I u ilole a nwo, Yésu a bi ti baôma bé maéba le, ba yéñ bañ bitel bikeñi ipôla lôk kéé yap. A kal bo le: “Bikiñe bi biloñ bipe bi ntét gwo; yak ba ba gwé ngui ngii yap ba nsébla le Baboñloñge. Ndi bé n’a ba bé hala.”​—Lukas 22:25, 26.

Bonjee Yésu a bé sébél le Baboñloñge? Matila ba bi léba mbébép i gwom bi kôba, moni ba bé gwélél ha ngéda i, ni i gwom bipe bi ñunda le Lôk Grikia ni Lôk Rôma i bééna lem i ti bôt ni bakena ba ngui lipém ngéda ba nsébél bo le Euergetes (hala wee Baboñloñge ni hop u Grikia). Ba bé ti bo i nya lipém i inyule bôt ba, ba bi yônôs ngim nson u mahee inyu bôt ba loñ.

Ngandak bikiñe i bi séblana ni jôl li le Mboñloñge. Ipôla yap, di nla sima bikiñe bi loñ Égiptô kiki bo Ptolémée III Euergetes (ipôla 247-222 B.N.Y.), ni Ptolémée VIII Euergetes II (ipôla 147-117 B.N.Y.). Yak bikiñe bi Rôma kiki bo Jules César (48-44 B.N.Y.) ni César Auguste (31 B.N.Y.–14 N.Y.) ba bi séblana hala, nlélém ni Kiñe Yudéa le Hérode le Grand. Inyu Hérode, i nene le a kôs tel i ngéda a somb blé homa mpe inyu mélés njal i loñ yé, ni i ngéda a bi ti diyeyeba di bôt mambot.

Nyi mam ma Bibel nu loñ Jaman le Adolf Deissmann a nkal le, ba bé léba bôt ba gwé ngédi i i ngandak bahoma. A kal ki le: “Hala a bé bé jam li nlet i léba iloo mbôgôl ngélé ngédi i mbébék i gwom bi kôba ba bi tééda, kiki moni, mabap ma mandap, ni i ngii gwom bipe.”

Jon, di sugus ni le kii Yésu a bé sômbôl kal banigil bé ni bini bibuk: “Ndi bé n’a ba bé hala”? Baa Yésu a bé kal bo le ba gwel bañ minson mi mi nhôla ngandak bôt i i nkéña bo, tole nson u u yé inyu loñge i bôt? Heni. Yésu a bé pôdôl tôbôtôbô mahoñol ma bé tinde mut i lôl bôt mahôla.

Dilo di Yésu mingwañ mi bôt mi bé yéñ bana jôl lilam, jon ba bé nit mintuk mi mi bé kot ngandak bôt, kiki mintuk ipôla binuga ni bôt ba binam mi mi bé tagbe i nwom mi bol, ba tinak moni inyu bel nwom mi mbônji i het bôt ba bé lama lo i tégbaha loñge ngéda, ni maoñ ma bi témpel ni u bahoma bape ki. Ndi njômbi i bôt ba, i bé le ba bégés bo, le ba nyiba ngandak, ni le bôt ba pohol bo inyu bana bi tel. Kaat yada i i ntoñol mam ma kôba i nkal le: “To hala kiki bôt bahogi ba bé ti ni mahoñol malam, bôt ba bé yéñ bitel i mam ma m’bô bon ba bééna lem i boñ hala.” Nya mahoñol i libak likeñi, ni i bôt ba ntôñ ndigi bomede, i bé jam Yésu a bé béhe banigil bé le ba keñgle.

Ndék nwii mbus, ñôma Paul a bi yigye mahee ma maliga ma, ngéda a kal le di nlama bana mahoñol malam ngéda di nkap. A bi tilna solôñ yé i pes mbuu i i bé i Korintô le: “Hi mut a ti kiki a nkit ñem wé, ha ni hiun bé, to nyégha nyuu, inyule Nyambe a ngwés nu a nti ni ñem maséé.”​—2 Korintô 9:7.