1, 2. (a) Mambe mandutu ngim lôk kéé yés i bôda ni i bôlôm i bi boma? (b) Mambe mambadga hala a nlona?

MANKÉÉ nu munlôm wada le Léje a nkal le: “Ngéda manola ma bi bôdôl ipôla matén i Buruñdi, lihaa jés li bé likoda likeñi jada. Di bé tehe bôt ba ke ngwéé, ba leñek ngaa. Bagwal bem ni bés boñge 11, di bi ke ngwéé inyu péyés biniñ gwés ni ndék gwom ndigi. Bôt bahogi ba lihaa jem ba bi sôk bol i homa ba bé leege bakén ba bôt i Malawi, yom kiki bo 1 600 kilôméta i liké. Bana bape ba bé ntjamak ni mbok yosôna.”

² Ikété nkoñ isi wonsôna, i bet ba bi ke loñ yap ngwéé inyu gwét tole ndééñga ba nlel 65 000 000 di bôt i len ini​—hala a yé nsoñgi u nlôôha ba nkeñi. * Ikété yap, ba ñañ dikôô di Mbôgi Yéhôva. Ngandak i bi nimis bôt ba bé gwés, ni bebee le gwom gwobisôna ba bééna. Mambe mandutu mape bahogi ba mboma? Lelaa di nla hôla bilôk bikéé gwés bini bi bôda ni bi bôlôm i ‘gwélél Yéhôva ni maséé’ tolakii ba mboma  manoodana? (Tjémbi 100:2) Lelaa ki di nla añle i bôt ba bi ke loñ yap ngwéé ba ba nyi bé Yéhôva ñañ nlam?

3. Lelaa Yésu ni banigil bé ba bi yila bakengwéé?

³ Mbus le añgel Yéhôva i bi béhe Yôsep le Kiñe Hérôdé a bééna ngôñ i nol Yésu, Yésu nye mañge ni bagwal bé ba bi ke ngwéé Égiptô. Ba bi yén nyoo letee ni ngéda Hérôdé a bi wo. (Matéô 2:13, 14, 19-21) Mbus ngandak nwii, banigil ba Yésu “bobasôna ba sanda mu mambok ma Yudéa ni ma Samaria” inyu ndééñga. (Minson mi baôma 8:1) Yésu a bi bôk a kal le ngandak banigil bé ba bé lama ba nyégsaga i yék mambai map. A kal bo le: “Ndi kii ba ntééñga bé nkoñ unu, kena ngwéé umpe.” (Matéô 10:23) I ke ngwéé to inyu mbe njom i ta bé bun.

4, 5. Mambe mam mabe ma nla pémél bôt ba nke loñ yap ngwéé (a) mu liké jap? (b) mu bahoma ba nleege bo?

⁴ Bôt ba bi ke loñ yap ngwéé ba nla boma mam mabe mu ngwéé wap, tole i homa ba nleege bo. Mankéé Gad, nu a yé manyañ nu mbus nu munlôm nu Léje a mbigda le: “Di bi ke liké ngandak sonde, di lelek ngandak mim mu njel. Me bééna 12 nwii. Makôô ma bi lôôha nut me, kayéle me bi kal bôt bem ba lihaa le ba ke, ba yék me. Pua yem​—a bé top bé tjôô me i moo ma mintonba​—a bi begee me. Di bé tôñ ndigi inyu likabô li kel, di soohege Yéhôva, di biiak ki botñem yés i nyeni. Ngim mangéda, di bé je ndik mañgôlô ma ma bé nañ mu njel.”​—Filipi 4:12, 13.

⁵ Ngandak bôt i lihaa li Léje i bi tégbaha ngandak nwii i homa ONU ba bé leegene bôt ba nke loñ yap ngwéé. To hala, ba bé bé nwee. Léje nu a yé ngwélél makiiña i len ini a nkal le: “Ngandak bôt i bééna bé bôlô. Ba bak bôt ba minsohi, ba nyok mook, ba gwéhék mintuk mi moni, ba nibik, ba kenek ndéñg.” Inyu keñgle ngui i bilôñ bibe, Mbôgi Yéhôva i i bé yééne mu bahoma ba, i bé lama yoñ ngaba i nya i yôni i mam ma likoda. (Lôk Héber 6:11, 12; 10:24, 25) Inyu yén mbôô i pes mbuu, ba bé gwélél ngéda yap inyu mam ma yé nseñ, ngandak i bak basañal. Ba bi tééda litehge li lilam li mam, ba bigdaga le kiki nhiômôk u litén li Israel ikété ñoñ li bi bana lisuk, kel i bé lama lo le ba nyodi mu bahoma ba.​—2 Korintô 4:18.

