1. Kii mimañ mi bôt mi nla niiga bés?

 BÉSBOBASÔNA di gwé ngôñ ni mahôla inyu yoñ makidik malam. Mimañ mi nla hôla bés, yak minhôôlak mi lôk kéé. Ibale ba yé bés mañ, di nlama bé hoo tjél maéba map di kalak le ma ntagbe ngéda. Yéhôva a nsômbôl le di ôt nseñ ni ndémbél i mimañ mi bôt. Ba bi nigil ngandak mam mu i niñ yap, ma ma bi hôla bo i bana nogna ilam ni pék.​—Hiôb 12:12.

2. Kii di ga pôdôl munu i yigil ini?

² I ngéda kôba, Yéhôva a bi gwélél bôt ba hémle ba ba bé miñunuk inyu éga bagwélél bé ni inyu ti bo makénd. Di yoñ hihéga hi Môsi, David ni ñôma Yôhanes. Ba bi niñ bé i nlélém ngéda, ba bi boma bé to minlélém mi mam mu i niñ yap. Ndi i biuni gwap, ba bi ti maéba malam ma ma ga bane boñge ba wanda nseñ. I mimañ mi bôt mini mi bi unda le i nlôôha ba nseñ i nôgôl Nyambe. Yéhôva a bi boñ le, bibañga gwap bi pék bi tilba i Bibel inyu boñ le di ôt biniigana mu. Maéba map ma nla bane bés nseñ to di yé njohok tole ñunuk. (Rôma 15:4; 2 Timôtéô 3:16) Munu i yigil ini, di ga pôdôl bibuk bi nsôk bi bôt ba hémle bana, di ôt ki biniigana mu.

“U GA NIÑ I NTANDAA NGÉDA”

3. Lelaa Môsi a bi gwélél Yéhôva ni litén jé?

³ Môsi a bi téñbe ni Yéhôva niñ yé yosôna. A bé mpôdôl, nkéés, ñéga ni mut matila. A bi nigil ngandak mam mu i niñ yé, a kobol litén li Israel i minkôm i Égiptô, nyemede a tehe ki ngandak bihélha bi mam bi Yéhôva.  Yéhôva a bi gwélél nye inyu tila bikaat bitan bi bisu bi Bibel, Tjémbi 90 bebek yak Tjémbi 91. A bi lama yak tila kaat i Hiôb.

4. Bonjee Môsi a bi ti makénd, inyuki?

⁴ I ngéda a bééna 120 ma nwii, ilole a nwo, Môsi a bi kot bon ba Israel bobasôna inyu hôñlaha bo i yom Yéhôva a bi bôñôl bo. Ngandak nwii i bisu bi ngéda, bahogi mu ipôla yap ba bi tehe bihélha bi mam Yéhôva a bi bôñôl bo, ba tehe ki lelaa Yéhôva a bi kogse bon ba Égiptô. (Manyodi 7:​3, 4) Ba bi lela tuye Nkôibaga ni makôô i ngéda Yéhôva a bi bagal malép mé, ba tehe ki lelaa Yéhôva a bi tjé ntôñ u gwét u Faraô. (Manyodi 14:​29-31) Ba bi tehe lelaa Yéhôva a bi tat bo, a yoñ ki ndun ni bo i ñoñ. (Ndiimba Mbén 8:​3, 4) I ngéda ba bé bebee ni jôp i hisi hi Likak ndék ngéda ilole Môsi a nwo, a bi ti bo makénd. a

5. Imbe botñem bibuk bi nsôk bi Môsi i kaat Ndiimba Mbén 30:​19, 20, i bi ti bon ba Israel?

⁵ Kii Môsi a bi kal? (Añ Ndiimba Mbén 30:​19, 20.) Litén li Israel li bé bem mam malam. Ni mahôla ma Yéhôva bon ba Israel ba bé le ba niñ ntandaa ngéda mu nkoñ a bi bôn bo. I nkoñ u u bé nlam ngandak, u ban-ga ki ngandak bijek! Môsi a bi toñle bo lelaa nkoñ u u bé, a kal bo le: “Bitison bikeñi ni bitison bilam le ni bi oñ bé, mandap ma ma yôni ni mintén mi gwom bilam gwobisôna le ni bi sal bé, bibee bi malép le ni bi tém bé, nwom mi minkôô mi wai ni bie bi ôlivé le ni bi bel bé.”​—Ndiimba Mbén 6:​10, 11.

