oñ ndap yoñ.’ Liwanda joñ li mpot hala ni ñem wé wonsôna, u yé ki nkwoog nkaa le a gwé toi ngôñ i hôla we. Ibale a nyi maoñ, a ban-ga bisélél bi mbéda, w’a nyi toi le a nla pam i boñ hala. Jon u ga hémle mbônga wé. Lelaa ni inyu mbônga u bitugne? Baa Nyambe a gwé toi ngôñ ni ngui i yônôs wo?

5-6. Inyuki di yé nkwoog nkaa le Yéhôva a gwé ngôñ i tugul bawoga?

⁵ Baa Yéhôva a gwé ngôñ i tugul bawoga? Ñ, ibabé pééna a gwé toi ngôñ i boñ hala. Di nyi hala inyule a bi tinde ngandak batila Bibel i pôdôl i mbônga u. (Yésaya 26:19; Hôséa 13:14; Masoola 20:11-13) Di nyi ki le Yéhôva a mah bôn bé ngim jam, a yônôs bé jo. Ñ, Yéhôva a nyamnda ni ngôñ i lona bawoga i bitugne. (Yôsua 23:14) Inyuki di nkal hala?

⁶ Di noode wan bibañga bi sôgôlsôgôl wés Hiôb. A bé yi le to ibale a nwo, Yéhôva a gwé ngôñ ikeñi i lona nye bitugne. (Hiôb 14:14, 15) Yéhôva a gwé minlélém mi mahoñol inyu bagwélél bé ba ba bi wo. A nyamnda ni ngôñ i témbna bo i niñ, ba bak mbôô, ba bak ki maséé. Mam ma yé lelaa inyu didun di didun di bôt di di bi wo ibabé bo i yi njee a yé Yéhôva? Yak bo, Nyambe wés Nugwéha a gwé ngôñ i lona bo i bitugne. (Minson mi baôma 24:15) A gwé ngôñ le ba yila mawanda mé, ni le ba niñ i boga ni boga hana ’isi. (Yôhanes 3:16) Ntiik, Yéhôva a gwé ngôñ i tugul bawoga.

7-8. Inyuki di yé nkwoog nkaa le Yéhôva a gwé ngui i tugul bawoga?

⁷ Baa Yéhôva a gwé ngui i tugul bawoga? Ntiik! A yé “Nu ngui yosôna.” (Masoola 1:8) Jon a gwé ngui i yémbél to numbe ñoo, yak nyemb. (1 Korintô 15:26) I yi hala i nlédés bés, i hôgbahaga bés. Di yoñ hihéga hi sita yada le Emma Arnold. Nye ni lihaa jé ba bi boma manooda ma ngui ngandak i Gwét bi Ntôla II. Kiki ba bi nimis bôt i ñamb u mok mi mbanda i Nazi, Emma a lédés ngond yé ni bini bibuk le: “Ibale i bôt ba bi wo ba gwé bé njel yo ki yo i pam i mok mi nyemb, wee nyemb i gwé ngui iloo Nyambe, hala bé?” Ibabé pééna, yom yo ki yo i gwé bé ngui iloo Yéhôva! Nyambe nu ngui yosôna, nu a bi hek bés, a gwé toi ngui i témbna ba bobasôna ba ba bi wo i niñ.

⁸ Njom ipe i i ntinde bés i hoñol le Nyambe a nla toi lona bawoga i bitugne i yé le, boña wé a gwé bé nwaa. A nsébél hiki hiôdôt ni jôl jé. (Yésaya 40:26) A nla ki bigda i bôt bobasôna ba bi wo. (Hiôb 14:13; Lukas 20:37, 38) A nla yak bigda libak li bôt a nyéñ lona i bitugne, maôñg map, i mam ba bi boma i niñ yap ni ma ba bi tééda.

9. Baa u nhémle toi le Yéhôva a ga lona bôt i bitugne?

 ⁹ I ngéda Yéhôva a mbôn le a ga lona bôt i bitugne, di nla hémle i mbônga u. Inyule a gwé ngôñ, a ban-ga ngui i yônôs wo. Njom ipe i i ntinde bés i hémle i mbônga u bitugne i yé le, Yéhôva a ma lona bôt i bitugne. I ngéda kôba, a bi ti bagwélél bé ngui i lona bôt i bitugne. Mu nsoñgi wap di nla sima Yésu. Di wan bitugne gwada Yésu a bi boñ, bi di nléba i kaat Yôhanes pes 11.