6, 7. (a) Lelaa “gwéha i Nyambe” i ntinde bikristen i hôla lôk kéé yap i i gwé ngôñ ni mahôla? (b) Ti hihéga.

⁶ “Gwéha Nyambe” i nyégsa bés i unda gwéha wada ni nuu, téntén ngéda bikuu bi nkwo. (Añ 1 Yôhanes 3:17, 18.) Ngéda njal keñi i bi kwél bikristen bi Yudéa i hiai bisu, ntôñ u bi yoñ bitelbene inyu hôla bo. (Minson mi baôma 11:28, 29) Yak baôma Paul bo Pétrô, ba bi ti bikristen makénd i leegana loñge. (Rôma 12:13; 1 Pétrô 4:9) Ibale bikristen bi nlama leege bilôk bikéé bi nyuuga bo loñge, bôô ni ngélé yañen ba nlama boñ nlélém inyu so lôk kéé i bikuu bi nkwél tole i i mboma ndééñga inyu hémle yap!​—Añ Bingéngén 3:27. *

⁷ Masañga mana, ngandak Mbôgi Yéhôva: bôlôm, bôda, ni boñge, ba bi so gwét ni ndééñga i pes likôl i loñ Ukren. Ngoo ngandak le bape ba bi nôla. Ndi lôk kéé i mbuu i bi kena ngandak ikété yap mambok mape ma Ukren, ngandak  ipe i kôs homa liyééne yak so lôk kéé yap i mbuu i loñ Ruslan. Mu biloñ biba bi, ba bi yén haa ni mam ma m’bô, ba ‘tjélék yoñ ngaba ni mam ma nkoñ ’isi,’ ba kenek ki ni bisu i ‘añal miñañ minlam.’​—Yôhanes 15:19; Minson mi baôma 8:4.

8, 9. (a) Mambe mandutu bakén ba bôt ba nla mboma ngéda ba ntip bol homa? (b) Inyuki ba gwé ngôñ le di hôla bo ni wongut?

⁸ Ngéda bôt bahogi ba yé ba héñha tison, libim li yé li ba nyégsaga i ke i loñ ipe i i yé bo nkén. Ha ngéda i, bôt ba ngomin ba nla ti bo bijek, mambot, ni homa liyééne, ndi i nla pam le bijek ba meya bi nene bé. Bôt ba ba nlôl biloñ i het lék i yé, ba nla boma lihep inyu ngélé yap bisu, ba yi bé to lelaa ba haba ngéda i. Ibale ba nlôl mambai, bebeg le ba nla badba lelaa ba ngwélél mashin ma yé mandap ma bitison.

⁹ Baane ba ngim biloñ ba bi yoñ bitelbene i hôla bôt ba bi ke loñ yap ngwéé i meya niñ yap yondo. Ndi, mbus ndék sôñ, ba mbem le bakén ba bôt ba tôñ ni bomede. Mahéñha ma, ma nla wééhana. Hégda bo ba mboñ biliya i nigil hilémb hi mondo, i meya mambén ni bilem bi mondo bi bi mbéñge liboñog li mam, kiki bo lem i ba i ngeñ, i saa tas, i saa gwom kiki bo mapubi, malép, ke suklu, ni néñés boñge​—nigil mam ma momasôna ngélé yada! Baa ni yé le ni hôla lôk kéé nan i i mboma nya mandutu i ni wongut ni lipém?​—Filipi 2:3, 4.

10. Lelaa di nla lédés hémle i bôt ba nlôl i loñ ipe? (Béñge titii i bibôdle.)

¹⁰ Jam lipe ki li yé le, ngim mangéda baane ba yé ba nlédés lôk kéé yés i nlôl homa mpe mam inyu boma lôk kéé yap i mbuu. Ngim minlôñ mi mahôla mi yé mi ntop bé ti lôk kéé yés mahôla to homa liyééne inyule ba ntjél neebe bôlô i i ntulha bo makoda. Hala a bi boñ le, ndék lôk kéé yés i tomb i pes mbuu inyule ba bé kon woñi. Jon, i yé nseñ i pala boma lôk kéé yés i nlôl biloñ bipe ngéda ba nlo. Ba gwé ngôñ i nôgda le di ntôñ bo. Ngoo di nkônôl bo, ni mahôla di nti bo, bi nla lédés hémle yap.​—Bingéngén 12:25; 17:17.

11. (a) Mambe mam ma bisu bôt ba nke loñ yap ngwéé ba gwé ngôñ? (b) Lelaa ba nla unda le ba nti mayéga?