6. Inyuki Yéhôva a bi nwas le matén mape ma yémbél Israel?

⁶ Môsi a bi lama ti yak bon ba Israel mabéhna. Ba bé lama nôgôl mabéhna ma Yéhôva inyu boñ le ba kee ni bisu i niñ mu i hisi hilam hi. Môsi a bi ti bo makénd i “pohol niñ,” hala wee i nôgôl Yéhôva, i “adbe ki nye,” ndi bon ba Israel ba bi tjél nôgôl Yéhôva. Jon Yéhôva a bi nwas le Lôk Asiria, i mbus ngéda yak Babilôn ba yémbél bo, ba kena ki bo i minkôm.​—2 Bikiñe 17:​6-8, 13, 14; 2 Miñañ 36:​15-17, 20.

7. Kii bibuk bi Môsi bi niiga bés? (Béñge yak titii.)

⁷ Kii hala a niiga bés? Ibale di nôgôl Yéhôva di ga niñ i boga ni boga. Kiki bon ba Israel ba ba bé bebee ni hisi hi Likak, yak bés i len ini, di yé bebee ni jôp i mbok yondo i Nyambe a mbôn bés, i het hisi hi ga yila paradis. (Yésaya 35:1; Lukas 23:43) Nsohop to mimbuu mimbe ba ga ba bé nyoo. (Masoola 20:​2, 3) Yak kwéha base i ga yumus ha bé bôt. (Masoola 17:16) Yak baane ba nkoñ ’isi ba ga tét ha bé bôt ba ba yé isi énél yap. (Masoola 19:​19, 20) Nkolba nye ki nye a ga ba bé i Paradis. (Tjémbi 37:​10, 11) Bôt bobasôna ba ga nôgôl mambén ma téé sép ma Yéhôva, adna ni nsañ bi ga ba ni mbok yosôna. Bôt bobasôna ba ga gwéhna, ba bôdlak bape ñem. (Yésaya 11:9) Di nyamnda ni ngôñ i tehe i mam mana. Jam lipe li yé le, ibale di nôgôl Yéhôva di ga niñ i paradis i boga ni boga.​—Tjémbi 37:29; Yôhanes 3:16.

8. Lelaa mbônga u niñ boga u bi hôla nlômbi missionnaire wada? (Yuda 20, 21)

⁸ Ibale di ñôt pék ibabé waa i niñ boga  Yéhôva a mbôn bés, hala a ga hôla bés i téñbe ni nye to i bisu bi mambe manoodana. (Añ Yuda 20, 21.) I mbônga u u nla yak hôla bés i jôs bibomb gwés. Mankéé nu munlôm wada, nu a bi ba missionnaire i Afrika ngandak nwii a bi kal le hiki ngéda a bééna ngôñ i boñ ngim jam i i mbébél Yéhôva. A nkal le: “Kiki me bé nyi le me ga la bé niñ i paradis ibale me nôgôl bé Yéhôva, hala a bi hôla me i jôs bomb yem, me soohe ki Yéhôva le a hôla me. Ni mahôla ma Yéhôva me bi yémbél i béba lem ini.”

“MAM MOÑ M’A KE LOÑGE”

9. Mambe mandutu David a bi boma i niñ yé?

⁹ David a bé kiñe ikeñi. A bé ntôp tjémbi, ntila tjémbi, njogwét ni mpôdôl. A bi boma ngandak mandutu. Kiñe Saulô a bé sômbôl nol nye inyule a bé kil nye njôñ, jon a bi lama solop ngandak nwii. Yak i mbus le a bi yila kiñe, a bé solop man wé Absalôm nu a bé yéñ kadal yééne yé ane. To hala kiki a bi boma ngandak mandutu, a boñ ki bibéba bikeñi, David a bi téñbe ni Nyambe letee ni i nyemb yé. Yéhôva a bi kal le ‘David a yé mut nu a nkônha ñem wé maséé.’ Di nlama emble maéba ma pék David a nti bés!​—Minson mi baôma 13:22; 1 Bikiñe 15:5.

10. Inyuki David a bi ti man wé Salômô nu a bé lama yila kiñe i mbus yé maéba?

¹⁰ Di tehe maéba David a bi ti man wé Salômô nu a bé lama yila kiñe Israel i mbus yé. Yéhôva a bi pohol Salômô inyu oñ témpel i het bôt ba bé lama bégés Nyambe. (1 Miñañ 22:5) I nson u u bé bôlô ikeñi, jon i bé béda nye mahôla ma Yéhôva inyu éga litén jé. Kii David a bi kal nye? Di tehe le i jam li.