10. Kii i bi tagbe i ngéda Yésu a bé téé likalô uu ngwañ lom Yordan, kii a bi boñ? (Yôhanes 11:1-3)

¹⁰ Añ Yôhanes 11:1-3. Mam ma ntagbe i Bétania bebee ni mamélél ma nwii 32 N.Y. Yésu a gwé mawanda ma ñem nyuu nyoo i mbai i, Lasarô ni bilôk binyañ bi bôda, Maria bo Marta. (Lukas 10:38-42) Ndi Lasarô a bi kwo kon, lôknyañ i bôda i kon woñi ngandak. Ba legel Yésu le manyañ wap a nkon, ndi Yésu a bé uu ngwañ u Yordan, liké li dilo diba inyu pam i Bétania. (Yôhanes 10:40) Ndi ngoo le, Lasarô a bi wo ilole nlegelnwin a mpam yak Yésu. Tolakii Yésu a bi yi le liwanda jé li nwo, a bi yén ki nyoo dilo diba ilole a nke i Bétania. Jon i ngéda Yésu a bi bol nyoo, hala a bé dilo dina le Lasarô a bi wo. Yésu a nke nyoo inyu boñ ngim jam i i ga hôla mawanda mé, i ti ki Nyambe lipém.​—Yôhanes 11:4, 6, 11, 17.

11. Kii ñañ unu u niiga bés i ngéda di yé liwanda ni mut?

¹¹ Ñañ unu u nhôla bés i nigil ngim jam i ngéda di yé liwanda ni mut. I ngéda Maria bo Marta ba bi om nwin yak Yésu, ba bi bat bé nye le a loo i Bétania, ba bi yis ndik nye le liwanda jé li ñem nyuu li nkon. (Yôhanes 11:3) I ngéda Lasarô a bi wo, Yésu a bé le a tugul nye a bak haa, ndi a bi ke i Bétania inyu ba ni mawanda mé, Maria bo Marta. Baa u gwé liwanda li li yé bebee i lôl we mahôla ibabé le u bat nye? Jon u nla bôdôl nye ñem le a ga hôla we i “mangéda ma ndutu.” (Bingéngén 17:17) Kiki Yésu, di nlama ba i nya liwanda i inyu bôt bape? Nano di tiimba wan ñañ wés, di tehe kii i bi tagbe i mbus ngéda.

12. Kii Yésu a bi bôn Marta, inyuki a bé le a hémle hala? (Yôhanes 11:23-26)

¹² Añ Yôhanes 11:23-26. Marta nunu a nok le Yésu a yé bebee ni Bétania, a ôt ngwéé i ke boma nye, a kal nye le: “A Nwet, ibale u bak hana, ki mankéé a nwo bé.” (Yôhanes 11:21) Maliga ma, a bé le a mbuubaha Lasarô. Ndi Yésu a bééna ngôñ i boñ jam li tôbôtôbô, jon a bôn nye le: “Manyuñ a’ tuge.” A bi ti ki Marta njom ipe i bôdôl mbônga u ñem. A kal nye le: “Men me yé bitugne, me yé ki niñ.” Ñ, Nyambe a bi ti nye  ngui i tugul bawoga. A bi bôk ndugi a tugul hingongonda ndék ngéda i mbus nyemb yé. A tugul ki man munlôm nlélém kel a bi wo. (Lukas 7:11-15; 8:49-55) Ndi baa a bé le a tugul mut a bi wo hala a yé dilo dina, a ma bôdôl bol?

13. Inoñnaga ni kaat Yôhanes 11:32-35, kii Yésu a bi boñ i ngéda a bi tehe Maria ni bôt bape ba ñee? (Béñge yak titii.)

¹³ Añ Yôhanes 11:32-35. Béñge i yom i ntagbe nano. Maria manyañ Lasarô nu muda numpe, a mpam inyu ke i boma Yésu. Yak nye a ntiimba i yom manyañ nu muda a ntip kal, a nkal le: “A Nwet, ibale u bak hana, ki mankéé a nwo bé.” I nyemb i, i ntééñga nye ngandak, yak i bôt ba yé nye ha ipañ. I ngéda Yésu a ntehe bo ba ñee, hala a mpat nye ñem. Kiki a nkônôl mawanda mé ngoo, a bôô maéya. A nôgda i njôghe mut a nla bana i ngéda a nimis mut a ngwés. Jon a nyamnda ni ngôñ i mélés i yom i ñééha bo!

14. I ngéda di ntehe i yom Yésu a bi boñ i ngéda a bi tehe Maria a ñee, kii hala a niiga bés inyu Yéhôva?

¹⁴ I ngéda di ntehe lelaa Yésu a bi ee i ngéda a bi tehe Maria a ñee, hala a niiga bés le Yéhôva a yé Nyambe nu ñem konangoo. Inyuki di nkal hala? Kiki di ntehe i yigil i ntagbe, Yésu a nkôna Isañ i nya i yôni, a nhoñol kiki nye, a nôgdaga kiki nye. (Yôhanes 12:45) Yésu a bi unda ñem ngôô i nya i tôbôtôbô inyu mawanda mé ma ma bé ee. Hala a ñunda le i ngéda di ñee inyu njôghe di nok, yak Yéhôva a nkônôl bés ngoo. (Tjémbi 56:8) Baa hala a ntinde bé we i kôôge bebee ni Nyambe nu konangoo?