¹¹ I bibôdle, di nla tehe nseñ i ti lôk kéé yés bijek, mbot, tole gwom bipe. * Yak bon ba makébla, kiki bo i ti mankéé wada lilañ i nla tihba nye ngandak. Yak ngéda bôt ba bi ke loñ yap ngwéé ba nti bés mayéga, mu kii ba nyagal bé, ba nhôla i bet ba leege bo i nok maséé i ti ni bomede. I yé mbale le, ngéda lôk kéé yés i nlôl biloñ bipe i nlôôha niñ ntandaa ngéda i si mahôla ma bilôk bikéé bi bi nleege bo, hala a nla ôbôs maada map. (2 Tésalônika 3:7-10) Ndi ba gwé ngôñ le di unda bo jam ba nlama boñ.

12, 13. (a) Lelaa u nla ti bôt ba nlôl i loñ ipe mahôla? (b) Ti hihéga.

¹² I ti lôk kéé i i nlôl i loñ ipe mahôla, i mbat bé i bana ngandak moni, ndi téntén ngéda ni ngôô yés. I nla ba jam li ntomb i éba bo lelaa ba nyoñ ndiyô, lelaa ba nsomb bijek bilam ni ndék moni ndigi, lelaa ba kôhna bisélél tole gwom bipe​—kiki bo mashin ma mbañgô, tole  mashin ma ma é bikai​—inyu kôs ndék moni. Jam li nlôôha ba mahee, u nla hôla bo i yoñ ngaba i nya i yôni i mam ma likoda jap li mondo. Ibale u nla, kena bo makoda. Niiga ki bo lelaa ba nla bôdôl nkwel ni bôt ngéda ni yé likalô libôga joñ. Pam ni bo likalô.

¹³ Ngéda boñge ba wanda ba-na, ba ba bé lôl i loñ ipe ba bi pam likoda jada, mimañ mi bi niiga bo i luk matôa, i bép ordinateur (nkuu biyi), i yi tila lipep li bat bôlô, mbôda ni yi tjek ngéda yap inyu gwélél Yéhôva i nya i yôni. (Galatia 6:10) Mbus, bo ba-na ba bi yila basañal. Hala a bi hôla bo i hôlôl i pes mbuu, ni i tjél le nkoñ isi u Satan u nyumus bo.

14. (a) Mambe manoodana bôt ba nke loñ yap ngwéé ba nlama kolba? (b) Ti hihéga.

¹⁴ Kiki bikristen gwobisôna, lôk kéé i i nlôl i loñ ipe, i nlama keñgle manoodana ni ngui i ntinde bo i tjôô maada map ni Yéhôva inyu yéñ ngandak nkus. * Léje, nu di mbôk di pôdôl, ni lôknyañ ba ngi hoñlak mam ma mbuu isañ wap a bi niiga bo mu kii ba bé ke ngwéé: “Yada mbus yada, a bi lep gwom bi bé bé nseñ di bé di bééga. Sôk bi sôk, a paa hôlô bot a nwemlaga, a kal le: ‘Ni ntehe? Yom yosôna ni gwé ngôñ, yo ini!’”​—Añ 1 Timôtéô 6:8.

15, 16. Lelaa di nla hôla bôt ba ba bi lôl i loñ ipe (a) i pes mbuu? (b) i mômôs bo mahoñol?

¹⁵ Iloo mahôla di nla ti bo i pes minsôn, bôt ba ke loñ yap ngwéé ba ngwé ngôñ ni mahôla ma mbuu ni le di mômôs bo mahoñol. (Matéô 4:4) Inyu hôla bo, mimañ mi nla yéñ bikaat bi hop wap, ni i hôla bo i boma bilôk bikéé bi mpot hop wap. Ngandak bôt i i bi ke loñ yap ngwéé, i bi ba nyégsaga i tjôô mahaa map, litén jap, ni makoda map. Jon ba gwé ngôñ i nôgda gwéha ni konangoo i Yéhova ipôla lôk kéé yap i kristen. Ibale hala bé, ba nla kôôge bebee ni bôt ba lihaa jap ba ba ta bé Mbôgi Yéhôva, tole ni bôt ba loñ yap ba ba gwé minlélém mi bilem ni bo. (1 Korintô 15:33) Ngéda di mboñ le ba nôgda le ba yé toi i boni ikété likoda, wee di gwé nsima i ba  bagwelnson lôñ yada ni Yéhôva inyu ‘tééda bakén ba bôt.’​—Tjémbi 146:9.