11. Inoñnaga ni 1 Bikiñe 2:​2, 3, kii David a kal man wé Salômô, lelaa bibañga gwé bi bi yon? (Béñge yak titii.)

¹¹ Kii David a bi kal? (Añ 1 Bikiñe 2:​2, 3.) David a bi kal man wé le ibale a nôgôl Yéhôva, mam m’a ke loñge i niñ yé. Nwii ndi nwii, Yéhôva a bi bôñôl Salômô ngandak mam malam. (1 Miñañ 29:​23-25) Salômô a bi oñ loñge témpel, a tila ki ngandak bikaat bi Bibel. Di nléba ki bibañga gwé ikété ngim bikaat bi Bibel bipe. Jon a nyiba ngandak inyu pék yé ni lingwañ jé. (1 Bikiñe 4:34) Ndi kiki David a bi kal nye, mam ma bé lama ndik ke loñge ibale a nôgôl Yéhôva Nyambe. Ngoo le, i ngéda Salômô a bi un, a bi bôdôl bégés banyambe bape, Yéhôva a bi tjôô nye, jon Salômô a bi nimis pék yé, a la ha bé ki éga litén li Yéhôva ni telepsép.​—1 Bikiñe 11:​9, 10; 12:4.

12. Kii bibañga bi David bi niiga bés?

 ¹² Kii hala a niiga bés? Mam més ma nke loñge ibale di yé manôgla. (Tjémbi 1:​1-3) I yé maliga le, Yéhôva a mbôn bé bés le a ga ti bés lingwañ ni lipém kiki Salômô. Ndi ibale di nôgôl Nyambe wés, a ga ti bés pék i i mbéda bés inyu yoñ makidik malam. (Bingéngén 2:​6, 7; Yakôbô 1:5) Matiñ mé ma ga hôla bés i pohol bôlô, mintuk, suklu, ni i yoñ makidik malam inyu mam ma moni. Ibale di nôgôl Yéhôva, di ga bana maada malam ni nye, di ga bana ki niñ boga. (Bingéngén 2:​10, 11) Di ga bana biloñge bi mawanda. Jam lipe ki, di ga bana maéba ma mbéda bés inyu ba maséé i ndap yés lihaa.

13. Mambe makidik Carmen a bi yoñ inyu boñ le mam ma kee loñge i niñ yé?

¹³ Carmen nu a niñ i loñ i Môzambik a bé hoñol le bisuklu bikeñi bi ga lémés niñ yé. A bi ke i université, a nigil maoñ makeñi. A bi tila le: “Me bé gwés i mam me bé nigil ndi, ma bé yoñ ngui yem ni ngéda yem yosôna. Me bé ke i suklu i ngeñ 7 ni pes i kegla, me huuak i ngeñ 6 i kôkôa. I bé me ndutu i ke i makoda, hala a kahal yak tômbôs maada mem ni Yéhôva. Me bi sôk me kwo nkaa le me bé gwélél bet iba.” (Matéô 6:24) Carmen a bi soohe Yéhôva mu i jam li, a boñ yak nyiña ikété bikaat bi ntôñ. A nkônde le: “I mbus me bi kôhna maéba ma minhôôlak mi bilôk bikéé bi bôlôm ni ma m’ma yem, me bi yoñ makidik i tjôô université ni i yoñ bôlô i nsañal. Me yé nkwoog nkaa le me bi yoñ makidik malam, me yé ki maséé ngandak ni makidik ma.”

14. Kii i bé nlôm jam mu i nwin u Môsi bo David?

¹⁴ Môsi bo David ba bé gwés Yéhôva, ba bé yi ki le i nlôôha ba nseñ i nôgôl nye. Bibuk gwap bi nsôk bi nti bés makénd i kôna ndémbél yap ni i téñbe ni Yéhôva Nyambe. Bo iba ba nti ki bés mana mabéhna le ba bobasôna ba ntjôô Yéhôva ba ga nimis maada malam ni nye ni bisai a mbôn. Maéba map ma yé ki nseñ i len ini. Ngandak nwii i mbus ngéda, ngwélél Yéhôva numpe a bi unda le i yé nseñ i téñbe ni Nyambe.

 “MASÉÉ MAPE MA NLOO BE MANA”

15. Kii ñôma Yôhanes a bi tehe i niñ yé?

¹⁵ Yôhanes a bé ñôma Yésu Kristô a bé gwés ngandak. (Matéô 10:2; Yôhanes 19:26) Yôhanes a bi éga Yésu mu nson wé, a tehe nye a mboñ manyaga, a téñbe ki ni nye i mangéda mabe. A bi tehe ba nol Yésu, a tehe ki nye i mbus bitugne gwé. A bi tehe yak mahol ma ñañ nlam i hiai hi bisu, ibôdôl i ndék banigil, letee ñañ nlam u añlana ikété “bihégél gwobisôna hana nkoñ ’isi.”​—Kôlôsé 1:23.