15. Kiki kaat i Yôhanes 11:41-44 i ñunda, kii i bi tagbe soñ i Lasarô? (Béñge yak titii.)

¹⁵ Añ Yôhanes 11:41-44. Yésu nunu a mbol i soñ i Lasarô, a mbat le ba héya ngok i nhô lijubul li soñ. Marta a kal nye le ngo a nlama numb. Yésu a timbhe nye le: “Baa me nkal bé we le ibale u nhémle, w’a tehe lipém li Nyambe?”  (Yôhanes 11:39, 40) Ha nyen Yésu a mpa mis i ngii, a soohe, a mboñ hala inyule a gwé ngôñ le Yéhôva nyen a kôhna lipém inyu i jam a ga boñ hanano. I mbus Yésu a sébél ni kiñ ngii, a kal le: “A Lasarô pam!” Ba tehe Lasarô a mpam i soñ. Yésu a ntip boñ jam bôt bape ba bak le ba hoñol le li nla bé bôña.​—Béñge Bible d’étude i kaat Yôhanes 11:17.

16. Lelaa ñañ di nléba i kaat Yôhanes pes 11 i nlédés hémle yés inyu bitugne?

¹⁶ Ñañ di nléba i kaat Yôhanes pes 11 u nlédés hémle yés inyu bitugne. Lelaa? Ni bigda mbônga Yésu a ti Marta: “Manyuñ a’ tuge!” (Yôhanes 11:23) Nlélém kiki Isañ, Yésu a gwé ngôñ, ni ngui i yônôs mbônga u. Gwiiha bi Yésu bi ñunda le a nyamnda ni ngôñ i mélés nyemb ni i njôghe i nlona. I ngéda Lasarô a bi pam i soñ, hala a bi kônde unda le Yésu a gwé ngui i tugul bawoga. Di témb di bigda i yom Yésu a bi bigdaha Marta: “Baa me nkal bé we le ibale u nhémle, w’a tehe lipém li Nyambe?” (Yôhanes 11:40) Di gwé ngandak manjom i hémle le mbônga u Nyambe inyu bitugne u ga yon toi. Kii di nla boñ inyu lédés i hémle i?

17. Kii di nlama bé hôya i ngéda di nsoñgol miñañ mi bitugne ikété Bibel?

¹⁷ Di añ miñañ mi bitugne mi kôba, di soñda nwo. Bibel i gwé miñañ mi bôt juem ba ba bi tuge hana ’isi. c Baa u nla yoñ ngéda i wan hiki ñañ mu? Kiki u mba u nwan nwo, bigda le i bôt ba ba bi niñ toi, ba bé bôlôm, bôda ni boñge. Béñge biniigana u nla ôt mu. Ôt pék inyu yi lelaa hiki ñañ mu u ñunda ngôñ ni ngui Nyambe a gwé i tugul bawoga.  Ikété miñañ mi nwominsôna, u u nlôôha nseñ u yé bitugne bi Yésu. Bigda le ngandak bôt i bi tehe nye i mbus bitugne gwé, inyu hala nyen di nhémle toi le bitugne bi ga ba.​—1 Korintô 15:3-6, 20-22.

18. Lelaa di nla tibil gwélél tjémbi di di mpôdôl botñem i bitugne? (Béñge yak buk isi lipep.)

¹⁸ Tibil gwélél “tjémbi di bibégés” di di mpôdôl botñem i bitugne. d (Éfésô 5:19) I tjémbi di di nhôla bés i tehe bitugne kiki jam li yé ntiik, di lédhak botñem yés. Emble tjo, u nigil i tôp tjo loñge i bibégés bi ndap lihaa. U nla wan bibuk bi tjémbi di ni lihaa joñ. Tééda bibuk bi tjémbi di, u ôt ki pék mu. Kayéle bi tihba ñem woñ, bi lédés ki hémle yoñ. Ibale u mboma mandutu tole u nimis mut u ngwés, mbuu mpubi u Yéhôva u ga hôla we i bigda i tjémbi di, di ga hôgbaha we, di lédés ki we.

19. Lelaa u nhégda bitugne? (Béñge minkéñék mi matila le: “ Kii w’a bat bo?”)

¹⁹ Noode hégda wemede i mbok yondo. Yéhôva a bi hek bés ni ngap i hégda mam. Kiki hihéga, di nla tehe bésbomede i mbok yondo. Sita yada i nkal le: “Me ntégbaha ngandak ngéda i hégda me me yé i mbok yondo. I yé i pam yak le me nôgda njiñ i mbônji ilam, me tehge yo i nyibla. Hégda le u mboma bôt ba hémle ba kôba, numbe mut tole muda u gwé toi ngôñ i boma? Mambe mambadga u ga bat nye? Hégda we u ntémb u boma bôt boñ ba bi wo, ba ntip tuge. Kinje maséé bébobasôna ni nôgda, ni nsamblana, ni kwelek, ni eek inyu ngandak maséé.

20. Mambe makidik di nlama yoñ?

²⁰ Di nti Yéhôva mayéga inyu mbônga u bitugne! Di nla ba nkwoog nkaa le mbônga u u yé ntiik inyule Yéhôva a gwé ngôñ, a ban-ga ngui i yônôs wo. Di yoñ makidik i lédés hémle di gwé inyu bitugne. Ibale di mboñ hala di ga yila mawanda ma Nyambe nu a mbôn hiki wada wés le: ‘Bôt boñ ba u ngwés ba ga tuge!’