¹⁶ Kiki i pémél Yésu nye mañge ni lihaa jé, i nla pam le bôt ba nke loñ yap ngwéé ba la bé témb i mbai yap ntel i bôt ba tédék bo ba ngi an-ge. Ni ki le, kiki mankéé Léje, “ngandak bagwal i i bi tehe ba nlalna bôt bap ba lihaa ni ngui, tole ba nol bo, i nla bé neebe i témbna bon bap nyoo homa bikuu bi bi kwél bo.” Inyu hôla nya bôt i, bilôk bikéé bi nleege bo, bi nlama bana ‘gwéha i lisañ li bôt, ni loñgeñem, yak ni suhulnyu.’ (1 Pétrô 3:8) Ndééñga i bi boñ le bôt bahogi ba ba bi lôl i loñ ipe ba yila minsut, tole ba nla wo nyuu i pot mam ba bi boma, téntén i bisu bi bon bap. Badba wemede le, ‘ibale i mam ba bi boma ma mpémél me, kii me yé le me bana ngôñ le ba bôñôl me?’​—Matéô 7:12.

17. Lelaa miñañ minlam mi nlona bôt ba nke loñ yap ngwéé hogbe?

¹⁷ I len ini, ngandak bôt i nke loñ yap ngwéé i nlôl biloñ i het ñañ nlam u ta bé kunde. Kinjee maséé inyu Mbôgi Yéhôva i i ntéé likalô ni makénd mu biloñ bi nleege bo, dikôô di bôt di nke loñ yap ngwéé di ñemble “bañga i Ane” inyu ngélé yap bisu. (Matéô 13:19, 23) Ni hala nyen ngandak i, i “bééga ki mbegee i nyét” ba nléba hogbe i pes mbuu makoda més, ba nhoo ki yimbe le: ‘Nyambe a yé toi ikété yés.’​—Matéô 11:28-30; 1 Korintô 14:25.

18, 19. Lelaa di nla éba le di gwé pék ngéda di ñañle bôt ba bi ke loñ yap ngwéé miñañ minlam?

¹⁸ I bet ba ntééne bakén ba bôt likalô ba gwé ngôñ i “bana pék”ni le ba ‘yoñ yihe’ (Matéô 10:16; Bingéngén 22:3) Emble bo ni wongut, ndi yoñ bañ ngaba i minkwel mi m’bô. Noñ maéba ma hikuu hi loñ ni ma ngomin mu libôga; u tadak ki wemede tole bape ki. Nigil i yi bilem bi mbébél bôt ba bi ke loñ yap ngwéé, ni mam base yap i ñoo. Kii héga, mahabga ma bôda ma ntééñga bôt ba biloñ bipe ngandak. Jon, i ngeñ u ntééne bôt ba bi ke loñ yap ngwéé likalô, u nlama haba i nya i mbabaa bé bo.

¹⁹ Kiki mut libôk nu ngén i Yésu, di nlama hôla bôt ba ba nkôs bikuu, yak ba ba ta bé Mbôgi Yéhôva. (Lukas 10:33-37) Mahôla ma nlôôha ba mahee ma yé i tééne bo likalô. Mañ wada u u bi hôla ngandak bôt ba bi ke loñ yap ngwéé u nkal le: “I yé nseñ le di hoo yis bo le di yé Mbôgi Yéhôva, ni le njômbi yés bisu bisu i yé le di hôla bo i pes mbuu, ha i pes minsôn bé. Ibale hala bé, bahogi ba nla adbe bés ndik inyu nyéñe yap.”

20, 21. (a) Bimbe bisai bi mbem bés ngéda di ñunda bôt ba bi ke loñ yap ngwéé gwéha? (b) Kii di ga tehe i yigil i noñ ha?

²⁰ I unda “bakén ba bôt” gwéha i nlona bés bisai. Ngéda nlô wé a bi wo, sita yada le Alganes a bi so ndééñga i loñ Iritré, nye ni disii tjé di bon basamal. Mbus ntandaa liké li dilo juem inyu yap ñoñ, ba bi bol i Sudañ. A nkal le: “Bilôk bikéé bi bi yoñ bés kii bôt ba ndap yap lihaa, ba tinak bés bijek, mbot, homa liyééne, ba hôlga bés ni ndiyô. Njee numpe a nla leege bakén loñge i mbai yap, handugi bagwélél ba nlélém Djob? Ndigi Mbôgi Yéhôva!”​—Añ Yôhanes 13:35.

²¹ Ndi lelaa ni inyu ngandak boñge i i mbéna lo ni bagwal bap, ba ba yé bôt ba nke loñ yap ngwéé, tole bakén ba bôt? I yigil i noñ ha, di ga tehe lelaa bés bobasôna di nla hôla bo i gwélél Yéhôva ni maséé.