16. Bikaat Yôhanes a bi tila bi yéne bonjee nseñ?

¹⁶ I ngéda Yôhanes a bi un ngandak, a bi kôhna nsima i tila kaat Masoola i i nlôôha ilam. (Masoola 1:1) Yôhanes a bi tila kaat i i gwé jôl jé. A tila ki bikaat biaa bipe: 1 Yôhanes, 2 Yôhanes, ni 3 Yôhanes. Kaat yé i nyônôs 3 a bi tilna yo kristen yada le Gayô nu a bé tehe kiki man wé i pes i mbuu. (3 Yôhanes 1) Ha i ngéda i, Yôhanes a bééna ngandak lôk kéé i a bé tehe kiki bon bé i pes i mbuu. Biniigana bi mañ mut unu bi nti bésbobasôna makénd i len ini.

17. Inoñnaga ni 3 Yôhanes 4, kii i nlona ngandak maséé?

¹⁷ Kii Yôhanes a bi tila? (Añ 3 Yôhanes 4.) I kaat yé i nyônôs iaa, Yôhanes a nkal le a bé maséé ngandak i tehe lôk kéé i nôgôl Nyambe. I ngéda Yôhanes a tila kaat yé i nyônôs iaa, ngim bôt i bé tjam biniigana bi bitembee i lon-ga mbagla ikété likoda. Ndi to hala, bape ba bé ke ni bisu i “kil ikété maliga.” Ba bé nôgôl Yéhôva, ‘ba hiômôk inoñnaga ni mambén mé.’ (2 Yôhanes 4, 6) I lôk kéé ini i bi kônha ndik bé Yôhanes maséé, ndi i bi kônha yak Yéhôva maséé.​—Bingéngén 27:11.

18. Bibañga bi Yôhanes bi niiga ki bés?

¹⁸ Kii hala a niiga bés? Ndéñbe i nlona maséé. (1 Yôhanes 5:3) Kiki hihéga, di yé maséé i yi le di nkônha Yéhôva maséé. A yé maséé i tehe bés di nyémbél manoodana ma nkoñ ’isi, di nôglak mambén mé. (Bingéngén 23:15) Yak biañgel bi nkon maséé. (Lukas 15:10) Yak bés di yé maséé, téntén i ngéda di ntehe lôk kéé i téñbe ni Nyambe, yak i bisu bi mandutu ni manoodana. (2 Tésalônika 1:4) I ngéda nkoñ ’isi u Satan u ga tjiba, di ga ba maséé le di bi téñbe ni Yéhôva.

19. Kii mankéé wada le Rachel a nkal inyu bôt a niiga Bibel? (Béñge yak titii.)

 ¹⁹ I ngéda di niiga bôt bape maliga, di nlôôha ba maséé. Rachel nu a nyééne i République Dominicaine a nhoñol le i niiga bôt bape i yi Yéhôva i yé nsima u mbuma ñañ. I ngéda a nhoñol i bôt a bi niiga maliga a nkal le: “Me yé maséé ngandak i ngéda me ntehe i bet me niiga Bibel ba nhol, ba mbôdôl Yéhôva ñem, ba nlona ki mahéñha i biniñ gwap inyu kônha ñem u Yéhôva maséé. Maséé ma ma nloo bisesema gwobisôna me mboñ inyu niiga bo maliga huum.”

ÔT NSEÑ NI BIBUK BI NSÔK BI BÔT BA HÉMLE

20. Inyuki di nla kal le di yé kiki Môsi, David, ni Yôhanes?

²⁰ Môsi, David ni Yôhanes ba bi niñ i mangéda ma bé mahéñha ni yés. Ndi, di mboma minlélém mi mam kiki bo. Ba bi gwélél bañga Nyambe, yak bés di mboñ nlélém. Kiki bo, di nsoohe Yéhôva, di mbôdôl nye ñem, di nwas ki le nyen a éga bés. Ndi kiki i bôt bana, di yé nkwoog nkaa le Yéhôva a ñumbe i bôt ba nôgôl nye bisai.

21. Bimbe bisai bi mbem i bet ba noñ maéba ma Môsi, David, ni Yôhanes?

²¹ Jon di emble maéba ma mimañ mi bôt mini, di nôgôl ki mambén ma Yéhôva. Ibale di mboñ hala, mam més ma ga ke loñge. Di “ga niñ ntandaa ngéda,” ñ, di ga niñ i boga ni boga! (Ndiimba Mbén 30:20) Di ga ba maséé i lémél Tata wés nu ngii le Yéhôva nu a mbom bés i nya i mbuma ñañ.​—Éfésô 3:20.